بسیج تظاهراتی، بسیج انتخاباتی و بسیج سازمانی/ نیروهای مقاومت در منطقه تجربه خارجی بسیج هستند

محمدباقر خرمشاد، عضو هیئت علمی گره علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی در سلسله نشست‌های تحلیلی و تخصصی بسیج و ایران فردا که به همت بسیج اساتید کشور پنجم آذرماه در سالن شهید شهریاری دانشگاه تهران با موضوع «بسیج در رویکرد جامعه‌شناختی» برگزار شد، سخنرانی کرد.

به گزارش عطنا، این استاد دانشگاه در ابتدای سخنان خود گفت: عنوان بحث من توجه به بسیج در رویکردی جامعه‌شناختی است و در زمینه اجزا و سرفصل‌های بحثی که ارائه می‌دهم در محور اول به‌معنای بسیج می‌پردازم و سپس به تحلیل جامعه‌شناختی آن اشاره می‌کنم.

خرمشاد ادامه داد: انقلاب اسلامی و پدیده بسیج در شرایط و وضعیت انقلابی، توجه به انقلاب اسلامی به عنوان یک انقلاب مردم‌پایه و نقش این مردم‌پایگی در شکل‌گیری بسیج، هویت بسیج در جنگ تحمیلی و بسیج بعد از انقلاب اسلامی مواردی است که به آنها می‌پردازم.

وی به توضیح معنای بسیج در دو بخش لغوی و اصطلاحی پرداخت و افزود: در لغت‌نامه‌هایی چون دهخدا و معین بسیج به معنای آزاد گردیدن، عظیمت، تدارک، قصد و آهنگ بوده و در معنای مشخص‌تر آن آماده کردن نیروی نظامی و تمام ساز و برگ سفر و جنگ است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی با بیان اینکه بسیج در معنای اصطلاحی آن به دو صورت معنی می‌شود، اظهار کرد: در معنای اول اصطلاحی بسیج یعنی گردآوری منابع از قبیل نیروی انسانی، سرمایه، منابع، اطلاعات، سلاح و تجهیزات توسط نیروهای مخالف نظام مستقر با هدف براندازی آن و استقرار یک نظام سیاسی جدید است.

وی افزود: یعنی مخالفان نظام سیاسی وقتی در شرایط انقلابی و نه در شرایط مبارزه قرار می‌گیرند، اقدام به گردآوری منابع و آماده کردن نیروی انسانی، تجهیزات و سلاح می‌کنند تا نظام مستقری که دارای اقتدار و مشروعیت اسمی است را سرنگون کنند.

خرمشاد با اشاره به اینکه مخالفان نظام مستقر بسیج را به خدمت می‌گیرند تا علیه نظام دست به اقدام بزنند، گفت: در این حالت به رهبری، ایدئولوژی و سازمان به عنوان ارکان بسیج یاد می‌‌کنند.

وی بیان کرد: برای اینکه بسیج اتفاق بیفتد تا براندازی نظام صورت بگیرد، نیاز است تا ارکان بسیج در کنار همدیگر قرار بگیرند و این گرد هم آمدن ارکان بسیج برای سرنگونی یک نظام، اولین معنای اصطلاحی بسیج است.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: البته تعریف اصطلاحی بسیج مورد نظر ما این است که بسیج، سازمانی از نیروهای داوطلب است که پس از انقلاب اسلامی دواطلبانه به خدمات اجتماعی عمومی می‌پرداختند و در جنگ عراق علیه ایران نیز به عنوان نیروهای مردمی در کنار نیروهای رسمی در جنگ شرکت کردند که این تعریف، از بسیجی‌ترین تعاریفی است که می‌توان در معنای دوم اصطلاحی بسیج بیان کرد.

بسیج برای پشتیبانی و حفظ انقلاب اسلامی شکل گرفت

وی اضافه کرد: وقتی از بسیج صحبت می‌کنیم، سازمانی از نیروهای مردمی است که پس از انقلاب اسلامی ایران به فرمان رهبری این انقلاب، یعنی حضرت امام خمینی(ره) برای کمک به انقلاب و پشتیبانی از آن شکل گرفته و آموزش می‌بیند و در جریان جنگ تحمیلی نیز در کنار نیروهای رسمی نقش تعیین کننده‌ای دارد.

