عضو هیئت علمی دانشکده ارتباطات علامه طباطبائی: مدل رسانه‌ای ما مدل تنوری است

عضو هیئت علمی دانشکده ارتباطات علامه طباطبائی با تأکید بر اهمیت دو عامل رسانه و حزب در انتخابات گفت: با توجه به این که در کشور ما تعریفی برای احزاب وجود ندارد لذا شاهد تعداد زیاد نامزدهای انتخاباتی هستیم و رسانه عملاً نمی‌تواند این تعداد نامزد انتخاباتی را با رعایت توازن پوشش دهد.

به گزارش عطنا و به نقل از شفقنا رسانه، حسین افخمی در نشست تلویزیون و انتخابات در دانشگاه علامه طباطبائی گفت:  تلویزیون در کشور ما با توجه به فرهنگ سیاسی حاکم و همچنین بازه‌ی زمانی وارد شده به جامعه‌ی ما – مصادف با دوران قلع و قمع بعد از کودتای ۳۲- نتوانسته است فرهنگ سیاسی خود را تکثرگرا کند و با توجه به محدودیت‌ها و ساختار موجود نمی‌تواند متناسب عمل کند.

مدل رسانه‌ای ما مدل تنوری است

افخمی با تأکید بر اهمیت دو عامل رسانه و حزب در انتخابات گفت: با توجه به این که در کشور ما تعریفی برای احزاب وجود ندارد لذا شاهد تعداد زیاد نامزدهای انتخاباتی هستیم و رسانه عملاً نمی‌تواند این تعداد نامزد انتخاباتی را با رعایت توازن پوشش دهد و این مکانیسم انتخاباتی با تلویزیون ما سازگاری ندارد و بایستی برای تبلیغات و اخبار و کارکرد آموزشی و مسائل دیگر در تلویزیون طرحی نو دراندازیم.

این مدرس ارتباطات سیاسی تصریح کرد: در دوران انتخابات ما شاهد تعدد و تکثر رسانه‌ای هستیم اما متأسفانه این روند ادامه پیدا نمی‌کند. به همین دلیل من معتقدم مدل رسانه‌ای ما مدل تنوری است یعنی فقط در ایام انتخابات فعال هستند. رسانه در کنار  حزب دو عامل تاثیرگذار بر نگرش افراد هستند که  موجب جهت‌دهی رفتار سیاسی افراد و مشارکت سیاسی آنها می شوند. اگر  رسانه‌ها مستقل باشند می‌توانند متفاوت عمل کنند یعنی بخشی از رسانه‌ها می‌توانند حزبی باشند و  از دولت حمایت کنند و بخشی هم جدای از احزاب فقط در پی عینیت باشند. در انتخابات سال ۷۸ مطبوعات حرف اول را زدند و برای اولین بار ۱۰ نفر از کسانی که صفحه اول مطبوعات برای آنها تبلیغ شد، در دور اول انتخابات وارد مجلس شدند در حالی‌که تلویزیون نمی‌تواند چنین اثری داشته باشد.

او گفت: نظرات متفاوتی درباره‌ی جایگاه تلویزیون در انتخابات ارائه می‌شود، در برخی از این مقالات و نظرسنجی‌ها ادعا می‌شود تلویزیون در کشور ما ۸۰ درصد از نظر رأی دهندگان مورد اعتماد است ولی به نظر من این میزان درباره‌ی انتخابات مجلس متفاوت است.

میزان مشارکت مردم را نمی‌توان پیش‌بینی کرد

حسین افخمی مدیر گروه روابط عمومی دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی در این نشست که به مناسبت هفته‌ی پژوهش برگزار شد، گفت: بحت امروز من درباره‌ی تلویزیون و انتخابات و به صورت مشخص انتخابات مجلس شورای اسلامی است. تلویزیون در انتخابات ریاست جمهوری نقش فعال‌تری ایفا می کند، اما در انتخابات مجلس شورای اسلامی این نقش کمرنگ‌تر است. میزان مشارکت مردم در انتخابات هفتم اسفند را نمی‌توان پیش‌بینی کرد و باید تا روز انتخابات منتظر ماند چراکه مسائل زیادی می‌تواند بر مشارکت مردم تأثیر گذار باشد.

