نرخ خودکشی در ایران از کشورهای خاورمیانه بالاتر است

جامعه‌شناسان، روان‌شناسان و حقوقدان‌ها در همایش علمی سلامت روان و رسانه از تغییرات اجتماعی در کشور گفتند: نرخ خودکشی در ایران از کشورهای غربی پایین‌تر و از کشورهای خاورمیانه بالاتر است، همچنین خودکشی در میان گروه‌های جوان شایع‌تر از دیگر گروه‌های سنی است.

به گزارش عطنا،  به نقل از روزنامه شهروند، مصطفی محقق داماد، حقوقدان گفت: نتوانستیم اخلاق اسلامی را ارتقا ببخشیم و نسل امروز را مهربان و رحیم و بدون خشونت کنیم، مصطفی معین، رئیس کرسی یونسکو در آموزش سلامت: کودک آزاری در ایران در مرحله هشدار قرار دارد رئیس سازمان جوانان جمعیت هلال احمر: هر چقدر قدرت استدلال در جامعه بیشتر باشد، شاهد کاهش خشونت خواهیم بود

خشونت آمار بالایی دارد. این را نه فقط اعداد به دست آمده در نتیجه پژوهش‌ها که نگاهی به جامعه هم نشان می‌دهد:

«٦٦‌درصد از زنان حداقل یک بار از ابتدای زندگی مشترک، خشونت را تجربه کرده‌اند، ٤٨‌درصد زنان باردار در معرض خشونت خانگی قرار گرفته‌اند، میانگین خشونت علیه کودکان ٢٨,٢‌درصد است، ١٠‌درصد سالمندان مورد خشونت قرار گرفته‌اند و ٧٢‌درصد پرستاران در طول دوره کاری‌شان، با خشونت مواجه بوده‌اند.»

اینها تنها بخشی از آمارهایی است که روز گذشته در هشتمین همایش سلامت روان و رسانه با موضوع خشونت، اعلام شد. همایشی که با همکاری کرسی یونسکو، انجمن علمی روانپزشکان و حمایت سازمان جوانان هلال‌احمر، برپا شد و حضور چهره‌هایی مانند مصطفی معین، به‌عنوان رئیس کرسی یونسکو در آموزش سلامت، سعید مدنی، جرم‌شناس، احمدعلی نوربالا، مشاور وزیر بهداشت، محقق داماد، حقوقدان و ... را به خود دید.

احساس برابری پایین است

سعید مدنی، پژوهشگر مسائل اجتماعی و جرم‌شناس، یکی از سخنران‌های این همایش بود. او نتیجه تحقیقی که در ‌سال ٩٠ درباره شیوع شناسی انواع خشونت در ایران انجام شده بود را تشریح کرد و حرف‌هایش را با این سوال که چرا خشونت می‌ورزیم؟

شروع کرد: «خشونت یا از سوی فرادستان رخ می‌دهد یا از سوی فرودستان، در خشونت فرادستان ما با قوانین سر و کار داریم که منجر به اعمال خشونت می‌شوند، مثل اعدام، یا اعمال خشونت مرد بر زن. زمانیکه قدرت در جایی متمرکز می‌شود، می‌تواند منجر به سوءاستفاده شود.

خشونت فرودستان اغلب به دلیل ناکامی و سرخوردگی ایجاد می‌شود و درنهایت به خشونت‌های جمعی و فردی ختم می‌شود.» او به نتیجه مطالعه‌ای که در‌ سال ٩٤ درباره احساس برابری در توزیع سرمایه‌های اجتماعی انجام شد، اشاره کرد:

«٥٩‌درصد آنهایی که در این بررسی شرکت کرده بودند، احساس برابری را کم و خیلی کم، ٣٤‌درصد متوسط و ٦‌درصد هم زیاد و خیلی زیاد اعلام کرده بودند. در مجموع این طور استنباط شد که برابری وجود ندارد، یعنی مردم، اغلب اینطور فکر می‌کنند تلاشی که می‌کنند با رفاهی که به دست می‌آورند، تناسب کمی دارد، همین هم می‌شود تا به خشونت تمایل پیدا کنند.»