خرمشاد در ادامه به بیان معنای کامل‌تری از بسیج پرداخت و گفت: گروه‌های مردمی که پس از انقلاب اسلامی به فرمان امام خمینی(ره) بر اساس ایدئولوژی اسلامی این انقلاب، سازمان یافته و آموزش دیدند تا در شرایط پس از پیروزی که کشمکش قدرت بین نیروهای ضد انقلاب و نیروهای انقلاب از یک طرف و نیروهای انقلاب و مداخله‌گر از سوی دیگر اوج می‌گیرد، در شرایط آماده و مهیا قرار داشته باشند تا انقلابیون و انقلاب اسلامی غافلگیر نشده و در عرصه‌های نبرد سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی موفق شوند.

وی تصریح کرد: در واقع قدرت بسیج انقلاب اسلامی در قالبی سازمان یافته همراه با رهبری و ایدئولوژی البته نه برای شرایط انقلابی بلکه برای شرایط بعد از انقلاب شکل گرفت، آن هم به این دلیل که نیروهای انقلابی وارد نبرد با نیروهای ضد انقلاب می‌شوند.

خرمشاد درباره همین موضوع تصریح کرد: چون انقلابی‌ها به‌نوعی «اپوزیسون سرخود» هستند و همین‌که پیروز می‌شوند، اولین نیروهای مخالف و اپوزیسیون آنها که به‌نوعی نیروهای طرفدار رژیم سرنگون شده هستند به نیروهای ضد انقلاب تبدیل می‌شوند و علیه نیروهای انقلابی عمل می‌کنند. ضمن‌آنکه چه بسا برخی نیروهایی که در انقلاب شرکت داشتند نیز وقتی با ایدئولوژی هژمون، زاویه پیدا می‌کنند تبدیل به لایه‌های بعدی نیروهای ضدانقلاب و مخالف می‌شوند و انقلاب برای اینکه خود را در مقابل این نیروهای مصون بدارد، نیاز به تشکیلاتی دارد تا پیروزی خود را در مراحل بعدی حفظ کند.

وی یادآور شد: با پیروزی انقلاب اسلامی نیاز به چنین تشکیلاتی حس می‌شد و با فرمان امام خمینی(ره) سازمانی از نیروهای انقلابی با ایدئولوژی اسلامی شکل گرفت که بتواند از انقلاب در عرصه‌های نبرد بعد از پیروزی محافظت کند و بسیج همچین سازمانی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی اظهار کرد: برای فهم اینکه چطور رهبری انقلاب چنین فرمانی برای تشکیل بسیج می‌دهند و همچین تشکیلاتی نیز با موفقیت شکل می‌گیرد و می‌تواند ایفای نقش کند، لازم است در ابتدا یک بررسی نسبت به خود انقلاب اسلامی و پدیده بسیج در شرایط و وضعیت انقلابی داشته باشیم.

تکیه بر نیروهای مردمی راه‌حل نهضت‌های اسلامی برای مبارزه با استبداد و استعمار

وی با بیان اینکه همه انقلاب‌ها در شرایط انقلابی اقدام به بسیج می‌کنند، گفت: حال جای این سئوال است که تمایز انقلاب اسلامی ایران در مفهوم بسیج چه بوده است که آن را مستعد و مهیا می‌کند تا با توجه به شرایط بعد از انقلاب سازمانی با عنوان بسیج شکل دهد تا در حالت آماده و مهیا مثل زمان نبرد مشابه قبل از انقلاب با نظام مستقر باشند و بعد از انقلاب نیز به مقابله با نیروهای ضدانقلاب بپردازند.

خرمشاد برای تحلیل وضعیت توانمندی و مستعد بودن بسیج در شرایط بعد از انقلاب به بیان مقدمه‌ و اوصولی از نهضت‌های اسلامی پرداخت و گفت: انقلاب اسلامی ایران بخشی از نهضت‌های اسلامی است که می‌تواند منجر به انقلاب شود و انقلابی پیروز را نیز رقم بزند.

