«گفت‌وگو» به ارتقای تراز اخلاقی جامعه کمک می‌کند

عضو هیئت علمی واحد علوم و تحقیقات اظهار کرد: آنچه به اخلاق در فرهنگ عمومی باز می‌گردد توانمندی انسان‌ها برای کنش اخلاقی و توانمندی برای گفت‌وگو کردن است. در خلال گفت‌وگو از یکدیگر فهم ضمنی پیدا می‌کنیم و تراز اخلاقی ما در آنجا کشف و فهم می‌شود.

به گزارش خبرنگار عطنا، نشست«اخلاق و فرهنگ عمومی» عصر دوشنبه 12 شهریورماه با حضور مقصود فراستخواه، عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی و محمدمهدی مجاهدی، عضو هیئت علمی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی در دفتر انجمن اخلاق در علوم و فناوری برگزار شد.

محمدمهدی مجاهدی در بخشی از این نشست گفت: در دوره‌ای زندگی می‌کنیم که ورزیدن‌های اخلاقی در مقیاس فردی و جمعی دشوار شده است و نیازمند مقاومت و جزم است که این بحث‌ها باید در انجمن‌ها بیان شود تا راهی برای آنها گشوده شود.

وی با بیان اینکه انجمن‌ها نقش کلیدی درباره ورزیدن اخلاق در فرهنگ عمومی و ارتقا تراز اخلاق در فرهنگ عمومی دارند، اظهار کرد: انجمن‌های علمی بخش تزئیناتی یا سرگرمی و اوقات فراغت نیستند بلکه جزء مهم‌ترین ورزیدن‌ها در هر جامعه‌ای هستند؛ این انجمن‌ها در هر جامعه‌ای نقش‌های مهمی را بر عهده دارند.

عضو هیئت علمی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به اینکه در این حوزه جامعه‌ ما ضعیف است، گفت: دولتی که معطوف به جامعه ضعیف شکل ‌می‌گیرد با توجه به وجه اجبار قوی است اما زمانی که وجه مشروعیت مورد توجه باشد، چنین دولت‌هایی ضعیف هستند.

مجاهدی در ادامه به ضعف فرهنگ عمومی اشاره کرد و گفت: فرهنگ عمومی زمانی دچار ضعف می‌شود و خودآگاهی اخلاقی خود را از دست می‌دهد که سپهر عمومی ضعیف می‌شود و سپهر عمومی به دلیل اینکه فضای عمومی مجال نشو و نما و فعالیت‌های مؤثر ندارد، ضعیف می‌شود، یکی از مهم‌ترین علل سستی فضای عمومی معامله‌‌هایی است که با سیاست ایجاد می‌شود.

وی با اشاره به وضعیت غیرسیاسی، ضد سیاسی و فراسیاسی موجود گفت: بین غیرسیاسی و سیاسی بودن تفاوت وجود دارد و این دو مهم‌ترین آسیب فضای عمومی در جامعه به شمار می‌روند؛ مشکل این است که فضاهای عمومی یعنی فضاهایی که در جامعه مدنی شکل می‌گیرند، انجمن‌ها، نهادها و... گرفتار وضعیت سیاسی و غیرسیاسی می‌شوند و این نقطه آغاز غیر اخلاقی‌ شدن است.

عضو هیئت علمی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی تصریح کرد: اگر ما به شکل ناخودآگاه، خودآگاه، اجباری یا داوطلبانه به سمت سیاسی شدن یا غیرسیاسی شدن برویم آغاز غیراخلاقی شدن است، به این معنا که ما دیگر نسبت به مسائل سیاست و اجتماع آن طورکه باید در مقیاس کلان اجتماعی، سیاسی دیده شود حساسیت‌زدایی می‌کنیم، وجوه سیاسی آن را کنار می‌گزاریم و تنها مجموعه‌ای از امور فنی باقی می‌ماند.

مجاهدی با بیان اینکه بحث‌های فنی، حرفه‌ای و تخصصی نباید تابع الزامات سیاسی امروز باشد و در واقع یکی از الزامات حقیقت‌جویی ما است که نباید تابع قدرت حرکت کند، گفت: کار انجمن‌های مدنی به عنوان بخش مهمی از جامعه مدنی و عرصه عمومی تولید معیارهایی است که سیاست باید خود را با آنها تنظیم کند به این ترتیب مافوق سیاسی هستند یعنی از درون الزامات سیاسی فراز می‌گیرند و بیرون او می‌ایستند و با ارجاع خود معیارهایی می‌سازند که سیاست بتواند خود را اصلاح کند و یکی از موتورهای محرکه آن باید در انجمن‌ها روشن شود.

انجمن‌ها می‌توانند انگاره‌های اجتماعی مردم را تغییر دهند

وی دو گرایش در حوزه اندیشه سیاسی را اینگونه معرفی کرد: گروهی معتقدند تصحیح نظام اخلاق در مقیاس اجتماعی و اصلاح عرصه عمومی تابع تئوری‌های جدید است، ما باید تئوری‌های جدید ایجاد کنیم و این تئوری‌ها باید این قابلیت را داشته باشند که واقعیت را اصلاح کنند، تئوری بر جامعه مقدم است.