دایره بزرگ خشونت

او در ادامه به بخش دیگری از خشونت که خشونت علیه خود است، اشاره کرد: «در‌ سال ٧٥، دو‌هزار و ٨١٨ مورد اقدام به خودکشی اتفاق افتاد که منجر به مرگ یک‌هزار و ٧٠٥ نفر شد، در‌ سال ٨٠، سه‌هزار و ٢٧٥ اقدام به خودکشی ثبت شد که یک‌هزار و ٩٨٥ مورد منجر به مرگ شد که سهم مردان ٥,٧‌درصد و زنان ٣.١‌درصد بود. در‌ سال ٩٠ هم یک‌هزار و ٣١٥ اقدام به خودکشی گزارش شد که دو‌هزار و ٦٠ موردش، به مرگ ختم شد که سهم مردان از این خودکشی‌ها، ٦.٦‌درصد و زنان ٢.٧‌درصد بود.»

براساس اعلام مدنی، نتیجه این بررسی نشان می‌دهد که نرخ خودکشی در ایران از کشورهای غربی پایین‌تر و از کشورهای خاورمیانه بالاتر است، همچنین خودکشی در میان گروه‌های جوان شایع‌تر از دیگر گروه‌های سنی است: «یک مطالعه هم نشان داده که میزان خودکشی ٨ در هر ١٠٠‌هزار است که ١١,١‌درصد خودکشی‌ها از سوی مردان و ٧.٤‌درصد از سوی زنان رخ داده است. البته در برخی از شهرهای غربی، میزان خودکشی بالاست، مثلا نرخ خودکشی در مسجد سلیمان، ٢٧.٢، در کرمانشاه، ٢٦ و در ایلام ٢٦ بوده است.»

شیوع ٤٨‌درصدی خشونت علیه زنان باردار

شیوع خشونت خانگی علیه زنان هم بخش دیگری از تحقیقی است که از سوی وزارت کشور در ٢٨ استان انجام شده: «در ٦٦‌درصد از خانواده‌ها، زنان حداقل یک بار از ابتدای زندگی مشترک، خشونت را تجربه کرده‌اند، ٣٠‌درصد از زنان متاهل، حداقل یک بار خشونت فیزیکی و حاد را در طول زندگی زناشویی خود داشته‌اند، در ١٠‌درصد خانواده‌ها خشونت‌های منجر به صدمات موقت و دایم گزارش شده است (تحقیق مربوط به‌سال ٨٠).»

مدنی ادامه داد: « در‌ سال ٩٤ هم یک بررسی درباره خشونت علیه زنان باردار انجام شد که نشان داد شیوع خشونت خانگی در زنان باردار ٤٨ درصد، خشونت فیزیکی ١٧ درصد، خشونت روانی ٤١‌درصد و خشونت جنسی، ٢١‌درصد بوده است.» خشونت علیه کودکان هم موضوع بخش دیگری از صحبت‌های مدنی بود:

« براساس پیمایشی که در ٣١ استان کشور در‌ سال ٩٤ انجام شده بود، میانگین خشونت علیه کودکان، ٢٨,٢‌درصد است، همچنین براساس نتایج مطالعه‌ای که به بررسی خشونت علیه کودکان در ایران انجام شده، شیوع خشونت جسمی ١٥ تا ١٨ درصد، خشونت جنسی، ٤٢‌درصد و خشونت عاطفی و روانی ٨١‌درصد گزارش شده است.» به گفته او، مهمترین علت‌های خشونت علیه کودکان، فقر و نابرابری، همچنین اختلال‌های روانی و سوء مصرف والدین است.

10 درصد سالمندان خشونت را تجربه کرده‌اند

این پژوهشگر مسائل اجتماعی، نتایج تحقیق درباره خشونت علیه سالمندان را هم مورد توجه قرار داد: «میزان خشونت علیه سالمندان حدود ١٠‌درصد است که این بالاتر از متوسط جهانی است و زنگ خطری به‌شمار می‌رود. به‌نظر می‌رسد اپیدمی سالمندآزاری باید مورد توجه قرار گیرد.» در ادامه آمار پرونده‌های تشکیل شده براساس اعلام این جرم‌شناس، سن اعمال خشونت پایین آمده، سهم زنان هم بالا رفته. از سوی دیگر، طبقه متوسط و تحصیلکرده هم وارد گروهی از خشونت‌ها شده‌اند.

