تلگرام باید به مسئله اجتماعی بدل شود/ آیا با سروش می‌توان انحصار تلگرام را شکست؟

مدیرگروه علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی در نشست با ابوالحسن فیروزآبادی، رئیس مرکز ملی فضای مجازی کشور، گفت: تا زمانی که مسئله فضای مجازی و تلگرام به مسئله ملی و اجتماعی تبدیل نشود به نظر می‌رسد چاره‌اندیشی درباره آن بسیار سخت و ناممکن است.

به گزارش عطنا، دکتر هادی خانیکی، مدیرگروه علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی، 19 فروردین‌ماه در نشست با ابوالحسن فیروزآبادی، رئیس مرکز ملی فضای مجازی و برخی از مسئولان این مرکز که در سالن شورای دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه برگزار شد، گفت: از سه منظر می‌توان به موضوع فضای مجازی پرداخت؛ این موضوع از منظر نخست یک مسئله ملی است که بخشی از آن به ارتباطات اجتماعی برمی‌گردد و فقط یک بحث فنی نیست، منظر دوم نیز مطالعات فرهنگی و منظر سوم رابطه دولت و مردم در این معادله است.

وی در ادامه اظهار کرد: ما ارتباطاتی‌ها، زمانی که مسئله شبکه‌های مجازی و اینترنتی را بررسی می‌کنیم یک فهرستی از ورود مطبوعات، رادیو و تلویزیون و سپس ماهواره‌های پخش مستقیم و شبکه‌های مجازی و اینترنتی به ذهنمان می‌آید.

مدیرگروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی افزود: رسانه‌های خارجی از سال 1327 با ورود امواج رادیویی وارد ایران شدند، که روزنامه‌های آن دوران بدان پرداختند. در آن زمان مصوب شد که برای نصب آنتن دریافت رادیو باید مجور دریافت کرد و این مجوزها را مردم از دو سازمان «وزارت پست و تلفن» و هم از «نظمیه» دریافت می‌کردند؛ بعد رادیو ترانزیستوری آمد و همه چیز به هم ریخت.

خانیکی ادامه داد: بعد از انقلاب اسلامی مسئله ویدئو مطرح شد و مسائلی را  به همراه داشت و بعد هم ماهواره‌های پخش مستقیم به وجود آمد، در آن زمان بحثی وجود داشت که «چکار باید کنیم؟».

مسئله تلگرام تا این حد اهمیت نداشت که دولت، حکومت، مرکز ملی فضای مجازی و شورای عالی فضای مجازی برای آن بسیج شوند برای اینکه به آن بپردازند و اگر به لحاظ ارتباطاتی بخواهیم پاسخ بدهیم، می‌گویم تلگرام را نمی‌توانیم جدا از رادیو و تلویزیون و کلاً جدا از رسانه‌های کشور بررسی کنیم.

وی با مثالی از تجربه مسئله آب، گفت: زمانی که مسئله آب جدی شد، دولت قبل مسئله را به روش خودش حل کرد اما در آن زمان دو دیدگاه در قبال این مسئله وجود داشت؛ اولین دیدگاه مسئله فنی بود اینکه سد بسازیم. اندیشکده‌ای متشکل از مهندسان وزارت نیرو بودند که آمدند یک روز با من و دکتر قانعی‌راد صحبت کردند و مسئله از اینجا آغاز شد که چگونه بر سر این موضوع گفت‌و‌گو کنیم و مسئله خود من نیز از اینجا آغاز می‌شود؛ تا زمانی که گفت‌وگو صورت نگیرد همه بحث‌های صددرصد درست و منطقی نمی‌تواند در فضای عمومی و افکارعمومی، حتی در فضای آکادمیک هم بدل به مسئله شود.

به گفته استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی، 13 نشست در دانشکده‌های مختلف از جمله فنی، کشاورزی و اجتماعی درباره مسئله آب برگزار شد، دستاورد این نشست‌ها نزدیک شدن فکر متخصصان فنی به جامعه‌شناسان بود.

خانیکی در ادامه گفت: بحث ما در آنجا این بود که مشکل گفت‌وگو است وگرنه ما بیایم بگویم مهندسان اشتباه کردند سد ساختند، مهندسان بگویند که اقتصادانان و یا جامعه‌شناسان کجا بودند در آن زمان که ما سد می‌ساختیم و بنابراین در نهایت به این پاسخ رسیدیم که همه در این عقب افتادگی مقصریم.