«سیدجمال‌الدین اسدآبادی» از نخستین بنیان‌گذاران نهضت‌های اسلامی است و می‌گوید، «ترویج و تبلیغ جدایی دین از سیاست در جوامع اسلامی حربه و خدعه استعماری است که می‌خواهد با بیرون کردن اقتدار دین از حوزه سیاست، حضور استعمار در جهان اسلام را جاودانه کند». اسدآبادی معتقد است، «چرا استعمار این کار می‌کند؟ چون استعمار هم می‌داند فقط اقتدار اسلام است که می‌توان زور پرزور استعمار را از سرزمین‌های اسلامی بیرون کند.»

وی با اشاره به اینکه نهضت‌های اسلامی بین یکصد تا یکصد و پنجاه سال قدمت دارد، افزود: این نهضت اسلامی نیز بنیادهای برای خودش در نظر گرفته است.

خرمشاد اذعان کرد: وقتی جهان اسلامی به مثابه یک فرهنگ، تمدن و کلیت با تمدن غرب و جدید مواجه می‌شود به دو چیز پی می‌برد یکی اینکه در مقایسه با این تمدن نوظهور عقب مانده است و دوم اینکه به این فکر می‌افتد که چرا عقب مانده و چه باید کرد؟

وی افزود: به این چرا و چه باید کرد؟ گروههای مختلف فکری در جهان اسلام پاسخ‌های مختلفی می‌دهند که یکی از آن گروه‌ها، طرفداران نهضت اسلامی هستند و پاسخ آنها به علت عقب ماندن جهان اسلام از دنیای پیشرفت کرده غرب این است که ما از اسلام فاصله گرفته‌ایم و جوابی که برای این چه باید کرد؟ نیز می دهد، بازگشت به اسلام است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی طرفداران نهضت اسلامی علل عقب‌ماندگی کشورهای اسلامی از غرب را  تکرار دائم استبداد و استعمار می‌دانند، گفت: تنها راه‌حل غلبه بر این دو مقوله که ریشه‌های تاریخی و کهن در جهان اسلامی دارد تیکه بر نیروی مردمی است.

مردم مسلمان به میدان نمی‌آیند مگر بر اساس تکلیف شرعی

وی با بیان اینکه مردم مسلمان زمانی در واقع حاضراند بیایند و با استبداد و استمعار مبارزه کنند که این مبارزه را وظیفه دینی خودشان بدانند، افزود: مردم مسلمان به عرصه نخواهند آمد مگر آنکه مبارزه را وظیفه و تکلیف شرعی خود دانسته و به آن باور داشته باشند و وقتی مردم پای کار بیایند عقب‌ماندگی نیز از بین می‌رود.

خرمشاد تصریح کرد: «سیدجمال‌الدین اسدآبادی» از نخستین بنیان‌گذاران نهضت‌های اسلامی است و می‌گوید، «ترویج و تبلیغ جدایی دین از سیاست در جوامع اسلامی حربه و خدعه استعماری است که می‌خواهد با بیرون کردن اقتدار دین از حوزه سیاست، حضور استعمار در جهان اسلام را جاودانه کند». اسدآبادی معتقد است، «چرا استعمار این کار می‌کند؟ چون استعمار هم می‌داند فقط اقتدار اسلام است که می‌توان زور پرزور استعمار را از سرزمین‌های اسلامی بیرون کند.»

وی با بیان اینکه باید مردم مسلمان متقاعد شوند تا به نام دین و وظیفه شرعی قیام کرده و استعمار را بیرون کنند، گفت: در نتیجه راه‌حل نهضت اسلامی برای پایان دادن به استبداد و استعمار این است که مبارزه مردمی  بر اساس تکلیف دینی و شرعی در جوامع اسلامی شکل بگیرد.

عضو هیئت دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به اینکه راه‌حل‌های نهضت‌های اسلامی به شدت مردم‌پایه است، افزود: قیام بر علیه استبداد و استعمار با مردم اتفاق می‌افتد ولی بدون مردم هرگز و به همین دلیل است که امام خمینی(ره) به عنوان رهبر یکی از نهضت‌های اسلامی که نهضت اسلامی ایران را در مقطعی از سال 42 تا 57 و بعد از انقلاب اسلامی رهبری می‌کرد بر نقش مردم بسیار تأکید دارد.

وی اضافه کرد: امام خمینی(ره) برخلاف چپ‌ها که بیشتر نیروهای انقلابی‌اند و راست‌های لیبرال که اکثراً اصلاح‌طلب هستند با مبارزه مسلحانه مخالف بوده و می‌نشینند و به مدت 15 سال وقت خود را صرف متقاعد کردن مردم و به باور رساندن آنها برای مبارزه می‌کنند.