72 ‌درصد پرستاران یک بار خشونت در محل کار را تجربه کرده اند

خشونت در محل کار بخش دیگری از صحبت‌های مدنی بود: «این نوع خشونت درحال افزایش است، به‌ویژه برای آنهایی که در بخش سلامت کار می‌کنند. بررسی‌ها در ایران نشان می‌دهد که ٧٢,٦‌درصد از پرستاران در طول دوره کاری خود با خشونت مواجه بوده‌اند.

همچنین مشخص شده که خشونت در محیط کار بیشتر برای زنان در گروه سنی ٢٢ تا ٣٥‌سال رخ می‌دهد.» او ادامه داد:

«پژوهشی هم در‌ سال ٨٩ در شهر مشهد انجام گرفت که در آن مشخص شد ٧٥.٨٤‌درصد زنان در طول شش ماه منتهی به پژوهش، حداقل یک‌بار تجربه آزاردهنده بوق زدن، چراغ دادن رانندگان را داشته‌اند، حدود ٨٤‌درصد هم تجربه زل زدن و خیره شدن به جنس مخالف و متلک پرانی، ٨٥‌درصد تجربه تعقیب شدن و ٥٦‌درصد اصرار به دادن و گرفتن شماره تلفن را داشته‌اند.» او در پایان صحبت‌هایش، به تحقیقی که در‌ سال ٩٤ برای سنجش سرمایه اجتماعی کشور انجام شده بود، اشاره کرد و گفت که در این تحقیق، ٣١‌درصد پاسخ‌دهندگان درباره وضع جرم و جنایت در آینده گفته بودند که اوضاع فرقی نخواه کرد و ٤١‌درصد اعلام کرده‌اند که وضع بدتر هم می‌شود.

خشونت در شهر و روستاها تفاوتی ندارد

احمدعلی نوربالا، مشاور وزیر بهداشت در امور سلامت روان، سخنران دیگر بود. او جزییات پژوهشی که در‌ سال ٩٣ با جامعه آماری ٣٦‌هزار نفر انجام شده را تشریح کرد: «از شرکت‌کنندگان در این تحقیق سوال شد که طی ١٢ ماه قبل، در معرض رفتار خشونت‌آمیز قرار گرفته‌اند که ٢٣‌درصد جواب مثبت داده بودند آنچه در این پژوهش مشاهده شد، نزدیک بودن‌درصد رفتارهای خشونت‌آمیز در روستاها و شهرها بود.»

به گفته او، تجربه خشونت خانگی افراد در ١٢ماه قبل از انجام پژوهش، در میان مردان ٢٣‌درصد و در میان زنان ٢٢ بوده است که این به آمار ٢٣‌درصد اختلال در سلامت روان نزدیک است، یعنی میان رفتار خشونت‌آمیز و سلامت روان افراد، نزدیکی وجود دارد.» او در ادامه تأکید کرد که سرآغاز هر خشونت فیزیکی، خشونت کلامی یا پرخاشگری کلامی است: «خشونت کلامی یکی از آفت‌های اصلی کشور است.»

خشونت علیه زنان در ایران درحال رشد است

مصطفی معین، رئیس کرسی یونسکو در آموزش سلامت و رئیس همایش هم وقتی پشت تریبون رفت، به افزایش خشونت در ایران و جهان اشاره کرد و فقر کودکان را مثال زد: « ٥٠‌درصد کودکان در خاورمیانه، در مناطق روستایی دچار فقر هستند.»

افزایش گرسنگان، موضوع دیگری بود که معین آن را مورد توجه قرار داد: «براساس ضریب جی.دی.پی، در شرایطی که میزان گرسنگان از‌سال ٢٠٠٥ رو به کاهش بود، در‌ سال ٢٠١٤ به بعد، شاهد رشد در این شاخص بودیم، در کنار همه اینها، آسیب‌پذیری کشورها هم بالا رفته.