وی معتقد است، مسئله تلگرام تا این حد اهمیت نداشت که دولت، حکومت، مرکز ملی فضای مجازی و شورای عالی فضای مجازی برای آن بسیج شوند برای اینکه به آن بپردازند و اگر به لحاظ ارتباطاتی بخواهیم پاسخ بدهیم، می‌گویم تلگرام را نمی‌توانیم جدا از رادیو و تلویزیون و کلاً جدا از رسانه‌های کشور بررسی کنیم.

استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی به یاداشت قانعی‌راد با عنوان «فیلترینگ سیاست شکست خورده» اشاره کرد و گفت: قانعی‌راد در این یادداشت به دو مسئله اینترنت و موتور جست‎وجوی داخلی پرداخته است، چرا که بحث چند سال اخیر این دو مسئله بود. فضای مجازی و حتی تلگرام با سیاست فیلترینگ گره خورده است.

خانیکی معتقد است با سیاست‌هایی مانند فیلترینگ نمی‌توان رشد روندهای ارتباطی اجتماع را کنترل کرد.

وی به شکاف بین دولت و جامعه اشاره کرد و گفت: این بی‌اعتمادی دو طرفه حتی در بحث فضای مجازی نیز مطرح است. به دلیل بی‌اعتمادی‌های سیاسی در فضای کشور (شکاف دولت و ملت) بسیاری از این مسائل به گونه‌ای است که مسائل مشترک نیست، یعنی تلگرام فقط مسئله دولت است، نه مردم! اما برای حل مسئله تلگرام و فضای مجازی نیازمند اجتماعی شدن این موضوع هستیم.

وارد کردن نیروهای جوان برای پژوهش‌ها می‌تواند در پیشبرد اهداف پژوهشی کمک کند، توصیه من در این‌گونه کارها پروژه‌های کوچک‌تر و کم هزینه‌تر است و در این زمینه باید از محققان و دانشجویان مسئله‌مند استفاده کرد در غیر این صورت بی فایده خواهد بود.

استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی افزود: مسئله تلگرام همان‌گونه که مسئله مرکز ملی فضای ملی است باید مسئله دانشگاه و فعالان سیاسی و جامعه نیز باشد و در این صورت است که گفت‌وگو بین این بخش‌ها صورت می‌گیرد که حالا انقلاب ارتباطات رخ داده است و ما چکار باید کنیم؟ فرصت‌ها و تهدیدهای این فضا چیست؟

به گفته خانیکی، گاهی اوقات مسئله افق یا همان چشم‌انداز با آینده‌نگری مخلوط می‌شود در حالی که آینده‌نگری به این می‌پردازد که آینده تکنولوژی‌ها چه می‌شود و افق به این نکته اشاره دارد که بعد از حذف تلگرام چه کنیم؟

وی افزود: آقای رئیس‌جمهور می‌گوید که می‌خواهیم انحصارطلبی را بشکنیم، آیا با سروش می‌توان انحصار تلگرام را شکست؟ اکنون شما حتی فیس بوک را هم باز کنید اینجا بحث باز کردن یک شبکه مجازی و باز کردن آن نیست بلکه اینجا باز مسئله بستن اتفاق می‌افتد، وی‌چت باز شد اما کسی دیگر سراغش نرفت و هیچ تاثیری نداشت.

مدیرگروه علوم ارتباطات‌ اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی گفت: این موضوع جنگ بین آزادی و محدودیت نیست، در واقع به نوعی یک درمان‌دهی و عقب‌افتادگی است.

خانیکی به لزوم هم‌اندیشی متخصصان برای جلب اعتماد عمومی اشاره کرد و گفت: در کل این مسئله نیازمند مطالعات بنیادی مثل کاستلز و برگزاری نشست‌ها و همایش‌هایی است. ضمن‌آنکه برگزاری نشست‌ها و همایش‌ها موجب می‌شود این مسئله که صرفاً حاکمیتی تلقی شده،  بُعد اجتماعی پیدا کند و صرفاً حاکمیتی تلقی نشود.

وی افزود: وارد کردن نیروهای جوان برای پژوهش‌ها می‌تواند در پیشبرد اهداف پژوهشی کمک کند، توصیه من در این‌گونه کارها پروژه‌های کوچک‌تر و کم هزینه‌تر است و در این زمینه باید از محققان و دانشجویان مسئله‌مند استفاده کرد در غیر این صورت بی فایده خواهد بود.

هادی خانیکی، مدیرگروه علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی در پایان گفت: به نظر می‌رسد تا زمانی که مسئله فضای مجازی و تلگرام به مسئله ملی و اجتماعی تبدیل نشود، چاره‌‌اندیشی درباره آن سخت و ناممکن است.