هنوز سر «کرامت انسانی» مناقشه وجود دارد

استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران اعلامیه جهانی حقوق بشر را با اعلامیه اسلامی حقوق بشر مقایسه کرد و به نقد فرهنگی، تاریخی، اجتماعی، فلسفی و حقوقی اعلامیه اسلامی حقوق بشر پرداخت.

به گزارش عطنا، نشست علمی «دستاوردها و ناکامی‌های ارتقای حقوق انسانی پس از گذشت ۷ دهه از تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر» با همکاری کمیسیون حقوق بشر اسلامی ایران به مناسبت روز جهانی حقوق بشر  با حضور سیدمحمد هاشمی، استاد حقوق عمومی، محمدرضا ضیائی‌بیگدلی، عضو هیئت علمی گروه حقوق بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبائی، داود فیرحی، استاد گروه علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، حسین شریفی طرازکوهی، استاد حقوق بشر و محمدرضا دهشیری، استاد دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه، شنبه،18  آذر ماه در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران برگزار شد.

داود فیرحی، استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران گفت: در جاهای دیگر هم چالش‌هایی در مورد حقوق بشر وجود داشته حتی در خود تمدن غربی هم 4 چالش‌ بزرگ از جمله مکاتب حقوق الهی، مکاتب حقوق طبیعی، حقوق وضعی و مارکسیست ها وجود داشت که اختلاف نظرهای بسیاری نیز داشتند. اما آنچه که برای ما اهمیت دارد موضوع اسلام و حقوق بشر است. در جهان اسلام بحثی مطرح شد که عبارت است از حرکت از سال ۱۹۴۸ تا ۱۹۹۰ که فاصله بین اعلامیه جهانی و اعلامیه اسلامی حقوق بشر است و جهان اسلام هنوز به تصمیم روشنی در این مورد نرسیده است.

 وی بیان کرد: ما در جهان اسلام با سه چالش بزرگ در زمینه حقوق بشر مواجه هستیم که یکی از چالش‌ها، چالش‌های کاملاً فلسفی و الهیاتی است که بسیار اهمیت دارد. چالش دیگر در این زمینه چالش فرهنگی-تاریخی بوده و سومین چالش، چالش فقهی-حقوقی است که اهمیت بسیاری دارند. از لحاظ الهیاتی هنوز بحث کرامت ذاتی انسان بین مسلمان‌ها در جهان اسلام حل نشده، این مفهوم که کرامت متعلق به طبیعت آدم‌هاست یا متعلق به مذهب و عقیده آدم‌هاست وجود دارد و الهیات مسلمانی در این ۷۰ سال کش و قوس درازی را در این رابطه طی کرده، آزادی و برابری طبیعی است و اساس حقوق بشر است؛ انسان‌ها در دو حوزه مهم جنسیت و مذهب آزادی و برابری دارند، مناقشه جدی است.

استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران درباره چالش‌های فرهنگی تصریح کرد: در حوزه چالش‌های فرهنگی 3 مناقشه وجود دارد یکی از مناقشه‌ها، مناقشه‌ای است که در بین خود مسلمان‌ها وجود دارد که آن تقسیم مسلمان‌ها به مومن و غیر مومن است که هنوز این چالش حل نشده است. دومین مناقشه بین مسلمان و غیرمسلمان‌ می‌باشد و هنوز هم مسائل جدی تحت عنوان پاکی، نجاست یا طهارت مسلمان و غیرمسلمان مناقشه بسیار اساسی است و هنوز مشکلات بسیاری دارد. آنچه که برای من اهمیت دارد چالش‌های فقهی و حقوقی است که در این خصوص چهار بحث مهم وجود دارد. یکی از بحث‌ها مذهب  و آزادی در مذهب‌گزینی است که متفکران مسلمان هنوز این مساله را حل نکرده‌اند. یکی از مباحث دیگر موضوع آزادی در همسرگزینی است که در رابطه با ازدواج مسلمان با غیر مسلمان مطرح است.

فیرحی در ادامه خاطرنشان کرد: سومین بحث مذهب و برقراری حقوق مسلمان و غیر مسلمان است  که در حوزه های بسیار این بحث اهمیت دارد و چهارم مربوط به بحث جنسیت است که مسائل مربوط به  حقوق جنسیتی زن و مرد، حق طلاق و حق زنان مسلمان به خصوص در حوزه حقوق سیاسی- اجتماعی و تصرف مناصب قضایی و سیاسی هنوز مناقشه‌های حل نشده جهان اسلام هستند. در کشورهای اسلامی شاهد دو دوگانه مهم هستیم که زمینه نیهیلیسم را فراهم کرده و ناهمسانی نظام ارزشی و عمل را فراهم آورده‌اند که یکی از آنها دوگانه نظر و عمل بوده و دیگری دوگانه نفی و اثبات است. امروز مساله حقوق بشر به مساله زمانی ما به خصوص بعد از نیمه قرن دوم بدل شده است، لکن گفتمان دینی همچنان بدون تغیر باقی مانده در حالی که هر روز بر فاصله میان سلوک فعلی و موضع اعتقادی سنتی که در حوزه‌های دینی، مساجد و مدرسه‌ها تلقین می‌شود افزوده شده ولی این مساله در سطح اصولی همچنان مبهم و معلق باقی مانده است.

وی تصریح کرد: دوگانه دیگر که در جهان اسلام وجود دارد در مورد جریان‌های اسلامی رادیکال، بومی‌گرا و نفی میراث حقوق بشر است. خیلی از آنها در جریان اسلام که در ایران نیز نمایندگانشان را داریم بر این باورند که حقوق بشر تجربه غربی بوده و جهانی شدنی و به خصوص اسلامی شدنی نخواهد بود. این جریان در ابتدا خیلی قوی بود اما به تدریج دارد اهمیت خود را از دست می‌دهد.

استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران در ادامه صحبت هایش اظهار کرد: برخی مفاهیم حقوق بشر در ادبیات امام خمینی(ره) مشاهده می‌شود که یکی از مهمترین متفکرانی که تغییرات زیادی را شروع کرد ایشان هستند اما شاگردان وی این ادبیات را نادیده گرفتند. امام (ره) معتقد بر فطری بودن آزادی بودند و اینکه انسان بر حسب فطرت عاشق آزادی است و به این لحاظ دین اسلام دین آزادی است. دو مفهوم انسانیت و مسئله جنگ وجود دارد که در ادبیات ما بیشتر به مسئله جنگ اشاره می شود و به انسانیت و صلح کمتر پرداخته می‌شود. اسلام را به این زودی نمی توان شناخت، اسلام جنگ نیست، جهان اسلام هنوز در تردید پذیرش نهایی حقوق بشر است اما هر چه زمان می‌گذرد این مفاهیم در جایگاه مفاهیم اسلامی برجسته‌تر می‌شود.