آنطور که بررسی‌ها نشان می‌دهد، کشور ما دچار پیشرفت بحرانی شده است، ما آثارش را هم در جامعه شاهد هستیم، مثل رشد طلاق، کودک‌آزاری، زن‌آزاری، اعتیاد و... یکی از نمونه‌های خشونت را هم در هفته‌های اخیر در سطح جامعه شاهد بودیم.» او، به مصادیق خشونت در جامعه اشاره کرد:

«در ایران، میزان قتل، ٥ تا ١٠ مورد در هر ١٠٠‌هزار نفر است، سالانه ١٥‌میلیون پرونده قضائی تشکیل می‌شود و ٣‌میلیون مراجعه به پزشکی قانونی به ثبت می‌رسد. میزان خودکشی، ٥ تا ١٠مورد در هر ١٠٠‌هزار نفر است که البته این آمار زیر متوسط جهانی است. در زمینه خشونت علیه زنان اما کشور ما آهنگ رشدی را نشان می‌دهد، با این‌که میزان آن نزدیک به متوسط جهانی است.

در ارتباط با کودک‌آزاری هم، با این‌که هنوز وضع شدید نشده اما در مرحله هشدار قرار دارد، این درحالی است که در کشور جوانی مانند ایران، باید بیشترین سرمایه‌گذاری برای کودکان انجام شود، که نشده است.» به‌گفته او، با این‌که در ٩‌درصد کشورها، تنبیه بدنی، ممنوع شده، اما در ایران هنوز این اقدام مجاز است و منع قانونی برای تنبیه کودکان وجود ندارد:

«ما نزدیک به دو‌میلیون کودک کار و خیابان داریم که این افراد ٤٥ برابر بیشتر از متوسط جامعه، در معرض ابتلا به ایدز قرار دارند.» او به نتایج تحقیقی که یک موسسه سنجش میزان خوشحالی در کشورها انجام داده، اشاره کرد: « در‌ سال ٢٠١٧، رتبه خوشحالی ایران ١٠٨ بود که این رتبه، برای کشوری جوان، دور از انتظار است.» معین در ادامه، به علت شناختی خشونت پرداخت و به عوامل محیطی، اجتماعی و زیستی اشاره کرد:

«شرایط آب‌وهوایی، سوانح طبیعی و تغییرات آب و هوایی، خشکسالی و آلودگی هوا، در عوامل محیطی قرار می‌گیرند، نابرابری و فساد، فقر و حاشیه‌نشینی، بیکاری و تحقیر، فقدان آزادی، استبداد و قانون گریزی، تفاوت‌های فرهنگی و دینی و نژادی، کاستی‌های معنوی و اخلاقی و فقدان کرامت و منزلت، خودشیفتگی و ناکامی، نقش مخرب رسانه ملی و شبکه‌های اجتماعی، فقدان نهادها و جامعه مدنی، سبک زندگی و شکاف‌ها و کاهش اعتماد و سرمایه اجتماعی و کاهش تاب‌آوری در بخش عوامل اجتماعی قرار می‌گیرند. ساختار ژنتیک، بیماری‌ها، عوامل اپی‌ژنتیک، اختلالات روان، آسم و آلرژی، خود ایمنی‌ها و سرطان‌ها هم جزو عوامل زیستی به‌شمار می‌روند.»

خشونت به دلیل تحقق نیافتن حقوق شهروندی است

شهیندخت مولاوردی، دستیار ویژه رئیس‌جمهوری در امور حقوق شهروندی، هم جزو میهمانان این همایش بود. او درباره حقوق شهروندی و خشونت، گفت: «براساس نظر جامعه‌شناسان، یکی از عوامل ایجاد خشونت، تحقق نیافتن حقوق شهروندی است که درنهایت امنیت روانی مردم را چالش می‌کشد.

در جامعه‌ای که خشونت رواج دارد، شاهد رخت بربستن امنیت اجتماعی و فردی هستیم، خشونت از بعد روانشناسی، به سلامت روان ارتباط پیدا می‌کند و ما می‌بینیم افرادی هستند که به همین دلیل، دچار اختلالات روانی و روحی می‌شوند.