ادامه داد: گروه قدرتمند دیگری معتقدند مهم‌تر از تئوری‌ها و شرط شکل‌گیری تئوری‌ها نهادها هستند و مقدم بر تئوری‌ها باید شرایط امکان تئوری‌ها فراهم شود.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه در چند دهه اخیر کشف جدیدی ایجاد شده است که ما را در فراز دعوای تئوری در برابر نهاد دعوت می‌کند تا از این نظام فراز بگیریم و چیزی در عمق تئوری یا نهاد ببینیم، گفت: این کشف جدید نه تنها تئوری‌ها را ممکن می‌کند و نهادها را می‎سازد، بلکه تقریبا همه افراد جامعه را در برمی‌گیرد و همان انگاره‌ی اجتماعی است که راهنمای عمل ما است و حدود امکان کنش اجتماعی را تأمین می‌کنند.

مجاهدی با اشاره به نهادی مانند انتخابات دموکراتیک که تئوری‌های آن انتخاباتی است، گفت: در مقام سیاستگذاری این تئوری‌ها به نهادسازی و قاعده‌گذاری تبدیل می‌شوند، بنابراین یکسری تئوری‌ها و نهادها انتخابات را هدایت می‌کند و سامان می‌دهند، اما در صورتی که تئوری‌ها تغییری ندارند و نهادها در حال فعالیت هستند گرایش عمومی مردم در استفاده از بازی انتخاباتی تغییر می‌کند و اتفاقات بزرگی در سیاست و اجتماع ایجاد می‌شود.

وی افزود: انگاره‌های اجتماعی مردم تغییر می‌کند، مردم درباره اینکه با انتخابات چه می‌شود کرد و چه نمی‌شود کرد، دیدگاهای مختلفی پیدا می‌کنند و براساس این دیدگاه‌ها کنش‌های آنها تغییر می‌کند، بنابراین در حوزه اخلاق در فرهنگ عمومی انگاره‌های اجتماعی باید مورد توجه قرار گیرد.

عضو هیئت علمی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به اینکه یکی از مهم‌ترین مکانیسم‌های شکل‌گیری انگاره‌های اجتماعی انجمن‌ها هستند، گفت: انجمن‌ها می‌توانند انگاره‌های اجتماعی مردم را تغییر دهند و تراز اخلاق سیاسی را ارتقا و تغییر دهند.

مجاهدی با بیان اینکه اخلاق در عرصه عمومی و فردی تفاوت دارد و در عرصه عمومی برای پاسخ به اینکه خیرات عمومی چیستند باید در درجه اول درباره چگونگی پرداختن به این سؤال بحث شود که با هر پاسخ تراز اخلاقی ما متناسب با آن تغییر می‌کند، گفت: پرسش دوم این است که چگونه باید منابع عمومی برای تأمین خیرات عمومی تخصیص داده شود و پرسش سوم پس از تشخیص خیرات عمومی و تخصیص منابع سود و زیان باید در نظر گرفته شود که باز توزیع چگونه ایجاد شود.

وی خاطر نشان کرد: اگر این سه پرسش به سامان نرسند، عدالت اجتماعی نکاویده باقی می‌ماند، پاسخ این پرسش‌ها در واقع پاسخ عدالت اجتماعی است.

وی با بیان اینکه عدالت اجتماعی در جامعه ما پاسخ نمی‌گیرد و ما هنوز نتوانستیم به این سه پرسش پاسخ دهیم زیرا سه حلقه مفقوده در جامعه وجود دارد، اظهار کرد: در مقام پاسخگویی به این پرسش‌ها تکثرهای موجود در جامعه را به رسمیت نشناخته‌ایم به این ترتیب منابع انگاره‌ی اجتماعی خود را سست و ضعیف کرده‌ایم، تکثرها در ساخت سخت قدرت، نمایندگی نمی‌شوند یعنی صداهای مختلف در جامعه نه تنها به رسمیت شناخته نمی‌شوند بلکه نمایندگی نمی‌شوند؛ بنابراین نظام سیاسی، اجتماعی و فضای عمومی به شدت دچار عدم تقارن می‌شوند و این انعکاسی از بی‌عدالتی نخستین است و جامعه نمی‌تواند خود را آنطور که هست نمایش دهد.

عضو هیئت علمی واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی افزود: ما حتی در مقام کشف جامعه و ویژگی‌های آن گرفتار موانعی می‌شویم که از جمله مطالعات ما را با مانع مواجه می‌کند.

مجاهدی در پایان اظهار کرد: در حوزه اخلاق در عرصه عمومی تئوری‌های اخلاقی زیاد و یک سری متاتئوری وجود دارد که تئوری‌ها را بررسی می‌کنند اما آنچه به اخلاق در فرهنگ عمومی باز می‌گردد، توانمندی انسان‌ها برای کنش اخلاقی است و توانمندی برای گفت‌وگو کردن است، در خلال گفت‌وگو از یکدیگر فهم ضمنی پیدا می‌کنیم و تراز اخلاقی ما در آنجا کشف و فهم می‌شود.