انتظارات خود را از نوجوانان کمتر کنیم/ دوران رنج‌آور نوجوانی

استادیار روان‌پزشکی دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه نوجوانان هیجاناتی مانند عصبانیت، خشم، دلخوری، اضطراب و ترس را خیلی شدیدتر از کودکان و بزرگسالان تجربه می‌کنند، گفت: انتظارات بزرگسالان و نظام آموزشی از نوجوانان نه تنها موجب رشد آنها نمی‌شود بلکه فشارهای مضاعفی را بر فرد نوجوان وارد می‌کند و موجب رنج‌آورتر شدن این دوره می‌شود.

به گزارش عطنا، اولین نشست از سلسله نشست‌های آموزشی والدین با موضوع «کودک آزاری» به همت مرکز امور زنان و خانواده ریاست جمهوری با حضور دکتر معصومه موسوی، استادیار روان‌پزشکی دانشگاه شهید بهشتی و فوق تخصص اعصاب و روان کودکان، دکتر فاطمه باقریان، استادیار روان‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی و دکتر سعید قنبری، عضو هیئت علمی روان‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی، دوشنبه، 25 تیرماه در سالن آمفی‌تئاتر باغ کتاب برگزار شد.

در این نشست حول محور موضوع «نشانه‌ها و پیشگیری از کودک‌آزاری» نیز گفت‌وگو شد و استادان متخصص راه‌های پیشگیری از کودک‌آزاری و آزار جنسی کودکان که برخی از آنها عبارت‌اند از آگاه کردن کودکان، تعریف مفهوم «خصوصی‌بودن بدن افراد» به کودکان، آموزش عدم اعتماد به همه بزرگتر‌ها  را در آن تشریح کردند.

معصومه موسوی، استادیار روان‌پزشکی دانشگاه شهید بهشتی و فوق تخصص اعصاب و روان کودکان که موضوع سخنرانی او «نیم‌نگاهی به مشکلات تربیتی نوجوانان» بود، در ابتدا گفت: در نوجوانی سرعت ارتباطات بین قسمت‌های مغز و انتقال پیام‌های عصبی افزایش می‌یابد.

وی افزود: افزایش چشم‌گیر عملکرد شناختی مغز و پردازش هیجان، افزایش احساسات منفی نسبت به بزرگسالان، تغییرات بیولوژیک که به پرخوری و تغییر زمان خواب و بیداری منجر می‌شود و خودمختاری در تعیین ساعت خواب از ویژگی‌های دوران نوجوانی است.

استادیار روان‌پزشکی دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: قبل از پرداختن به موضوع نوجوانی و چالش‌های آن، باید مفهوم «نوجوان نرمال» را بشناسیم تا بدانیم مشکلاتی که به آنها اشاره می‌کنیم به مفهوم نرمال بودن یا نبودن نوجوان بر می‌گردد یا خیر، چرا که وقتی خانواده‌ها می‌خواهند به تربیت نوجوانانشان بپردازند نیاز به شناختن این مفهوم دارند.

موسوی افزود: برای دانستن ویژگی‌های یک نوجوان نرمال ابتدا باید تغییرات روان‌شناختی را که در نوجوانانی رخ می‌دهد، بشناسیم.

این فوق تخصص «اعصاب و روان کودکان» گفت: تقریبا از سن 9 تا 11 سالگی تغییرات هورمونی در پسر‌ها شروع می‌شود و تغییراتی در بدن آنها شکل می‌گیرد و مو‌های زائد بدن شروع به رشد می‌کنند. خود پروسه بلوغ حدود 4 تا 5 سال طول می‌کشد، ضمن اینکه امروزه سن بلوغ در حال کم‌شدن است که این موضوع به موارد زیادی مثل تماشای فیلم‌های جنسی و تغذیه بستگی دارد.