درحالی‌که اگر حقوق شهروندی، جدی تلقی شود، ما با خشونت کمتری مواجه خواهیم بود.» او احساس نابرابری را یکی از دلایل ایجاد خشونت عنوان کرد: «شهروندان اگر احساس تبعیض کنند و ببینند که قانونمند بودن و نبودن تفاوتی با هم ندارد، در نهایت رفتارهای پرخاشگرانه‌ای از خود نشان می‌دهند.»

مولاوردی، به نقش رسانه‌ها در تغییر نگاه در جامعه اشاره کرد: «رسانه‌ها یکی از قوی‌ترین ابزار تقویت یا تغییر نگاه در جامعه هستند، آنها در بحث آموزش حقوق شهروندی خیلی می‌توانند کمک حال دولت باشند و مردم را با حقوقشان آشنا کنند، ما اکنون با جامعه‌ای پویا که همه مردم حق مشارکت در امور ، اجتماعی و فرهنگی داشته باشند، با جامعه‌ای که منفعل نباشد و در آن آرامش و سلامت روان حاکم باشد، فاصله داریم.»

دستیار ویژه رئیس‌جمهوری ایران در امور حقوق شهروندی، فضای انتقادی نسبت به دولت که چند وقتی است ایجاد شده، را مورد توجه قرار داد: « می‌گویند چه شد رفتید رأی دادید؟ این‌همه آمدید و رفتید آخرش به کجا رسیدید؟ این همه الله را لبیک کو؟

اما همین که فضای نقد و حتی تخریب دولت باز است، قابل تقدیر است. برای نخستین‌بار به بخش‌های اقتصادی، چراغ انداخته می‌شود. اینها همان لبیک‌هاست. از سوی دیگر، زمین و زمان دست به دست هم داده‌اند تا تلاش‌های دولت دیده نشوند. شما نمی‌دانید که دولت برای برداشتن فیلترینگ چقدر تلاش کرد.

الان حق اعتراض برای مردم شناخته شده است، در این میان نباید نقش رسانه‌هایی را که درحال پمپاژ ناامیدی هستند، نادیده گرفت. حالا رسانه‌ها در دست گروهی پرخاشگر افتاده که تأثیر خودشان را در جامعه دارند و به نظر می‌رسد باید ترمزشان کشیده شود.»

قدرت استدلال بالا، خشونت را کم می‌کند

مسعود حبیبی، رئیس سازمان جوانان هلال‌احمر، به‌عنوان یکی از حامیان همایش سلامت روان و رسانه، هم در این همایش، خشونت را یک معضل اجتماعی در تمام کشورها عنوان کرد:

«خشونت در سی‌امین اجلاس بین‌المللی صلیب‌سرخ و هلال‌احمر، یکی از چالش‌های انسان معرفی شد. جمعیت هلال‌احمر، ١٥٠‌سال پیش تأسیس شده است، این جمعیت با توجه به اصول و اهداف بالایی که بر آن حاکم است، باعث شده تا میلیون‌ها انسان با این جمعیت، همکاری کنند، این همکاری‌ها برای تحقق اهدافی مانند بشردوستی، تکریم انسان‌ها، تسکین آلام، گسترش صلح و دوستی در جامعه و... صورت گرفته است.

در جمعیت هلال‌احمر، برنامه‌های متنوعی برای تکریم انسان‌ها، در نظر گرفته شده است، ازجمله این برنامه‌ها، فعالیت فدراسیون جوانان و کمیسیون ویژه جوانان در جمعیت هلال‌احمر است که جوانان در این برنامه‌ها، نقش مهمی را در پیشگیری از خشونت دارند.»

به گفته او، در این برنامه‌ها، جوانان به‌عنوان رهبرانی در نظر گرفته شده‌اند که تغییر نگرش و رفتار را در همسالان خود رواج دهند و آنها را توانمند کنند. اینها تلاش می‌کنند تا تغییر رفتاری برای پیشگیری از خشونت صورت گیرد.

