کارکنان بانک‎ها برای سیستم ربوی تربیت شده‌اند

عضو هیئت‎علمی دانشگاه علامه طباطبائی اظهار کرد: با توجه به اینکه کارکنان بانک‌ها قبل از انقلاب در سیستم ربوی کار کرده بودند و ذهنیت ربوی داشتند، بنابراین همین مسئله باعث شد که بعد از انقلاب نیز تصور این‌همانی در آنها ایجاد شود و گمان کنند که تغییر خاصی رخ نداده و فقط اسم‎ها عوض شده است.

به گزارش عطنا به نقل از ایکنا، با توجه به در پیش بودن هفته بانکداری اسلامی، توجه جدی‎تر به این موضوع ضرورتی انکارناپذیر و وظیفه همه افراد دغدغه‌مند درزمینهٔ تحقق بانکداری اسلامی در کشور است. بیش از سه دهه از اجرای قانون عملیات بانکی بدون ربا در کشور ما می‌گذرد که قرار بود زمینه حذف کامل ربا از نظام بانکی و تحقق بانکداری اسلامی را فراهم کند اما اکنون کمتر کسی یافت می‎شود که معتقد باشد نظام بانکی کشور، دستورات اسلامی را به‌طور کامل رعایت می‌کند.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید محمد رجایی‌باغسیایی، عضو هیئت‎علمی دانشگاه علامه طباطبایی و نماینده سابق مجلس شورای اسلامی، در گفت‌وگو با ایکنا، به بیان نکاتی درباره وضعیت کنونی عملیات بانکداری بدون ربا در ایران و لوازم تحقق بانکداری اسلامی پرداخت و اظهار کرد: مشکل اساسی در اینکه قانون عملیات بانکی بدون ربا اجرایی نشده، نبود یک اراده جدی بوده است. وقتی‌که قانون در سال ۱۳۶۲ تصویب شد، این قانون، تفاوت زیادی با قانون قبلی داشت و کارکنان بانک‌ها برای سیستم ربوی تربیت‌شده بودند، کمترین انتظار این بود که بانک‌ها موظف شوند که ساختار جدیدی را برای خود شکل دهند که بتوانند این قانون جدید را اجرا کنند.

چرا عقود بانکی صوری شدند؟

وی افزود: بانک مرکزی این کار را انجام نداد و در مقابل با نوشتن دستورالعمل‌های اجرایی و نوشتن شروط ضمن عقد، کاری کرد که عقود به سمت دریافت مبلغ ثابت برود. حتی در عقود مشارکتی همانند مضاربه و مشارکت مدنی، با قیودی که در ضمن عقد دیگری بر آن تحمیل کردند، سعی کردند که آن مشارکت واقعی تحقق پیدا نکند.

رجایی باغسیایی ادامه داد: با توجه به اینکه کارکنان بانک‌ها هم در سیستم ربوی کار کرده بودند و ذهنیت ربوی داشتند بنابراین همین مسئله باعث شد که یک حالت تصور این همانی در آن‌ها ایجاد شود و گمان کنند که تغییر خاصی رخ نداده و فقط اسم‎ها عوض شده است. وقتی چنین تصوری به وجود بیاید، درنهایت، کارها به سمت صوری شدن عقود پیش خواهد رفت؛ کما اینکه اکنون این اتفاق رخ داده است.

طرح مجلس کمکی به اصلاح نظام بانکی نمی‌کند

این نماینده سابق مجلس یادآور شد: الان بسیار راحت از مشارکت مدنی یا مضاربه سخن گفته می‌شود اما از سوی دیگر مبلغ ثابتی دریافت می‌شود و این درحالی است که در این دو اصلاً سود ثابتی وجود ندارد. البته اصل سود علی‌الحساب و سود مورد انتظار اشکالی ندارد بلکه ضرورتی نداشته است اما این را در قانون آوردند تا به افرادی که ریسک گریز هستند بگویند که حداقل این مبلغ را به شما پرداخت خواهیم کرد.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبائی تأکید کرد: طبیعتاً باید صبر می‎کردند در پایان کار، سود حاصله را با آنان تقسیم کنند اما بانک مرکزی چنین کاری نکرد. به نظر من، مسئله مهم، نبود انگیزه در کارگزاران بانک، مخصوصاً بانک مرکزی است. طرحی هم که در مجلس آماده‌شده است، آن چیزی نیست که بتواند سیستم بانکی را کاملاً اصلاح کند.

