وضعیت بحرانی مدیریت بحران در کشور/ رسانه‌، بهترین ابزار مدیریت بحران است

مولف کتاب «مدیریت بحران در رسانه های حرفه‌ای» با بیان اینکه وضعیت مدیریت بحران در کشور ما خود دچار بحران شدیدی است، گفت: برای مدیریت بحران، مفیدترین، کم‌هزینه‌ترین و بهترین راه، استفاده از ابزارهای رسانه‌ای است، امروزه بدون رسانه، هیچ‌کاری، چه برای بحران‌زدایی و چه بحران‌زایی نمی‌توان از پیش برد بنابراین رسانه‌ها بر بحران اثر متقابل دارند.

به گزارش عطنا، نشست «رسانه‌های جمعی، ارتباطات ریسک، ارتباطات بحران» در قالب همایش ملی «رسانه‌ها و فناوری‌های اطلاعاتی در خدمت کاهش خسارات بلایای طبیعی» با حضور محمدمهدی فرقانی، رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی، سیدضیا هاشمی، مدیرعامل ایرنا، جواد دلیری، سردبیر روزنامه همشهری، اکبر نصرالهی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی و مدیرکل سابق نظارت بر اخبار و برنامه‌های سیاسی صداوسیما، کامبیز نوروزی، حقوقدان و روزنامه‌نگار و پروانه پیشنمازی، دبیر خبر و عضو کمیته اطلاع‌رسانی انجمن مخاطره‌شناسی ایران دوشنبه، ۱۴ اسفندماه در دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.

اکبر نصرالهی، عضو هیئت علمی ارتباطات دانشگاه آزاد که برای سخنرانی درباره «آسیب‌شناسی عملکرد رسانه‌ها در بحران» دعوت شده بود در ابتدا گفت: ای کاش دوستانی که جزء مدیران و مسئولان مدیریت بحران هستند، این جلسات را به عنوان جلساتی روتینی که باید چیزی افتتاح شود و روبانی را قیچی کنند، شرکت نکنند. واقعیت این است که این حرفا، حرف‌هایی نیست که خودمان با همدیگر درد دل کنیم. ای کاش آقای نجار تشریف داشتند که مخاطب اصلی ما بودند.

وی گفت: وضعیت مدیریت بحران در کشور ما خود دچار بحران شدیدی است و اگر گوش شنوایی نباشد این بحث ها ادامه پیدا خواهد کرد.

این استاد مدیریت رسانه موضوع بحث خود را «آسیب شناسی مدیریت بحران و راهکارهای استفاده از ظرفیت رسانه‌ای در مواجهه با آن» مطرح کرد و سخنان خود را با چند پرسش بیان کرد: آیا ما در کشور بحران داریم؟ ابعاد آن چیست؟ ابزارها و راهکارهای آن چیست؟ نقش و سهم رسانه در ایجاد بحران و مقابله با بحران‌ها چقدر است؟

«جنگ آب» را چگونه مدیریت کنیم؟

مدیر گروه ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی‌ به وجود بحران در کشور و زمینه‌های بروز بحران‌های مختلف کشور اشاره کرد و گفت: بر اساس آمار سازمان ملل ایران جزء 10 کشور بلاخیر جهان است، از 40 نوع خطر و بلایای طبیعی شناخته شده در جهان، 32 نوع آن در ایران وجود دارد. در سال‌های اخیر با سیل، زلزله، ریزگردها، آتش‌سوزی‌ها و نظایر آن مواجهه شده‌ایم. به لحاظ تلفات انسانی، در جهان رتبه ما زیر 10 است. بین سال‌های 1362 تا 1395 بیش از 60 هزار نفر، تلفات روستایی و بی‌واسطه حین زلزله داشته‌ایم.