او به برنامه‌های سازمان جوانان هلال‌احمر برای کودکان هم اشاره کرد: « ما ٣٥٠٠ غنچه هلال داریم که شامل کودکان ٥ تا ٧ساله می‌شود، ما در این برنامه، به کودکان آموزش می‌دهیم که مهربان باشند و به یکدیگر کمک کنند. همچنین در ٩٦٠٠ کانون دانش‌آموزی، یک برنامه سراسری داریم که به آنها آموزش کمک‌های اولیه می‌دهیم که‌سال گذشته با همکاری آموزش‌وپرورش، ٤٠٠‌هزار دانش‌آموز، آموزش داده شدند.»

حبیبی ادامه داد: « یکی دیگر از برنامه‌های ما برای دانش‌آموزان، ایجاد بحث گفت‌وگوی بشردوستانه است، ما به آنها یاد می‌دهیم که با منطق و استدلال با یکدیگر صحبت کنند، چراکه به این نتیجه رسیده‌ایم که هرچقدر قدرت استدلال در جامعه بیشتر باشد، شاهد کاهش خشونت خواهیم بود.» براساس اعلام رئیس سازمان جوانان هلال‌احمر، در کنار همه این برنامه‌ها، ٨٠٠ کانون جوانان در شهرها و ١٢٠٠کانون دانشجویی هم فعال شده‌اند: « تمام این فعالیت‌ها برای گسترش بشردوستی و تکریم انسان‌هاست که می‌تواند پایه و بنیاد پیشگیری از خشونت باشد.»

خشونت، گاهی منجر به کشته‌شدن استعدادها می‌شود نه انسان‌ها

«خشونت تنها خشونت کلامی و فیزیکی نیست، خشونت‌های پنهان مانند خشونت‌های فرهنگی و ساختاری و هر نوع رفتاری که مانع رشد استعدادهای افراد و جامعه شود هم در گروه خشونت قرار می‌گیرند.» مریم رسولیان، رئیس انجمن علمی روانپزشکان ایران، سخنران بعدی این همایش بود که صحبت‌هایش را اینگونه شروع کرد و ادامه داد:

«خشونت گاهی منجر به کشته‌شدن استعدادها می‌شود نه انسان‌ها. امروزه، در جوامع شرایطی ایجاد شده که تک‌صدایی رشد استعدادها را محدود، منکوب و سرکوب می‌کند. اینها یکی از مصداق‌های فرهنگی و ساختاری خشونت است که البته در ارتباط با زنان شدت بیشتری هم دارد. در این همایش هم به خشونت‌های فرهنگی و ساختاری توجه شده، چراکه معتقدیم زمانی‌که پدیده‌ای شناخته نشده باشد، نمی‌توان برای آن راهکاری هم پیشنهاد کرد.»

سیاه‌ترین خشونت، خشونت به نام خداست

موضوع سخنرانی مصطفی محقق داماد، استاد دانشگاه و حقوقدان، جهل مقدس بود که وقتی پشت تریبون رفت، گفت: « سیاه‌ترین و دشوارترین خشونت، خشونت‌های ناشی از انگیزه‌های قدسی و دینی است. یعنی به نام خدا، آدم‌کشی کردن و برده سازی کردن و سر بریدن و به نام خدا اسیر و ویران کردن.

تمام جنگ‌های تاریخ ناشی از خشونت بوده. هیچ خشونتی هم به تلخی خشونت مقدس نیست. ما نمونه‌های آن را در قرون وسطی دیده‌ایم که به نام خدا و دین چه کردند و متاسفانه هنوز هم ادامه دارد.» او منشأ تمام خشونت‌ها را جهل دانست:

« منظور از جهل، نادانی و نفهمیدن مفهوم خدا و سوءبرداشت از مفاهیم قدسی است. اینها ناشی از کج‌اندیشی دین است، مفاهیم قدسی همه همین‌طور است که اگر درست فهمیده نشود، گمراه‌کننده می‌شود. چه باید کرد؟ باید وقت خودمان را برای پرورش اخلاق قبل از دینداری گذاشت.» او در ادامه گفت: «من به‌عنوان یک روحانی نسبتا سالخورده، از همه ملت ایران عذرخواهی می‌کنم. ما نتوانستیم اخلاق اسلامی را ارتقا ببخشیم و نسل امروز را مهربان و رحیم و بدون خشونت کنیم.»