مجلس در مقابل دولت کوتاه آمده است

وی گفت: به خاطر تعاملی که مجلس می‎خواهد با دولت و بانک مرکزی داشته باشد، در بسیاری از موارد کوتاه آمده است. بنده به برخی از دوستانی که دست‌اندرکار هستند عرض کردم مردم سی و چند سالی انتظار کشیدند که اصلاحاتی اساسی به وجود بیاید. حال بعدازاین همه‌سال و این‌همه تبلیغات و ایجاد انتظار که ما می‌خواهیم قانون بانکداری را اصلاح کنیم، عملاً اتفاق خاصی رخ نداد.

رجایی باغسیایی عنوان کرد: حتی اسم بدون ربا را هم از روی آن برداشته و نام طرح بانکداری جمهوری اسلامی ایران روی آن گذاشته‌اند. به نظرم خود اسم عوض کردن دارای پیام است. متأسفانه در جاهای دیگر هم کوتاه آمده‌اند؛ بنابراین بنده معتقدم در سیستم بانکی و مخصوصاً بانک مرکزی اراده‌ای وجود ندارد و طرح مجلس هم از ایده‌های اولیه خود نزول کرده است.

مجلس از خواست‎های اولیه در مورد بانکداری بدون ربا عدول کرده است

این نماینده سابق مجلس تأکید کرد: مجلس به خاطر اینکه بانک مرکزی و دولت را راضی کند، از درخواست‌های اولیه خود عدول کرده است و به نظرم اگر این قانون هم تصویب شود، راه به‌جایی نخواهد برد؛ هرچند که ممکن است اصلاحاتی جزئی ایجاد کند اما کاری اساسی نخواهد کرد. به نظرم امروزه که بعد از چند سال قصد اصلاح قانون را داریم، باید بدون هیچ ملاحظه‌ای، آنچه را که متخصصین فن معتقدند به صلاح نظام بانکی است را تصویب کنند و در همان قانون هم جلوی دستورالعمل‌های اجرایی بانک مرکزی را بگیرند.

وی افزود: البته در این زمینه کارهایی انجام‌شده و مثلاً در مورد شورای فقهی بانک مرکزی گفته‌شده است که دستورالعمل‌های اجرایی باید به تصویب این شورا هم برسد اما بندها و موادی وجود دارد که مقداری راه را برای همان صوری عمل کردن باز می‌گذارد که بنده این‌ها را به برخی از دست‌اندرکاران ابلاغ کردم. حتی به مسئولان مرکز تحقیقات اسلامی وابسته به مجلس در قم ارائه دادم تا آن را منتقل کنند.

نیشخند مردم به ادعاها در مورد اجرای بانکداری بدون ربا

عضو هیئت‎علمی دانشگاه علامه طباطبائی عنوان کرد: الآن واقعاً سیستم بانکی به‌شدت از قانون عملیات بانکی بدون ربا منحرف‌شده است. البته از اول هم اراده‎ای در اجرای آن نبود و به‌صورت ناقص اجرا شد و هرچه جلوتر آمدیم شرایط بدتر شد. اگر الآن از اجرای بانکداری بدون ربا سخن بگوئید، مردم نیشخند خواهند زد که این چه بانکداری بدون ربایی است.

رجایی‌باغسیایی ادامه داد: کارمند بانک از شما می‌خواهد فاکتور صوری تهیه کنید و خود او، شما را به امر خلاف راهنمایی می‌کند. همچنین سودهای ثابت در نظام بانکی وجود دارد؛ بنابراین بنده معتقدم با این عملکرد بد خود در مورد بانکداری اسلامی، ظلم بزرگی به این قانون مترقی که می‌توانست تحولات اساسی در سیستم بانکی ایجاد کند، روا داشتیم.

رباخواری منجر به رواج فساد و اختلاس شده است

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبائی تأکید کرد: اگر قانون عملیات بانکی بدون ربا به‌خوبی اجرایی می‌شد، شاهد چنین وضعیتی نبودیم؛ چون سیستم بانکی باید در هر پروژه‌ای نظارت می‌کرد و پروژه را بررسی می‎کرد که آیا پول‌ها در جای خود به‌درستی مصرف‌شده است یا خیر. وقتی این‌گونه باشد، چگونه ممکن است یک نفر چند هزار میلیارد تومان وام دریافت کند.