او در ادامه با اشاره به سابقه‌ی انتخابات مجلس در ایران گفت: بعد از انقلاب مشروطه سال ۱۲۸۵ ما صاحب مجلس شدیم. تعدادی از پارلمان‌های ما با اواخر دوران قاجار و  بخشی هم در دوران پهلوی اول و دوم تشکیل شد. انتخابات مجلس قبل از  جمهوری اسلامی، انتخابات پارلمانی نامیده می‌شد و رئیس دولتی که از پارلمان رأی می‌گرفت، قدرت را در دست داشت هرچند در عمل این گونه نبود. اما شاخصه‌ی انقلاب اسلامی در جمهوریت آن است.

حضور تلویزیون در انتخابات مجلس سال ۵۸

افخمی ادامه داد: تلویزیون کارکردهای مختلفی دارد که عده‌ای آن را تا ۱۲ مورد هم برمی‌شمارند، اما کارکرد اطلاع رسانی و آگاهی‌بخشی و همچنین تبلیغات سیاسی به بحث امروز ما مربوط است. بررسی کوتاهی درباره‌ی مطالعات انجام شده در حوزه انتخابات نشان می‌دهد بیشتر مطالعات مربوط به انتخابات ریاست جمهوری و کمی هم انتخابات شوراها است و تنها ۳۰ درصد این مطالعات درباره انتخابات مجلس انجام شده است.

او با تآکید بر نقش تلویزیون در انتخابات گفت: از زمان برگزاری اولین انتخابات مجلس یعنی سال ۱۳۵۸، شاهد فراز و نشیب‌هایی در این عرصه بوده‌ایم. تلویزیون در اولین انتخابات یعنی همان سال ۵۸ در صحنه حضور دارد ولی در انتخابات بعدی مجلس ما از تلویزیون اثری نمی‌بینیم.

 مدت زمان تبلیغات انتخاباتی بر کارکرد رسانه موثر است

 افخمی گفت: عناصر موجود در هر انتخابات در شرایط برگزاری آن تاثیرگذار است. مدت زمان تبلیغات یکی از این عناصر است. در کشورهای مختلف تبلیغات انتخابات شرایط متفاوتی دارد و از ۶ ماه فرصت تبلیغاتی تا چند هفته متغیر است که بیشتر کشورها بین سه تا پنج هفته را به عنوان مدت زمان تبلیغات اعلام می کنند. در کشور ما زمان تبلیغات انتخابات اندک است و از هشت روز زمان در نظر گرفته شده برای تبلیغات یک روز جمعه است و مطبوعات تعطیل هستند و یک روز هم قبل از انتخابات تبلیغات ممنوع  اعلام می‌شود و این ایراد به زمان تبلیغات وارد است که مطمئناً در کارکرد اطلاع‌رسانی و آموزشی رسانه‌ها و در پی آن در مشارکت مردم تأثیرگذار است.

رسانه ملی نه عمومی است و نه تجاری

افخمی با اشاره به تاثیر مالکیت رسانه‌ها بر شرایط برگزاری انتخابات تصریح کرد: ما در دنیا شاهد سه نوع مالکیت تجاری، عمومی و ترکیبی برای رسانه‌ها هستیم. رسانه‌های تجاری همان طور که برای تبلیغ محصول و کالا پول دریافت می‌کنند، برای تبلیغ نامزدهای انتخاباتی نیز تبلیغ و پول دریافت می‌کنند. در مالکیت عمومی رسانه‌ها، دولت مستقیماً در کار رسانه دخالت نمی‌کند و آگهی هم تعیین کننده نیست، حدود ۶۰ کشور دارای این نوع مالکیت رسانه‌ای هستند. اما نوع سوم مالکیت رسانه‌ها در واقع ترکیبی از دو نوع اول است یعنی هم آگهی تجاری و هم بودجه در این نوع رسانه‌ها دخیل هستند که رسانه‌ی ملی ما هم در این طیف قرار می‌گیرد.

