فوتبال به بازسازی نظم اجتماعی مدرن ایران کمک می‌کند

عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین(ع) اظهار کرد: نظم اجتماعی مدرن در ایران از هم پاشیده بود. نهادهای مدرن مثل ورزش و موسیقی از نو دارند به استقرار نظم جدید در ایران کمک می‌کنند، یعنی نظم اجتماعی مدرن با تقویت و فشارهای نهاد مدرنی مثل ورزش در حال بازسازی است.

به گزارش خبرنگار عطنا، اولین نشست از سلسله‌نشست‌های «فوتبال و کشورهای اسلامی» با عنوان «چیستی فوتبال»(گزارش تصویری) با حضور قاسم پورحسن، سیدجواد میری، رحیم محمدی و حسین حجت‌پناه، عصر سه‌شنبه، ۱۹ تیرماه با همکاری انجمن جامعه‌شناسی ایران در مجمع فلاسفه ایران برگزار شد.

در این نشست، رحیم محمدی، عضو هیئت علمی جامعه‌شناسی دانشگاه امام حسین(ع) در  مقدمه سخنان خود گفت: جامعه‌شناسی ورزش یا تاریخ ورزش حوزه تخصصی من نیست، اما ورزش از یک نقطه‌ای به حوزه کاری و تخصصی من مربوط است و من از آن نقطه کارم را شروع می‌کنم، حوزه کاری من «معاصرت» است، چیزی که در کتاب تجدد ایرانی منتشر شد.

وی با عنوان «ورزش و جامعه ایرانی» ارائه خود را آغاز کرد و ا ذکر خاطره‌ای گفت: در زمانی کودکیم همه خانواده دور تلویزیونی جمع شده بودیم که یکی از بزرگان قوم آمد و گفت وای به حال جماعتی که چشم خود را به یک توپ گرد سپردند و کار جوانان لاابالی را انجام می‌دهند، یکی از اعضای خانواده به آن بزرگ قوم گفت که چرا در جوانی چوگان که توپشم از این توپ کوچک‌تر بود برای شما مهم بود ولی فوتبال مهم نیست؟ در واقع در ذهن آن مرد بزرگسال ما بازی‌های جدید یک بازی لاابالی و سخیف بود و چوگان و بازی‌های قدیمی یک بازی فاخر بود.

محمدی در ادامه درباره معنای واژه بازی گفت: ما برای فوتبال و بازی کودکان از یک لفظ بازی استفاده می‌کنیم، در حالی که در زبان‌های فرنگی هر کدام از اینها لفظ خاصی دارند. ولی گویا معرفت‌شناسی ما تمایز را بین شقوق مختلف کنش «بازی» قائل نشده است.

وی افزود: بازی را به هر معنایی ارائه کنیم یکی از نهادهای مهم اجتماعی است که در همه تاریخ‌ها و جوامع وجود داشته است و شقوق و اشکال مختلف بازی در ساده‌ترین جوامع مثل قبایل قدیمی کوچک هم وجود داشته است.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین(ع)  با بیان اینکه بازی بخشی از جهان‌بینی و نیاز انسانی است، اضافه کرد: انسان در بازی خود را فراموش می‌کند و لحظاتی از عمرش خوش می‌شود و این «خوش‌باشی» برای انسان خوشایند است. بازی یک پدیده نهادینه در همه جوامع است، اما از یک جایی به این طرف همان‌گونه که همه چیز متجدد و مدرن می‌شود، بازی نیز مدرن می‌شود و نهادهای بازی با بقیه نهادهای جامعه همسان می‌شود. یعنی بازی فوتبال با سیاست مدرن و دولت‌های مدرن هم‌سنگ می‌شود. از این رو، بازی فوتبال با نهادی مثل دانشگاه هم‌سنگی می‌کند.

وی با اشاره به اینکه در ذات بازی‌های مدرن چند عامل تاثیر اساسی داشته است که یکی از آن سوژه شدن انسان است، گفت:‌ سوژه شدن انسان تاریخ پیچیده‌ای دارد. گمان می‌کنم اگر این تحول و دگرگونی در بودن و شدن انسان فهمیده نشود جامعه مدرن نهاد مدرن و معرفت مدرن به درستی و به دقت فهمیده نخواهد شد.

محمدی با بیان اینکه سوژگی یک فرآیند در «شدن» انسان است، اظهار کرد: انسان با سوژه شدن حداقل سه عنصر از هویت خویش را دگرگون کرد؛ تجدید آگاهی کرد، جهان‌بینی‌اش عوض شد و فهم انسان نسبت به دیگری، جهان و.. از نو بازشناسی شد. به عبارتی،  هندسه معرفتی انسان از نوع چیده شد.

وی اضافه کرد: این علوم مدرن از نتایج آن آگاهی سوژه نسبت به وضع جدید است، انسان مدرن طبیعت با دستکاری آن را دگرکون کرد. و از طبیعت روح‌زدایی کرد.