مولف کتاب «مدیریت بحران در رسانه‌های حرفه‌ای» افزود: بحران‌های طبیعی فقط شامل سیل، زلزله، آتش‌سوزی و نظایر آن نیست بلکه در زمینه‌های «محیط زیست» ما با بحران‌های جدی روبه‌رو هستیم و با بحث‌های بحران آب، کمبود آب، آلودگی آب، آلودگی هوا، خشکسالی، برداشت‌های بی‌رویه از جنگل، زباله‌ها، انقراض گونه‌های جانوری و غیره مواجهه هستیم.

نصرالهی با اشاره به بحث آلودگی آب ایران تصریح کرد: بیش از 80 درصد رودخانه‌های کشور و آب‌های زیز زمینی در مسیر  آلودگی‌ها و فضولات شیمیایی قرار دارد. در زمینه گرد و غبار، 23 استان در معرض گرد و غبار هستند. میزان مصرف منابع ما به طور کلی بیش از سه برابر ظرفیت زیستی کشور است. فرسایش خاک، 30 تن در هکتار است و سه برابر میزان متوسط آسیا و بالاتر از نرخ جهانی است. 75 درصد تالاب‌های کشور در معرض خطر یا بحرانی قرار دارد و با این وضع بحرانی که در زمینه آب در کشور داریم، ذخایر آبی در 12 استان کشور ما در50 سال آینده به پایان می‌رسد. جنگ آینده که پیش‌بینی می‌شود در منطقه و استان‌های خود با آن روبه‌رو شویم «جنگ آب» خواهد بود

مسئولان بی‌مسئولیت

وی در این راستا ادامه داد: در بحث جنگل‌ها، روزانه سه هزار تن زباله در جنگل‌های ما انباشته می‌شود و در بحث نابودی جنگل‌ها، 45 هزار هکتار جنگل‌های خزری است که اگر  برداشت بی‌رویه و آتش‌سوزی به‌این آمار اضافه شود وضعیت جنگل‌های ما بحرانی دیده می‌شود.

نصرالهی گفت: در شش ماهه اول سال 95 ما 12 فقره آتش‌سوزی در پتروشیمی ‌داشته‌ایم. با این اوصاف، مردم چطور می‌توانند به کار‌آمدی مسئولان امید داشته باشند.

عضو هیئت علمی‌دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز یادآور شد: بحران سیاسی، بحث‌های سفارت انگلیس و عربستان، بحران‌های کارگری، بحران موسسات اعتباری، اختلاس، صندوق‌های بازنشستگی، اعتراض‌ها و تجمع‌های مدنی، از موارد دیگر بحران است که ما کمتر به آن‌ها توجه می‌کنیم، با این اوصاف می‌پذیرم کشور ما با مخاطرات و بحران‌های متعددی مواجهه است.

وی افزود: هر جا که بحران وجود دارد، کم عقل‌ترین انسان و کودن‌ترین کنشگر سیاسی به‌این نتیجه می‌رسد که برای مدیریت بحران، مفیدترین، کم هزینه‌ترین و بهترین راه، استفاده از ابزارهای رسانه‌ای است. یعنی امروزه بدون رسانه، هیچ‌کاری، چه برای بحران‌زدایی وچه بحران‌زایی نمی‌توان از پیش برد بنابراین رسانه‌ها بر بحران اثر متقابل دارند و از همدیگر متاثر هستند.

باید بپذیریم که وضعیت کشور بحرانی است

نصرالهی با بیان اینکه امروزه رسانه‌ها نتوانستند مسئولیت خود را به نحو احسن در بحران و مدیریت آن انجام دهند. اظهار کرد: مسئولیت رسانه‌ها بیش از مسئولان است. اگر رسانه‌ها کار خود را درست انجام دهند و مطالبه‌گر، حساس و آگاه باشند و این خصوصیات را به مردم آموزش ‌دهند، وضعیت کشور ما بهتر از این بود.