مدیر گروه روابط عمومی دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی گفت: قدمت تآسیس تلویزیون و استفاده از این رسانه در انتخابات هم عامل مهمی محسوب می‌شود. انگلیس و  بعد از آن آمریکا از اولین کشورهایی بودند که از تلویزیون در انتخابات استفاده کردند. ایران نیز از اولین کشورهای  خاورمیانه بود که از تلویزیون در انتخابات استفاده کرد و اولین بار در سال ۱۳۵۸ در انتخابات مجلس تلویزیون وارد عرصه انتخاباتی شد و از این حیث هم ردیف کشورهایی چون فنلاند و اتریش هستیم.

عینیت از ویژگی‌های توازن در تلویزیون است

افخمی ادامه داد: ایجاد تعادل در مطالب ارائه شده در رسانه نیز عنصر مهمی در شرایط انتخابات تلقی می‌شود. تفاوت تلویزیون و حزب را باید برای خود مشخص کنیم و به همین دلیل تلویزیون باید در ارائه مطالب خود توازن داشته باشد و یکی از ویژگی‌های برخورداری از توازن رعایت عینیت است. گرچه رعایت عینیت در مسائل سیاسی کار دشواری است و  به همین سبب عده‌ای از اساتید دانشگاهی معمولاً برای ارزیابی مسئله عینیت در کار رسانه به کار گرفته می‌شوند.

آنچه در تلویزیون پیدا نمی‌شود سیاستمدار و دولتمرد است

وی گفت: احزاب حلقه‌ی گمشده‌ی سیاست ایران هستند. در  همه‌ی کشورها حزب برای گرفتن قدرت مبارزه می‌کند که در نهایت یا موفق می‌شوند دولت تشکیل دهند یا بدل به اپوزیسیون می‌شوند و در قوه مقننه فعالیت می‌کنند. اما در ایران اصناف و تشکل‌های صنفی مانند خانه‌ی کارگر خود را به عنوان حزب معرفی می‌کنند در حالی که این‌ها حزب نیستند و فقط اهداف صنفی خود را دنبال می‌کنند. بنابراین با وجود این همه احزاب، تشکل‌ها و اصنافی که در زمان انتخابات هم به تعداد آنها افزوده می‌شود، تلویزیون نمی‌تواند به طور برابر همه‌ی آنها را پوشش دهد. لذا همین سبب می‌شود تا مطبوعات ما در زمان انتخابات پر از اطلاعیه‌های صنفی و حزبی شود. تنها کارکرد تلویزیون در زمان انتخابات تلاش برای به غلیان آوردن احساسات مردم است که در نهایت موجب مشارکت مردم نیز می شود و آنچه در تلویزیون پیدا نمی‌شود سیاستمدار و دولت‌مرد است.

تلویزیون باید صدای اپوزیسیون را نیز پخش کند

افخمی  در ادامه به آسیب‌های تلویزیون درباره انتخابات اشاره کرد و گفت: ساخت مجلس ما باید به گونه‌ای باشد که در تولید اخبار و گزارش انگیزش ایجاد کند. فقدان اپوزیسیون به مفهوم سیاسی در مجلس نیز از مسائل دیگر در عرصه انتخاباتی ما است. اگر اپوزیسیون به معنای واقعی وجود داشته باشد باعث می‌شود تا در روزنامه‌نگاری تلویزیونی علاوه بر صدای دولت، صدای اپوزیسیون نیز همزمان با صدای دولت پخش شود.

وی تصریح کرد: عدم انحلال مجلس در زمان انتخابات هم مشکل دیگری در عرصه‌ی رسانه‌ای محسوب می‌شود. یعنی از نظر رسانه‌ای در زمان انتخابات تمام کسانی که به عنوان منبع خبر محسوب می‌شوند، نباید نسبت به همدیگر امتیاز داشته باشند؛ به همین دلیل در اکثر کشورها پارلمان هنگام انتخابات منحل می‌شود. نماینده و نامزد انتخابات از لحاظ وزن خبری و ارزش‌های خبری مساوی نیستند و خبرنگار باید با نماینده به عنوان نماینده و با نامزد به عنوان نامزد مصاحبه کند.

