حکومت ما همواره در حال مسدود کردن ارتباطات بوده است

مهدی محسنیان‌راد در این نشست اظهار کرد که ما از دوره صفویه مشغول فیلترینگ بوده‌ایم، نعمت‌الله فاضلی گفت: ما چهل سال است که فیلترینگ‌های مختلفی داریم. یک برنامه تلویزیونی که در آن زنان و دختران با نگرش‌های مختلف دیده نشوند خودش یک فیلتر ارتباطی است،  احمد بخارایی نیز معتقد بود انسداد ارتباطی فراتر از مسئله تلگرام است و صدا‌و‌سیما عامل اصلی انسداد ارتباطی در کشور است.

به گزارش عطنا نشست «بررسی انسداد ارتباطات بر کنش‌های مسالمت‌آمیز کاربران شبکه‌های اجتماعی» با حضور  دکتر مهدی محسنیان‌راد، استاد ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع)، دکتر نعمت‌الله فاضلی، دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و دکتر احمد بخارایی، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران و عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور سه‌شنبه، 12 تیرماه در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.

نابردباری حکومت‌ها در برابر ارتباطات اجتماعی یک امر نهادینه است

مهدی محسنیان‌راد، استاد ارتباطات و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) در بخشی از این نشست به ارائه دیدگاه‌های خود پرداخت و گفت: حکومت‌ها در برابر هر سه نسل شبکه‌های ارتباطی و اجتماعی نابردباری داشته‌اند و این نابردباری یک امر نهادینه شده است و فرقی نمی کند که چه نوع حکومتی بالای سر ما باشد. این سه نسل شبکه‌های اجتماعی شامل سه دوره مختلفی از تاریخ می‌شود. دوره اول مربوط به ارتباطات شفاهی در زمان صفویان می‌شود که قهوه‌خانه‌ها محلی برای تشکیل اجتماعات بودند و افراد برای گفت‌وگو آنجا جمع می‌شدند. حال نابردباری حکومت چطور شکل می‌گیرد؟ زمانی که دامنه گفت‌وگو افراد به انتقاد از دولت صفویه می‌رسید، حکومت قهوه‌خانه‌ها را تعطیل می‌کرد و از این طریق راه ارتباطی مردم را مسدود می‌کرد.

وی افزود: نسل دوم شبکه‌های اجتماعی شامل تلفن، تلگراف، پست و مانند اینها بود که ابتدا در غرب طی سال‌های 1840 تا 1877 ظهور کرد اما زمان زیادی گذشت تا وارد کشور ما شود. در سال 1910 در آمریکا تلفن نزدیک به هشت میلیون خط داشت و زمانی که تلفن، تلگراف و پست وارد ایران شد هر سه در انحصار دولت قرار گرفت؛ به طوری که در سال 1337 از بین 171 نفر ایرانی تنها یک نفر نامه در پست می‌اندازد. در دوره پهلوی اول زمانی که اشخاص قصد ارسال نامه‌ای با پست داشتند، رضاخان چند مامور پاسبان استخدام می‌کرد که تمامی نامه‌ها را چک کنند تا اسم رضاشاه و مشخصات منزل آن در نامه نباشد. این نمونۀ نابردباری در نسل دوم شبکه‌های ارتباطی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) در ادامه صحبت‌هایش به این نکته اشاره کرد که دوره سوم نابردباری حکومت‌ها مربوط به امروز است و فیلتر تلگرام نمونه بارز آن است و گفت: آنچه در این چهل سال گذشته انجام شده است ناشی از حکومت مسلکی است، حکومت مسلکی ارتباطات افقی را قبول ندارد؛ چون معتقدند که خودشان برتر از همه هستند و این مسلک ارتباطات افقی را نمی‌پذیرد. تلگرام هم همین‌طور است و مردم درباره مسائلی که سردمداران دوست ندارند حرف می‌زنند. شاید اگر امروز مازلو در قید حیات بود به سلسله نیاز‌هایش، نیاز رسانه‌ای را هم اضافه می‌کرد.