وی گفت: وضعیت کشور ما بحرانی است، مقدمه اقدام، پذیرش است، مدیریت بحران یک نقطه و در عرض نیست بلکه مجموعه اقدامات و در طول است.

نصرالهی در ادامه به آمارهای موجود در زمینه زلزله و شرایط جویی پرداخت و گفت: این بحران‌ها در یک مقطع خاصی اتفاق نمی‌افتند بلکه به صورت مداوم و در همه زمان‌ها و مکان‌ها ما باید هوشیار باشیم و آمادگی کامل برای مقابله با بحران را داشته باشیم، متاسفانه در این زمینه رسانه‌ها کارکردهای مفید و به موقعی از خود  ارائه نداده‌اند.

مدیر گروه ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی‌ با بیان اینکه چرا چنین شرایطی وجود دارد و آسیب‌های کار کجا است، اظهار کرد: اشکالاتی که در این حوزه وجود دارد به‌ این امر برمی‌گردد که ما شناخت کافی از موضوع مورد بحث نداریم یعنی رسانه‌ها و مسئولان، شناخت کافی از وضعیت بحرانی کشور ندارند چون آگاه و حساس نیستند، نمی‌توانند آگاهی دهنده و حساسیت‌زا باشند، این مهمترین آسیب و چالشی است که ما با آن مواجهه هستیم.

وی تصریح کرد: نکته بعدی غفلت از مرحله پیش، حین و پس از بحران است. متاسفانه اشکالی که در رسانه‌ها و مسئولان ما وجود دارد این است که تنها بر زمان وقوع بحران تمرکز می‌کنند. در زمان وقوع بحران دیر اقدام و زود تمام می‌کنیم. در واقع کار رسانه‌ها و مسئولان با شروع یک بحران، شروع می‌شود و با اتمام نشانه‌های ظاهری آن، تمام می‌شود.

وی با مثال‌هایی از پلاسگو و سانچی و سقوط هواپیما این نکته را توضیح داد و گفت: آلودگی هوا، سیل، برف، آتش‌سوزی، ریزگردها و نظایر آن، بحران‌ها غیر قابل پیش‌بینی نیستند مثلا از نیمه دوم آذر ماه تا اواخر بهمن ماه ما با بحث آلودگی هوا مواجهه هستیم. ما  بجای توجه به فرآیندها، به رویداد توجه می‌کینم. و از نقش آموزشی و نظارتی رسانه ها غفلت می‌کنیم. این موارد مهمترین مشکلاتی است که در بحث آسیب شناسی رسانه ها در مدیریت بحرانم طرح است.

از نقش آموزشی و نظارتی رسانه‌ها غفلت کرده‌ایم

عضو هیئت علمی ‌دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد تهران مرکز گفت: آنچه مسلم است این است که وقوع بحران‌ها، غیرطبیعی نیست. همه کشورها و جوامع در معرض بحران هستند. آنچه غیر طبیعی است این است که ما در دولت، حاکمیت و رسانه مسئول باشیم ولی مسولیت خود را خوب انجام ندهیم. آنچه غیر طبیعی به نظر می‌رسد این است که ما آنچه را که قابل پیش بینی و مدیریت است را پیش بینی و مدیریت نکنیم و مهمتر اینکه ‌این بحران‌ها را به بحث های تقدیر، قضا و قدر منتسب کنیم.

نصرالهی در پایان برای رفع مشکلات و موانع در این زمینه راه‌کارهایی را عنوان کرد و افزود: ما باید یکسری کارها انجام دهیم، اینکه آگاه باشیم و آگاه کنیم، حساس باشیم و حساس کنیم. اینکه در مواقع بحرانی، شبکه‌های مجازی را به دروغ گفتن متهم می‌کنیم کار درستی نیست. درحالی که مقصر اصلی شبکه‎ها و کانال‌های رسمی‌ ما است که پوشش خبری مناسب، دقیق، جامع و سریع از خود نشان نمی‌دهند.