او با بیان اینکه دومین تغییر هویتی تجدید اراده بود، ادامه داد: اراده انسان حوزه تصمیم او را تغییر داد. میل انسان مهم شد و سومین چیزی که در انسان تغییر یافت، کنش بود؛ شیوه‌های کنش انسانی تغییر یافت یعنی الگوهای زندگی مثل ازدواج، جنگ و غیره تغییر یافت.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین(ع) با اشاره به اینکه «بازی و سرگرمی سوژه» با «بازی و سرگرمی ابژه» از اساس متفاوت است، گفت: بنابراین در اینجا یک گسستی اتفاق افتاد. نکته دیگر که برای انسان مدرن مهم شد لذت بود. لذت برای سوژه مهم شد اما برای انسان قدیم رنج به عنوان بخشی از عبارت و پرستش مهم بود، در حالی که انسان مدرن لذت بردن از زندگی برایش اهمیت داشت، اینجا پدیده‌هایی مثل اوقات فراغت و تفریح و سرگرمی مهم می‌شود.

 وی با بیان اینکه لذت برای انسان مدرن پدیده مهمی است، اظهار کرد: فراغت در جوامع قدیم مطرح نبود و در جوامع مدرن موضوعیت پیدا کرد. پدیده دیگر غلبه شیوه زندگی یعنی شهرنشینی بود. بنابراین این پدیده‌ها ورزش مدرن را با توجه به وضعیت حاکم سامان داد، امروزه در بین جامعه‌شناسان این اجماع ایجاد شده است که ورزش مثل نهاد خانواده، نهاد بازار و نهاد دولت مهم است، بنابراین در همه جوامع به این پدیده توجه می‌شود، پول و وقت می‌گذارند و با آن تجارت می‌کنند و پول در می‌آورند.

محمدی ادامه داد: در جامعه ایران همیشه با پدیده‌ای به اسم «نو بیزاری»[بیزار شدن از امر جدید] مواجه بودیم، یعنی چیزی که تازه بود نوعی بیزاری از آن به‌وجود می‌آمد. با دگرگونی انسان ایرانی کم کم این مسئله «نو بیزاری» از بین رفت.

وی تصریح کرد: این پدیده در مورد ورزش‌ها در ایران نیز وجود داشت و سه گروه در مورد ورزش‌های مدرن به‌وجود آمد، گروه اول قشر ستنی بودند که هر آنچه را که نو بود مانع رستگاری انسان می‌یافتند و آن را طرد می‌کردند طبقه روحانیت، دهقانان و طبقه متوسط سنتی در این گروه قرار داشتند.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه گروه دوم گروه سیاسی و ایدئولوژیک است، افزود: این گروه براساس ایدئولوژی خاص خود دنبال جامعه آرمانی بودند و با توجه به مسلک خود نسبت به ورزش موضع می‌گرفتند.

محمدی گروه سوم را یک گروه نو ظهور دانست و آن را طبقه نوین متوسط شهری معرفی کرد و ادامه داد: اعضای این گروه به همه پدیده‌های نوین خوشامد می‌گویند، مثل اکنون که طبقه جدید شهری به هر چیز نوین خوش‌آمد، می‌گوید.

محمدی با بیان اینکه با پدید آمدن ورزش مدرن جامعه ایران به چند دسته سنتی‌ها، سیاسی-ایدئولوژیک‌ها و طبقه متوسط شهری جدید تبدیل می‌شود، اظهار کرد: اما همه به سمت پذیرش نهادهای مدرن مثل فوتبال حرکت کردند. بنابراین، گویا تقدیر جامعه ایران این است که سنتی‌ها، ایدئولوژیک‌ها و نوگراها به یک سمت حرکت کنند و این همان چیزی است که ما از آن تحت عنوان «مدرنیته ایرانی» یاد می‌کنیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام حسین(ع) نتیجه گرفت: بنابراین فوتبال اتحاد نیز ایجاد می‌کند و همانطور که دیدیم در جام‌جهانی اخیر (2018 روسیه) فوتبال کانون اتحاد ایرانیان شده بود و همه ایرانیان داخلی و خارجی، مذهبی و غیرمذهبی، چپی‌ها و راستی‌ها همه به تیم ملی چشم دوخته بودند و دعا و نذر می‌کردند!

وی تصریح کرد: نظم اجتماعی مدرن در ایران از هم پاشیده بود. ولی نهادهای مدرن مثل ورزش و موسیقی از نو دارند به استقرار نظم جدید ایران کمک می‌کنند؛ نظم اجتماعی مدرن با تقویت و فشار نهاد مدرنی مثل ورزش در حال بازسازی است.

محمدی در پایان گفت: گرمای عاطفی فوتبال به بروز عواطف انسان‌ها کمک می‌کند و برای همین لذت‌بخش است. باید دانست که هیچ نظم اجتماعی کاملا خردمندانانه نیست و گرمای عواطف انسانی اگر در نهادی وجود نداشته باشد، آن نهاد از هم می‌پاشد.