وی با بیان اینکه تغییرات روان‌شناختی که در مغز اتفاق می‌افتد باعث ایجاد تغییرات رفتاری می‌شود، گفت: در دوره نوجوانی پیام‌های عصبی بیشتر منتقل می‌‌شود که یک سری از آنها در قسمت پیشانی رخ می‌دهد، قسمت پیشانی مغز مخصوص کنترل رفتار، کنترل تکانه، برنامه‌ریزی، توجه و تمرکز است.

استادیار روان‌پزشکی دانشگاه شهید بهشتی افزود: نوجوان یک سری توانایی‌ها را پیدا می‌کند اما هنوز نمی‌تواند برای این توانایی‌ها برنامه‌ریزی کند و نمی‌تواند که بفهمد چه چیز‌هایی خطرناک است، همه اینها مربوط به آن قسمتی از مغز است که در حال رشد است.

این فوق تخصص «اعصاب و روان کودکان» گفت: زمانی که توانایی بارور‌ کردن در پسر‌ها و توانایی بارور شدن در دختر‌ها ایجاد می‌شود هنوز پختگی مغز برای گرفتن این تغییرات آماده نیست یعنی تغییرات بدنی جلوتر از تغییرات مغزی اتفاق می‌افتد.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی تشریح کرد: در دوران نوجوانی عملکرد شناختی مغز تغییر و رشد پیدا می‌کند و نوجوان در این سنین عاشق بحث کردن درباره مسائل فلسفی، دینی، سیاسی و اجتماعی می‌شوند.

موسوی با بیان اینکه در دوره نوجوانی عملکرد بخش‌هایی از مغز که مربوط به پروتکل‌های هیجانی می‌شود و هیجانات را پردازش می‌کند بسیار فعال‌تر از دیگر دوران‎‌های زندگی است، گفت: یک نوجوان هیجاناتی مثل عصبانیت، خشم، دلخوری، دلگیری، اضطراب و ترس را خیلی شدیدتر از کودک و بزرگسال تجربه می‌کند و هیجانات منفی هم در این دوره بسیار زیاد است.

وی علاوه بر عواملی مثل شبکه‌های اجتماعی و برنامه‌های تلویزیونی که به نوجوان اجازه سر موقع خوابیدن را نمی‌دهند، عوامل بیولوژیک سن بلوغ را در تغییر ساعت خواب موثر دانست و گفت:  بخاطر تغییراتی که در دوران نوجوانی در هورمون‌های فرد رخ می‌دهد، نوجوانان دیرتر بخواب می‌روند و صبح‌ها هم دیرتر بیدار می‌شوند، برخی در این فکر هستند که ساعت تحصیلی نوجوانان را مطابق با  ساعت بیولوژیکی آنها تنظیم کنند و نوجوانان دیرتر به مدرسه بروند.

استادیار روان‌پزشکی دانشگاه شهید بهشتی درباره عادات غذایی نوجوانان گفت: در دوره نوجوانی عده‌ای پرخور و علاقه‌مند به خوردن غذاهایی با ارزش غذایی پایین مثل پیتزا و ساندویچ می‌شوند و عده‌ای بسیار مراقب وزن خود هستند و برای کنترل آن، رژیم‌های بسیار سختی می‌گیرند و نسبت به قبل بسیار کاهش وزن پیدا می‌کنند.

وی با بیان اینکه تفکر انتزاعی در دوره نوجوانی شکل می‌گیرد، افزود: نوجوانان به مسائلی مثل فلسفه، دین، مذهب و... می‌پردازند و درباره این مسائل فکر، کنجکاوی، بحث و مخالفت زیادی می‌کنند و این مخالفت زیادی که با خانواده انجام می‌دهند الزاما به معنی تغییر پیدا‌کردن در جهت ذهنی آنها نیست؛ خیلی وقت‌ها این مسئله مربوط به دوره نوجوانی می‌شود و بعد از این زمان به پایبندی‌های و مطالب اخلاقی مهم در خانواده‌شان برمی‌گردند پس بحث‌کردن و به چالش‌کشیدن برای نوجوان مهم می‌شود.

