در بسیاری از علوم تدوین مطالعات میان‌رشته‌‌ای ضرورت دارد

استادتمام دانشگاه علامه طباطبائی اظهار کرد: مطالعات میان رشته‌ای ابزاری برای بهتر اندیشیدن و بهتر تصمیم گرفتن برای حل مشکلات در مقیاس فردی و اجتماعی است و داعیه جامع‌نگری و حل کلیه مسائل و مشکلاتی را دارد که در شاخه‌های مختلف و مجزای علمی به تنهایی قابل حل نیستند؛ حقوق هسته‌ای و حقوق سرمایه‌گذاری خارجی از این دست هستند.

به گزارش عطنا، نشست «درنگی بر جایگاه مطالعات میان حقوقی و میان‌رشته‌ای حقوق» (گزارش تصویری) همراه با رونمایی از کتاب «جامعه‌شناسی حقوق عمومی» تالیف دکتر مهدی مهدوی‌زاهد، مدرس دانشگاه علامه طباطبائی با حضور شهیندخت مولاوردی، دستیار رئیس‌جمهور در امور حقوق شهروندی و دکتر محمدرضا ضیائی بیگدلی، دکتر محمدرضا ویژه، دکتر حبیب‌الله رحیمی، استادان دانشگاه علامه طباطبائی و دکتر محمد فرجیها، استاد دانشگاه تربیت مدرس و دکتر سیدمحمد قاری سیدفاطمی، استاد دانشگاه شهید بهشتی دوشنبه، ۱۷ اردیبهشت‌ماه در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.

در این نشست، محمدرضا ضیایی بیگدلی، عضو هیئت علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی به سخنرانی درباره اهمیت مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی پرداخت.

ضیایی بیگدلی سخنان خود را با ذکر خاطره دورانی که مسئول تحقیق درباره تدوین مطالعات میان‌رشته‌ای در علم حقوق بود، آغاز و اظهار کرد: در سال ۱۳۸۷ طرحی ملی از سوی وزارت علوم به من واگذار شد که در بحث میان رشته‌‌ای علوم حقوق برنامه‌ریزی انجام شود. وقتی از این قبیل تحقیقات پیشنهاد می شود در وهله اول باید متضمن یک مبنا و اساس علمی باشد و دوم اینکه نیاز جامعه ایران مورد توجه قرار گیرد و به نوعی نباشد که هیچ سابقه‌ای در دنیا در این رابطه وجود نداشته باشد.

وی با بیان اینکه این تحقیق حدود یک سال و نیم به درازا کشید، ادامه داد: بر همین اساس وزارت علوم ۱۵ رشته را به من واگذار کرد و من در زمینه مطالعات میان رشته‌ای ذهنیت پیدا کردم.

ضیائی بیگدلی یادآور شد: اخیراً وزارت علوم به دانشگاه‌ها مجوزی می‌دهد که گروه‌های علمی بتوانند برنامه‌ای برای رشته‌ها پیشنهاد کنند که بر مبنای اصول علمی و نیاز جامعه باشد.

استاد دانشگاه علامه طباطبائی در این‌باره تشریح کرد: به عنوان نمونه مطالعات میان حقوقی و میان‌رشته‌ای حقوق دو بحث جداگانه‌ هستند که به نوعی به هم مرتبط می‌شوند؛ در مرحله اول، زمانی که ما از مطالعات «میان حقوقی» صحبت می‌کنیم در واقع می‌توانیم وابستگی و ارتباط تنگاتنگ شاخه‌های حقوق را مورد مطالعه قرار دهیم.

وی افزود:‌ فرضاً کسانی که در دوره کارشناسی ارشد حقوق کیفری هستند، درسی با عنوان حقوق جزای اقتصادی دارند که ابعاد بسیار متنوع و مختلفی حتی در حقوق جزای اقتصادی دارد. به زعم من این درس قابلیت این را دارد که بتواند به عنوان یک اختراع رشته حقوق، مطالعه میان حقوقی در نظر گرفته شود یا در بحث ارتباطات و حقوق کیفری، درسی به نام حقوق جزای ارتباطات داریم که در آن هم موضوعاتی مانند جرائم مطبوعاتی و رسانه‌ای در ارتباط با حقوق جزا و حقوق ارتباطات است.

ضیائی بیگدلی با بیان اینکه مطالعات میان‌رشته‌ای پدیده جدیدی نیست و همیشه در تاریخ علم وجود داشته است، اظهار کرد: در گذشته فلسفه این رسالت را برعهده داشته است که به عنوان یک ابزار مطالعات میان‌رشته‌ای باشد، طوری که به تدریج شاخه‌ها و ابعاد علمی گوناگون از بطن فلسفه جدا شدند و شکل مستقلی به خود گرفتند.