ما چهل سال است که فیلترینگ‌های مختلفی در کشور داریم

نعمت‌الله فاضلی، دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در جایگاه سخنران بعدی نشست اظهار کرد: مسئله صلح چیزی جز مسئله ارتباط نیست؛ همان‌طور که مسئله ارتباط چیزی جز صلح نیست. ارتباط بزرگ‌ترین مسئله ماست و حاکمیت می‌خواهد از طریق مدیریت ارتباط به هدف‌های غایی خود یعنی تحکیم ارزش‌های دینی و سیاسی دست یابد. مهم‌ترین کاری که حکومت انجام داده کنترل ارتباطات بوده که نمونه آن تاسیس شبکه‌های رادیویی و مجلات تحت‌نظرخود بوده و در کنار آن به توسعه شبکه‌های مجازی اقدام کرده است. اما از طرفی قوانینی را وضع کرده که در آن کسانی که با سیاست‌های فرهنگی سازگار نیستند را مجازات می‌کند.

وی افزود: حاکمیت نتوانسته سیاست‌های ارتباطی خودش را بهنجار کند، جامعه سیاست‌های حکومتی را رد می‌کند، چون سیاست‌های ارتباطی به گونه‌ای نبوده که افراد و گروه‌ها بتوانند گفت‌وگوی منطقی داشته باشند. با ظهور تکنولوژی و پیام‌رسان تلگرام این امکان به وجود آمد تا افراد و گروه‌های مختلف خصوصا گروه‌های طرد شده بتوانند فرصت خودنمایی پیدا کنند و این یعنی فضایی که در آن صلح و گفت‌وگو برقرار است. ارتباط چیزی جز صلح نیست و خشونت زمانی ظهور می‌‌کند که این گفت‌وگو قطع می‌شود.

دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی اضافه کرد: ما چهل سال است که فیلترینگ‌های مختلفی داریم. یک برنامه تلویزیونی که در آن زنان و دختران با نگرش‌های مختلف دیده نشوند خودش یک فیلتر ارتباطی است. ممیزی کتاب‌ها و امر و نهی نویسندگان نوعی فیلتر در حوزه نشر است. همان‌طور که همه می‌دانیم یک قاعده اصلی وجود دارد و آن هم آزادی در جست‌وجو، انتشار و کسب اطلاعات است. شهروندان ما منتظر این هستند که چه زمانی این قاعده اصلی اجرا می‌شود؟ اگر جامعه ایران خواهان صلح است باید امکان دیده شدن افراد را به طور برابر فراهم کند و در سیاست‌های ارتباطی خود تجدید‌نظر کند.

صدا‌وسیما عامل اصلی انسداد ارتباطی است

احمد بخارایی، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران و عضو هیئت علمی دانشگاه پیام‌نور در پایان این نشست گفت: انسداد ارتباطی فراتر از مسئله تلگرام است. صدا‌و‌سیما عامل اصلی انسداد ارتباطی است. وقتی که با رویکرد دروازه‌بانی خبر جلوی بروز اطلاعات را می‌گیرد و از برجسته‌سازی جلو‌گیری ‌می‌کند این خود باعث انسداد ارتباطی می‌شود. استفاده از فیلتر‌شکن‌ها نوعی کنش اعتراضی است که در نسل سوم شبکه‌های ارتباطی به وضوح دیده می‌شود، چون نسل سوم ماهیتا متفاوت است و به گفته دکتر محسنیان راد «شاید اگر امروز مازلو در قید حیات بود به سلسله نیازهایش، نیاز رسانه‌ای را هم اضافه می‌کرد». اما مسئله اصلی ما انسداد در زمینه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است و همین موجب نا‌امیدی ما شده است. ما ابتدا باید در این چهار زمینه به یک نتیجه درست برسیم.