این نماینده سابق مجلس اظهار کرد: بنابراین اجرا نکردن قانون عملیات بانکی بدون ربا، علاوه بر مشکلات شرعی که به دنبال دارد، زمینه فساد را هم فراهم کرده است؛ چراکه نظارت بسیار ضعیف است. این در حالی است که براساس قانون عملیات بانکی بدون‎ ربا، چون بانک به اقتصاد واقعی در قالب مشارکت مدنی، مضاربه و حتی در قالب عقودی همانند جعاله و سَلَف ورود پیدا می‎کند، بنابراین همیشه مشخص است که این پول برای چه چیزی گرفته‌شده است.

ضرورت نظارت بانک‎ها بر نحوه هزینه‎کرد وام‌ها 

وی افزود: بانک باید همیشه رصد کند که آیا پول‌ها به آن سمت رفته است یا خیر. در بانکداری ربوی، این مسائل چندان مطرح نیست بلکه فرد، وامی را دریافت کرده و در هر جایی که مایل باشد مصرف می‎کند و کنترلی هم نیست که آیا در جای موردنظر خرج کرد یا نه؛ چراکه وقتی این پول به ملکیت وی درآمد، هرکجا که مایل باشد مصرف می‎کند اما در بانکداری بدون ربا، در بسیاری از موارد، پول به ملکیت طرف درنمی‌آید.

رجایی باغسیایی ادامه داد: مثلاً در مشارکت مدنی مسکن، وقتی پول به دست صاحب‌خانه می‎دهند، وی مالک آن پول نمی‎شود بلکه سهم‌الشراکه بانک است که باید در همان بخش مسکن هزینه کند. یا مثلاً در جعاله تعمیرات مسکن، وقتی به کسی پول می‎دهند، این پول متعلق به بانک است که بانک در اختیار وی قرار می‏دهد تا آن خانه را تعمیر کند و بانک هم باید نظارت کند که آیا این اتفاق افتاده است ولی وقتی‌که ظاهرسازی کرده و صوری عمل می‎کنند، طبیعتاً شخص، پول را به نام مسکن گرفته و در جای دیگر مصرف می‎کند یا اینکه ده‌ها و صدها وام می‎گیرد اما کار موردنظر خود را انجام می‎دهد.

وی با اشاره به پیامدهای فرهنگی رباخواری در نظام بانکی کشور گفت: قطعاً این وضعیت دارای پیامدهای فرهنگی بسیار بدی است و به‌عنوان‌مثال یک جوان می‎گوید حال که ربا باآن‌همه حرمت، حلال شده است پس چرا فلان گناه دیگر حلال نشود، بنابراین قطعاً رباخواری پیامدهای بسیار بدی دارد که باید برای آن چاره‎اندیشی شود.

لزوم تغییر نگرش در برگزاری همایش بانکداری اسلامی

عضو هیئت‎علمی دانشگاه علامه طباطبائی تأکید کرد: بنابراین اجرایی نکردن قانون عملیات بانکی بدون ربا که متأسفانه به‌شدت بد اجراشده است، علاوه بر اینکه حرام است، زمینه فساد و اختلاس در سیستم بانکی را هم فراهم کرده است و تنها راه هم این است که این قانون را به شکل دقیق اجرایی کنیم و بانک مرکزی در این زمینه نقش اساسی دارد که متأسفانه تاکنون این وظیفه خود را به‌درستی اجرایی نکرده است.
وی با اشاره به برگزاری سالانه همایش بانکداری اسلامی گفت: این همایش درمجموع خوب است اما این همایش هم به مسائل اساسی بانکداری بدون ربا نمی‎پردازد. به‌عنوان‌مثال باید در یک سال فقط به دلایل عدم اجرای قانون بانکداری بدون ربا بپردازند. مقالات خوبی هم در این همایش ارائه می‎شود و اصل آن مفید است اما جا دارد به چنین مسائلی به میزان بیشتری پرداخت شود و می‎تواند بهتر از این برگزار شود.