امام خمینی(ره) مردم را متقاعد کردند که به نام دین در کف خیابان حضور پیدا کنند

خرمشاد افزود: امام خمینی(ره) مردم را متقاعد کردند که به نام دین در کف خیابان حضور پیدا کرده و بعد با ایستادگی در مقابل شاه همانند گلوله‌های کوچک برف به هم بپیوندند و در نهایت بهمنی شکل بگیرد که در بهمن‌ماه طومار رژیم را درنوردد.

وی با بیان اینکه این مشی و الگوی انقلاب اسلامی بوده که بر پایه مردم شکل گرفته است، گفت: توده‌های مسلمان دخالت در سرنوشت سیاسی خود را یک وظیفه و مسئولیت دینی برمی‌شمارند و در نهضت‌های اسلامی به طور عام و در انقلاب اسلامی به طور خاص، انقلاب به شدت مردم‌پایه است و مردم نقش تعیین‌کننده‌ای هم در پیروزی انقلاب و هم در رخدادهای بعد از آن دارند و تأکید بر مردم هم برای زینت مجلس و تعارف نیست بلکه چنانچه اگر مردم نمی‌آمدند انقلابی هم رخ نمی‌داد.

بسیج تظاهراتی، بسیج انتخاباتی و بسیج سازمانی

خرمشاد با اشاره به اینکه بسیج در قدرتمندترین مفهوم خود یعنی به عنوان معارض و مخالف شاه عمل کرد و مردم در آن نقش اصلی را داشتند، گفت: مردم‌پایگی انقلاب سه نوع بسیج را شکل می‌دهد که به نوعی با سه نوع مشارکت همراه است، مشارکت تظاهراتی، انتخاباتی و سازمان‌یافته و به عبارت دیگر بسیج تظاهراتی، بسیج انتخاباتی و بسیج سازمانی و یا در تعریف دیگر بسیج توده‌ای، بسیج مدنی و بسیج نظامی را شکل می‌دهد.

وی درباره همین موضوع اظهار کرد: این هر سه مورد در شرایط بعد از انقلاب عمل می‌کنند و در ادامه با توجه به رویکرد جامعه‌شناختی به بحث در زمینه آنها می‌پردازیم.

این استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل تأکید کرد: بسیج تظاهراتی به یکی از مهمترین ابزارهای انقلاب اسلامی برای مبارزه با فشارهای داخلی و خارجی تبدیل می‌شود و به عنوان مثال در انقلاب اسلامی و طی چهل سال گذشته به‌خوبی‌ این را دیده‌ایم.

وی با بیان اینکه در سخت‌ترین شرایط که نیروهای ضد انقلاب عرصه را بر انقلابیون تنگ می‌کنند، بسیج تظاهراتی به کمک می‌آید، گفت: از جمله این موارد تظاهرات در 9 دی برای مقابله با فته 88 بود و به خوبی توانست فشارهای داخلی و خارجی را خنثی کند.

خرمشاد با اشاره به اینکه تظاهرات‌های روز قدس و روز 22 بهمن نیز از جمله بسیج تظاهراتی است، اذعان کرد: انقلاب‌ها، نظام‌های سیاسی مستقر را سرنگون می‌کنند، چون وابسته هستند و قدرت‌های مستقر که حامی آن بودند نیز هیچ راهی جزء تسلیم بسیج شدن ندارند.

بسیج تظاهراتی موجب بازدارندگی و مصونیت انقلاب شده است

وی در ادامه به 760 میلیارد دلار بودجه نظامی آمریکا اشاره کرد و گفت: در مقایسه با بودجه نظامی آمریکا، انقلاب اسلامی در طی 40 سال گذشته به‌نوعی دستش خالی بوده است و حتی در برخی از دوران جنگ تحمیلی، گلوله آرپیجی هم نداشت اما آنچه‌ که انقلاب را مصون نگه داشت و برای آن بازدارندگی ایجاد کرد، بسیج تظاهراتی بود.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به اینکه در انقلاب‌ها، بسیج توده‌ای است و تا بسیج نباشد انقلاب‌ها اتفاق نمی‌افتد، افزود: بسیج انتخاباتی همراه با مشارکت انتخاباتی است و در ایران بر اساس اصل 6 قانون اساسی، کشور بر اساس اتکاء به آرای عمومی مردم اداره می‌شود و طی تاریخ انقلاب نیز با برگزاری انتخابات‌های مختلف حتی در بدترین شرایط سیاسی، اقتصادی و حتی جنگی این اصل اجرایی شد.

