فضای باز گفت‌وگو موجب توسعه کشور می‌شود/ آزادی جزء جدانشدنی توسعه است

استادیار موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، نظام تو در توی نهادهای قدرت ایران را ریشه مشکل‌های مسیر توسعه ایران دانست و گفت: آزادی، عدالت اجتماعی، فضای باز گفت‌‌و‌گو اجزای جدا نشدنی توسعه هستند. نظام تو در توی نهادهای کشور به لحاظ اقتصادی موجب ناکارامدی‌های شدید و اتلاف منابع می‌شود و از دل آن بحران‌ها ایجاد می‌شوند.

به گزارش عطنا، نشست نقد ‌و بررسی کتاب «وضعیت توسعه انسانی در ایران؛ آسیب‌پذیری و تاب‌آوری» با حضور سعید مدنی قهفرخی، نویسنده کتاب، حسین راغفر، هیئت علمی دانشگاه الزهرا، محمدامین قانعی‌راد، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور و علی دینی‌ترکمانی، استادیار موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی سه‌شنبه، 21 آذر در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.

علی دینی‌ترکمانی، استادیار موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی ضمن ارزشمند دانستن کتاب «وضعیت توسعه انسانی در ایران» گفت: این کتاب درباره شاخص‌های اندازه‌گیری توسعه انسانی و مطالعات مختلف ایران و جهان انجام شده است.

وی با اشاره به بحث آمارتیا سن گفت: بحث «آمارتیا سن» نه تحت عنوان توسعه انسانی بلکه تحت عنوان نظریه قابلیت مطرح شده است، در واقع یک تلاش برای جایگزین‌سازی یک نظام فکری فلسفی برای دانش اقتصاد متعارف است و مسئله‌ای به نام نیازها و قابلیت‌ها مطرح نمی‌شود.

بحث قابلیت این اجازه را می‌دهد که یک نیروی بیرونی از خود فرد خارج از ذهن فرد به نام دولت برای شکل دادن به یک محیط اجتماعی مطلوب برای زندگی افراد مداخله کند.

اگر یک فضای عمومی وجود داشته باشد که درباره بعضی مسائل گفت‌وگو شود، می‌توان درباره یک زندگی خوب و شاخص‌های آن به اجماع رسید و بر مبنای آن نیازهای انسانی را نیز می‌توان تعریف کرد. محدودیت‌های آماری وجود دارد که در خود شاخص توسعه انسانی نتوانسته‌اند آنها را بگنجانند و اشکال از محدودیت‌های آماری است.

او یکی از ویژگی‌های توسعه انسانی را نگاه کل‌گرا معرفی کرد و گفت: از منظر مبانی نظریه رویکرد توسعه انسانی نمی‌توان آزادی و توسعه سیاسی، توسعه اقتصادی و توسعه فرهنگی را از یکدیگر تفکیک کرد.

عنوان یکی از کتاب‌های آمارتیاسن توسعه به مثابه آزادی است و در آن کتاب آزادی دو وجه دارد، آزادی فرایندی که صندوق رأی است و آزادی فرصتی که حمایت‌ها و فرصت‌های اجتماعی است که محیط اجتماعی حاکم بر زندگی افراد را در اختیار افراد می‌گذارد برای اینکه بتوانند از فرصت‌های خود استفاده کنند.

وی با بیان اینکه عدالت اجتماعی در توسعه انسانی بسیار مهم است گفت: از دل عدالت اجتماعی تاکید جدی بر تامین حقوق شهروندی افراد بیرون می‌آید و مبانی نظری دیدگاهی را که صرفا توجه آن به آزادی فرایندی است را نقد می‌کند.

او با اشاره به نگاه نئولیبرال در فضای اقتصاد جهانی گفت: برنامه‌ها و سیاست‌های اقتصادی کما‌بیش نگاه رشدگرایانه داشته‌اند و تصور بر این بوده است که با رشد اقتصادی مشکلات ما حل می‌شود اما گزارش‌ها نشان می‌دهد که اینطور نیست.

لزوما ناامنی غذایی و قحطی‌ها مرتبط با کمبود غذا نیست، این قحطی‌ها در بعضی مواقع به خاطر سیستم توزیع ضعیف و نابرابری بیش از اندازه است.

وی با اشاره به برخی راهکارهای موجود در کتاب مانند تعهد همگانی، نهادهای پاسخگو و اصلاح سیاست‌ها برای وضع موجود گفت: در کتاب به مهم‌ترین مسئله ریشه‌ای که مرتبط با نوع ساختار قدرت در ایران است پرداخته نمی‌شود که به نظر من تا این موضوع رفع نشود امکان اینکه سه راهکار تامین شود وجود ندارد.

من نام مهم‌ترین مسئله ریشه‌ای مرتبط با ساختار قدرت در ایران را نظام تو در توی نهادی گذاشته‌ام یعنی ما یک ساختار قدرت شکل داده‌ایم که اجزای نظام تصمیم‌گیری آن بیش از اندازه است.

یک ساختار قدرت کلاسیک در همه دنیا وجود دارد و در کنار آن نهادهای دیگر نیز وجود دارند و مداخله‌هایی به شکل‌های مختلف در عرصه اقتصاد صورت می‌گیرد که دلیل اصلی آن نظام تو در تو نهادی است.

دینی ترکمانی گفت: نظام تو در توی نهادی به لحاظ اقتصادی موجب ناکارایی‌های شدید و اتلاف منابع می‌شود که از دل آن بحران‌ها ایجاد می‌شوند و هم به لحاظ سیاسی ضمن اینکه یک فضا برای طرح مباحث ایجاد می‌کند اما در عین حال با بن‌بست مواجه می‌شود.

از نظر اقتصادی دولت در ایران به نوعی هم کوچک است و هم بسیار بزرگ است. دولت به معنای کلاسیک کلمه که در کشورهای اسکاندیناوی می‌بینیم کوچک است یعنی دولت رفاهی نداریم.

بزرگ بودن دولت ناشی از تو در تو بودن نهادی است و این باعث می‌شود که تعداد زیادی از دستگاه‌ها از کوچک گرفته تا بزرگ تایید شوند و از بودجه سهم ببرند که ممکن است از منظر توسعه انسانی قابل توجه نباشند.

سهم هزینه‌های جاری و مصرفی بودجه بیشتر از هزینه‌های عمرانی و سرمایه‌گذاری شده است و به دلیل این سازوکار موجب می‌شود فرایند انباشت سرمایه با کندی پیش رود و با چالش‌های زیاد مواجه شویم.

وی با اشاره به بحث جهانی شدن و چالش‌های توسعه ایران گفت: برخی از مشکلات ما مانند بحران زیست‌محیطی ریشه در مسئله جهانی دارد ولی بخش عمده آن مسائل درونی ما و ضعف‌های نظام حکمرانی ما است، این منصفانه نیست که بار همه چالش‌های توسعه خود را بر گردن مسئله جهانی شدن بیاندازیم.

دینی‌ترکمانی در پایان گفت: سازمان ملل بدون همکاری کشورها نمی‌تواند گزارش توسعه انسانی را تهیه کند و اگر آزادی‌ها و دموکراسی را اضافه کند ممکن است کشور‌ها یا در دادن داده‌ها همکاری نکنند و یا اگر ببینند به نفع خودشان نیست با کل پروژه همکاری نکنند.