این فوق تخصص «اعصاب و روان کودکان» گفت: فرد در دوره نوجوانی در زمینه مطالب علوم انسانی مثل فلسفه، ریاضی، موسیقی و... توانایی بسیار خوبی به دست می‌آورد ولی برای فرد در دوره نوجوانی خیلی زود است که به تصمیم‌های مهم و کلی زندگی‌ خود بپردازند.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی افزود: فرد در دوره نوجوانی حتی برای تصمیم‌گیری‌ روزمره‌ خود هم ضعف دارد، به شدت تحت تاثیر استرس‌های شدید روزمره اجتماع قرار می‌گیرد، به شدت تحت نفوذ هم‌سالان است و تمایل زیادی به هم‌صحبتی با دوستان خود دارد که این تمایل از سمت خانواده به آن می‌رسد.

موسوی توضیح داد: انتظارات بزرگسالان و نظام آموزشی از نوجوانان نه تنها در جهت رسیدن فرد به یک نوجوان نرمال نیست بلکه فشارهای مضاعفی را بر فرد نوجوان وارد می‌کند و موجب رنج‌آورتر شدن این دوره می‌شود.

استادیار روان‌پزشکی دانشگاه شهید بهشتی در ادامه گفت: یکی از هدف‌های فرد در دوره نوجوانی دستیابی به یک ایده کامل از تصویر بدنی خودش است و نوجوان انتظار دارد تا آخر نوجوانی به آن ایده‌آل ذهنی برسد اما این تصویر ایده‌آل بعد از پروسه نوجوانی بدست می‌آید.

وی افزود: از اهداف دیگر فرد در دوره نوجوانی مستقل شدن از خانواده است، افراد در دوره نوجوانی تمایل دارند خودشان از خودشان مراقبت کنند و راه‌های موفقیت در تحصیل و شغل را بیابند.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، گفت: افراد در دوره نوجوانی تمایل دارند ارتباطات خارج از خانه خود را استحکام بخشند و دوستی‌های عمیق داشته باشند که بهتر است بزرگسالان فضای دوستی سالم، هدف‌دار و کم‌خطری را برای آنها فراهم کنند.

این فوق تخصص «اعصاب و روان کودکان» یکی از موضوعات دوران نوجوانی را میل جنسی دانست و گفت: یکی از مسائل فرد در دوران نوجوانی پیدا کردن توانایی کنترل بر تکانه‌های جنسی است.

موسوی با بیان اینکه در دوران نوجوانی هویت فرد تثبیت می‌شود، گفت: نوجوان باید خودش را از نظر اعتقادات مذهبی، اخلاقی و مسائل اجتماعی مثل پیدا‌کردن شغل و سرگرمی متناسب با وضعیت خانواده و در رابطه با شناخت خود و توانایی‌هایش به نتیجه برسد و کفایت فردی و اقتصادی لازم را بدست بیاورد.

معصومه موسوی، استادیار روان‌پزشکی دانشگاه شهید بهشتی در پایان کم شدن ارتباط فرد با خانواده در دوران نوجوانی را از ویژگی‌های یک نوجوان نورمال عنوان کرد و گفت: گاهی نگرانی خانواده درباره کم‌شدن رابطه فرزندانشان با آنها باعث ایجاد سوال و دغدغه برای آنها می‌شود که باورشان بر این است که نوجوان ما تمام مدت در اتاق خودش است و سرش به گوشی و دوستانش گرم است و دائما در حال چت‌کردن است یعنی مثل آن دوران کودکی با ارتباط برقرار نمی‌کند در اینجا توصیه‌ای که ما با خانواده‌ها می‌کنیم این است که یک نوجوان نرمال، میزان ارتباطش با خانواده از دوره کودکی به شدت کاهش پیدا می‌کند و این یک تغییر نرمال در دوره نوجوانی است و باید انتظارش را داشته باشیم.