وی با اشاره به اینکه مطالعات میان رشته‌ای به طور کلی به صورت امروزی از اواخر دهه ۱۹۵۰میلادی پدیدار شد، افزود: در این مطالعات ابتدا حوزه‌های مختلف علوم شناسایی می‌شوند سپس مسائل و موضوعات قابل ارتباط با یکدیگر ترکیب می‌شوند و برای هر یک صورت مسئله خاصی طراحی می‌شود. بعد از گرفتن پاسخ به راه حل‌ها با هدف پاسخ به نیازهای کلی در یک منظومه قرار داده شده و باهم هماهنگ می‌شود و در نهایت به یک فعالیت مستقل تبدیل می‌شود.

این حقوقدان برجسته اضافه کرد: مهمترین هدف از این فعالیت‌های مستقل کاربردی شدن بهتر علوم است و مطالعه میان رشته‌ای را نوعی مدیریت پژوهشی-کاربردی قلمداد می‌کنند. مطالعاتی از این دست به طور کلی سیاست‌گذاری عمومی است و در واقع پلی میان دو یا چند رشته است.

وی با ذکر مثالی ادامه داد: فرضاً تعامل میان علوم ریاضی و فیزیک از یک سو و علوم انسانی از سوی دیگر به ظهور رشته‌های جدید تحصیلی انجامیده است که در رأس آنها رشته «فلسفه علم» قرار گرفته است و از سویی دیگر مطالعات میان رشته‌ای با پرورش تفکر انتقادی و خلاقیت به حل مسائل و مشکلات کمک می‌کند و موجب افزایش قابلیت های تحلیلی، تفکر متدولوژیک،‌ نقد مفروضات و نگرشی عمیق تر به مشکلات و مسائل جهان پیرامونی می‌شود.

استادتمام دانشگاه علامه طباطبائی تصریح کرد: مطالعات میان رشته‌ای ابزاری برای بهتر اندیشیدن و بهتر تصمیم گرفتن برای حل مشکلات در مقیاس فردی و اجتماعی است؛ در کل مطالعات میان رشته‌ای داعیه جامع نگری دارد و حل کلیه مسائل و مشکلاتی را دارد که در شاخه های مختلف و مجزای علمی به تنهایی قابل حل نیست. به علاوه باید به این نکته توجه داشت که مطالعات میان رشته‌ای صرفاً به معنای احاطه بر چند رشته یا انجام کار مشترک توسط افرادی با تخصص‌های مختلف نیست، بلکه در آن باید از آموزه‌های رشته‌های مختلف برای بسط مدل‌های مفهومی استفاده کرد.

ضیائی بیگدلی خاطرنشان کرد: امروزه در جهان هزاران مرکز تحقیقاتی وجود دارد که بر روی رشته‌های میان رشته‌ای فعالیت می‌کنند این مراکز شامل انجمن مطالعات میان رشته‌ای در سال ۱۹۷۹ و شبکه بین‌المللی میان رشته‌ای که در سال ۲۰۱۰ تاسیس شده اند.

وی ادامه داد: نکته دوم نقش و جایگاه مطالعات میان رشته‌ای در رشد و توسعه علوم انسانی در ایران است. به طور کلی مطالعات میان رشته‌ای نقش و جایگاه اساسی را در رشد، توسعه و بالندگی علوم انسانی و اجتماعی دارد و به حل مشکلات جامعه کمک شایانی می‌کند؛ از این رو مورد توجه سیاست‌گذاران علمی، دولتمردان و اصحاب این علوم قرار می‌گیرد.

ضیائی بگیدلی در ادامه اظهار کرد: در ایران یکی از راهکارهایی که در دهه اخیر برای شتاب بخشیدن به روند توسعه علمی کشور و توسعه علوم انسانی در سیاست‌های کشور مورد توجه قرار گرفته توسعه میان رشته‌ای‌ها است؛ به طور مثال، در نقشه جامع علمی کشور مورخ ۱۳۹۰ که به تایید شورای انقلاب فرهنگی رسیده است، گسترش میان رشته‌ای در درون علوم انسانی و بین رشته‌های علوم انسانی با سایر علوم به عنوان یکی از راهبردهای ملی است، البته در سال ۱۳۸۷ وزارت علوم در چهارچوب طرح‌های ملی با کمک برخی از استادان علوم انسانی از جمله حقوق اقداماتی را انجام داده است.

وی در خلاصه سخنان خود گفت: یک هفته به صورت مستمر درباره رشته‌های میان رشته‌ای حقوق تحقیق کردم که طی آن  ۶۹ رشته را پیدا کردم که همه اهداف را دارند و به طور یقین مورد نیاز جامعه هم هستند؛ مثلا حقوق هسته‌ای که بسیار مورد نیاز جامعه است یا حقوق سرمایه‌گذاری خارجی از جمله رشته‌های میان رشته‌ای است که کشور به آن بسیار نیاز دارد.

وی در پایان افزود: امیدوارم این تحقیق‌ها و جلسه‌ها سرآغاز و جرقه‌ای باشد برای اینکه ما بتوانیم این موضوعات را به دانشگاه‌ها و وزارت علوم منتقل کنیم.