وی با بیان اینکه بسیج انتخاباتی به منبع قدرت برای جمهوری اسلامی ایران تبدیل شده است، گفت: مشارکت در قالب بسیج سازمان یافته یا نظامی یا همین سازمان بسیج مستضعفین است.

در سخت‌ترین شرایط که نیروهای ضد انقلاب عرصه را بر انقلابیون تنگ می‌کنند، بسیج تظاهراتی به کمک می‌آید، و از جمله این موارد تظاهرات در 9 دی برای مقابله با فته 88 بود و به خوبی توانست فشارهای داخلی و خارجی را خنثی کند.

خرمشاد درباره همین موضوع خاطرنشان کرد: در مرحله اول سازمان بسیج در سال 58 تشکیل و در همان سال به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نه ارتش واگذار شد.

وی با بیان اینکه در حالی که خود سپاه جدیدالتأسیس بود، سازمان بسیج به آن واگذار شد چون یکی از نهادهای انقلابی است، گفت: وقتی سازمانی بر اساس ایدئولوژی شکل می‌گیرد، هدف را تأمین کرده و به ایفای نقش می‌پردازد و وقتی از سازمان بسیج مستضعفین صحبت می‌کنیم، سخن از سازمانی با ماهیت انقلابی مثل سپاه برای پشیبانی و حفظ انقلاب اسلامی است.

خرمشاد با اشاره به اینکه بسیج انقلابی در حالت سازمان، مردم‌پایگی را به نظام می‌دهد تا به آن تکیه کند، بیان کرد: در کنار بسیج تظاهراتی و بسیج مدنی یا انتخاباتی، بسیج سازمان یافته با پشتیبانی از نیروهای مسلح به ایفای نقش برای حفاظت از انقلاب اسلامی می‌پردازد.

استفاده جمهوری اسلامی از هر سه بسیج تظاهراتی، انتخاباتی و سازمانی به صورت همزمان

وی افزود: جمهوری اسلامی از هر سه نوع بسیج استفاده می‌کند و یکی از رمزهای پایداری آن نیز همین توان استفاده همزمان، مستمر و مداوم از هر سه است و حیات نزدیک به 40 ساله جمهوری اسلامی نیز مدیون آنها است.

خرمشاد با بیان اینکه سازمان بسیج مستضعین هویت خود را در جریان دفاع مقدس پیدا کرد، اظهار کرد: در واقع می‌توان گفت بسیج هم نظامی و هم غیرنظامی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به ظرفیت دفاع مقدس، یادآور شد: دفاع مقدس به پدیده تازه شکل یافته بسیج هویت داد و دوران دفاع مقدس ظرفیتی را فراهم کرد که بخش شایانی از ذخایر تاریخی تشیع عملیاتی شد و به شکل نقد در مقابل دیدگان قرار گرفت. ضمن‌آنکه آیین‌ها و مراسم‌های عاشورا، کربلا، شهادت، ایثار، فداکاری در این عرصه متبلور شد.

نیروهای مقاومت در منطقه تجربه خارجی بسیج هستند   

وی با اشاره به اینکه بسیج پس از دوران دفاع مقدس به روند تاریخی خود در اشکال و ابعاد مختلف ادامه می‌دهد، گفت: شکل‌گیری اقشار مختلف بسیج در قالب بسیج اساتید و بسیج دانشجویی با همان سبک زندگی پیش از دفاع مقدس خود گویای زنده بودن بسیج است.

خرمشاد یادآور شد: این تجربه پس از دفاع مقدس در سطح بین‌المللی نیز متبلور شد و می‌توان گفت امروز حزب‌الله لبنان، انصارالله یمن، حشدالشعبی عراق و نیروهای مردمی سازمان یافته در سوریه همگی براساس الگوگیری از بسیج تشکیل شدند و این گویای این است که تجربه بسیج به خارج از ایران رفته و از مرزهای ایران عبور کرده است.