تلویزیون علاقه‌ای به پخش صدای جناح کوچک ندارد

افخمی ادامه داد: فقدان نظرسنجی‌های معتبر یکی دیگر از مشکلات انتخابات در  ایران است. سازمان‌های نظرسنجی محکم و استوار در کشور نداریم در حالی که در بسیاری از کشورهای دیگر  یکی از معتبرترین مراکز افکارسنجی رسانه‌ها هستند که توانایی پیش بینی نتایج انتخابات با کمترین اختلاف  را دارند. فقدان دیده‌بانی احزاب توسط تلویزیون در فاصله چهار سال را هم می‌توان به این موارد اضافه کرد. ویژگی تلویزیون در تمام دنیا حفظ وضع موجود است چرا که بخشی از بیزینس‌های بزرگ محسوب می‌شوند و تلویزیون ما هم از این قاعده جدا نیست. نکته دیگر که در اکثر تلویزیون‌های دنیا و همچنین تلویزیون ما وجود دارد، تضعیف جناح کوچک‌تر است. تلویزیون علاقه‌ای به پخش صدای جناح کوچک ندارد و این ویژگی بسیاری از حکومت‌های مدعی دموکراسی نیز است.

ماهواره‌ها وزن اطلاع‌گیری ما را افزایش داده‌اند

این مدرس ارتباطات سیاسی تصریح کرد: در چند حالت رسانه و تلویزیون می‌تواند نقش‌آفرینی مؤثرتری داشته باشد: نخست وقتی احزاب ضعیف باشند و دوم مطرح شدن موضوع جدیدی در بازه زمانی تبلیغات انتخابات است که موجب حاکم شدن تلویزیون به جریان رویداد و خبر می‌شود و فضا تحت کنترل رسانه‌ها قرار می‌گیرد.

افخمی گفت: ما علاوه بر شبکه‌های داخلی با پدیده‌ی ماهواره و شبکه‌های خارجی نیز در این دوره مواجه هستیم بنابراین وزن اطلاع گیری آگاهی گرفتن ما از رسانه‌ها افزایش یافته ولی وزن احزاب و تشکل‌های سیاسی که برای به دست گرفتن قدرت مبارزه می‌کنند و ما می‌توانیم در فعالیت‌های آنها مشارکت داشته باشیم، مناسب نیست. طی سی سال گذشته تلویزیون نظام حزبی سنتی انتخابات را در همه‌ی کشورها دستکاری کرده است و عده‌ای از اندیشمندان از این پدیده با عنوان آمریکایی شدن انتخابات یاد می‌کنند یعنی تلویزیون نقش اصلی را در انتخابات بازی می‌کند.

فرهنگ تکثرگرا در تلویزیون حاکم نشده است

وی در  پایان تصریح کرد: تلویزیون در کشور ما با توجه به فرهنگ سیاسی حاکم و همچنین بازه‌ی زمانی وارد شده به جامعه‌ی ما – مصادف با دوران قلع و قمع بعد از کودتای ۳۲- نتوانسته است فرهنگ سیاسی خود را تکثرگرا کند و با توجه به محدودیت‌ها و ساختار موجود نمی‌تواند متناسب عمل کند. تلویزیون ما تحت تأثیر شرایط انقلاب و شعارهای انقلاب هنوز در بسیاری از مسائل حوزه سیاست خود را مدافع صدای انقلاب می‌داند درحالی که صدای انقلاب تبدیل به نظام سیاسی شده است که این نظام سیاسی نهادهایی مثل مجلس دارد و مجلس نیز باید تکثر صدا داشته باشد. البته جدای از این مباحث تلویزیون، رسانه‌ی قدرتمند و مؤثری در رأی دهی افراد است و اگر مطبوعات عامل مؤثر در رأی‌دهی شهرنشینان تلقی می‌شوند مطمئناً می‌توان تلویزیون را نیز عنصر مهم رأی‌دهی در نقاط روستایی دانست.