چرا جامعه جوان ایران «بوی کهنگی» گرفته است/ باید به مسئله جوانان «نهادی» نگاه شود نه «سازمانی»

استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران گفت: پژوهش‌ها نشان می‌دهد که عامل اصلی تحولات اجتماعی در ایران، جوانان نیستند بلکه نسل میانی جامعه تعیین کنندگان اصلی هستند، بنابراین در توسعه، دموکراسی، تحولات اجتماعی، برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌ها جوانان حضور ندارند و یکی از دلایل عدم حضور جوان را باید در ادبیات دینی جست‌وجو کرد چراکه جوانان را به رسمیت نمی‌شناسد.

به گزارش عطنا، نشست «بررسی مفهوم جوانی» به همت موسسه رحمان با حضور تقی آزاد ارمکی، جامعه‌شناس و دکتر محمدجلال عباسی شوازی، جمعیت‌شناس و بهروز اشرف‌سمنانی به عنوان کارشناس روز دوشنبه سوم مهرماه برگزار شد.

در این نشست، تقی آزاد ارمکی، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران در مقدمه سخنان خود گفت: ما در جهان ذهنی ایرانی و همچنین در برنامه‌ریزی اجتماعی و سیاسی چیزی به نام جوانی نداریم. مفهوم جوانی مفهوم غایب در زیست-جهان ماست، حتی اگر تحولات جمعیتی نشان بدهد که جامعه ایرانی جامعه جوانی است.

وی با طرح سوالاتی ادامه دارد: در سطح سیاسی مدیران کشور را ببینید، چند درصد آنها جوان هستند؟ در مجلس شورای اسلامی و همچنین مجلس خبرگان رهبری و همچنین در دولت چند درصد نمایندگان جوان هستند؟

آزاد ارمکی با بیان اینکه پدیده جوانی در نظام اجتماعی ایران پدیده نسبتاً غایبی است و به دلیل غایب بودن موضوع مهمی برای گفت‌وگو کردن است، اظهار کرد: چند سوال اساسی وجود دارد، اینکه جمعیت ایران جوان است، ولی چرا سامان جوانی در ایران وجود ندارد؟ جمعیت جوان است ولی جامعه بوی پیری و خستگی و افسردگی و به عبارتی بوی کهنگی می‌دهد؟ مسئله افسردگی ایران جوان ناشی از چیست؟ در حالی که در جامعه‌ای مثل کانادا و آمریکا افسردگی به لحاظ از کار افتادگی، جدا شدن از حیات اجتماعی و بیگانگی اجتماعی روی می‌دهد.

دموکراسی ایرانی با خشونت همراه است

استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه جمعیت جوان است ولی جامعه جوان نیست و بوی جوانی نمی‌دهد، ادامه داد: جمعیت ایران جوان است ولی توسعه اتفاق نمی‌افتد، در جامعه ما دموکراسی سیاسی با خشونت اتفاق می‌افتد و ما با خشونت به دموکراسی رسیده‌ایم، از جمله شاهد خشونت در مناظرات کاندیداهای ریاست جمهوری بودیم.

وی با بیان اینکه اگر جمعیت ما جوان است چرا بوی پیری می‌دهد؟ و چرا به سرعت داریم به پیری جمعیت حرکت می‌کنیم؟ گفت: این‌ها سوالات عمده و اساسی است که به نظرم بیشتر توضیح فرهنگ عمومی، دینی و جامعه‌شناختی دارد، احساس می‌کنم گره کار در حوزه دین است و گویا در ادبیات دینی پدیده جوانی به رسمیت شناخته نمی‌شود.

ادبیات دینی زمانی از جوانی یاد میکنند که پای تکلیف در میان باشد

آزاد ارمکی تصریح کرد: اگر دیدگاه مراجع نظام مثل رساله حضرت امام را نگاه کنید اصلا پدیده به نام جوانی و هیچ چیزی تحت عنوان جوانی وجود ندارد، زمانی از جوانی در رساله‌های دینی یاد می‌شود که به بلوغ و تکلیف دینی مربوط باشد.

این استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه در متون فقهی، دینی و عرفانی پدیده جوانی وجود ندارد، خاطرنشان کرد: تنها زمانی به پدیده جوانی برمی‌خوریم که این پدیده با مفاهیم «جهل»، «سادگی» و به اصطلاح «خامی» همراه باشد.

وی اضافه کرد:  از آنجایی که نظام کشور ما هم پیرو همین ادبیات است، بنابراین متخصصان نیز جوانی را به رسمیت نمی‌شناسند، در نتیجه به جوانان اجازه ورود به حوزه سیاست‌گذاری و کنش اجتماعی نمی‌دهند.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه در سطح جهان نیز رشد جمعیت و رسیدن به ساختار سنی جوان به شکل اتفاقی بوده است، تصریح کرد: غرب هم بدون برنامه‌ریزی و اتفاقی به جوانی جمعیت رسید، در ایران نیز ما بدون برنامه‌ریزی و به شکل ناخواسته وارد وضعیت رشد جمعیت و شهرنشینی شده‌ایم، یعنی الزاماتی پیش آمده است که شهرها ساخته شده و جمعیت به شکل انبوه وارد آنها شده است، بدون اینکه هیچ برنامه‌ای برای ورود به شهرنشینی داشته باشیم.

او افزود: اگر برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری لازم برای ورود به شهرنشینی وجود داشت اکنون با این همه معضل و مسئله در شهرها مواجه نبودیم، بنابراین یک سری اتفاقات باعث ساخته شدن شهر در ایران شد، جمعیت هم در آن ریخته شد و اکنون نمی‌دانیم چکار کنیم.

عوامل توجه به مقوله جوانی در ایران

آزاد ارمکی با بیان اینکه پدپده جنگ عامل اصلی توجه به مقوله جوانی است، ادامه داد: در غرب در طول جنگ جهانی دوم پدیده جوانی مهم شد، همچنین در ایران نیز هشت سال جنگ تحمیلی با عراق بود که باعث شد تا پدیده جوانی مهم شود، چرا که نیازمند به سرباز و جنگجو بودیم بنابراین ما زمانی جوانی را به رسمیت شناختیم که با پدیده جنگ مواجه شدیم.

وی درباره همین موضوع اضافه کرد: در زمان جنگ است که نهاد سیاست و نهادهای اجتماعی مفهوم جوانی را مطرح کردند و این اتفاق در جنگ جهانی دوم هم به این شکل صورت گرفته بود، بنابراین بسیاری از تحولات اجتماعی غرب نه به خاطر انقلاب فرانسه و یا انقلاب روسیه؛ بلکه به خاطر دو جنگ جهانی اول و دوم است.

استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه هشت سال جنگ تحمیلی بیش از انقلاب اسلامی در شکل‌گیری تحولات اجتماعی تعیین کننده بود‌، ادامه داد:  در این جنگ بود که جوانی مهم شد، از سوی دیگر زمانی که در نزاع‌های سیاسی مانند انتخابات حرف از عضوگیری از مخاطبان پیش کشیده شد نیز مسئله جوانان در مرکز توجهات قرار گرفت.

وی افزود: روحانیت و روشنفکری دینی هم در زمان جنگ و انتخابات برای اینکه از رقبا عقب نیافتد به مسئله توجه به جوانان تن می‌دهد، بنابراین دو اتفاق مهم جنگ و نزاع های سیاسی برای جذب در گروههای سیاسی باعث حضور پدیده جوانی در ایران شد.

آزاد ارمکی در ادامه با بیان اینکه بعد از این دو پدیده برنامه‌ریزی برای ادامه توجه به این گروه سنی وجود نداشته است، گفت: به همین دلیل این پدیده به سرعت در حال تمام شدن است و به جای آن مفهوم «توده»  به شکل عام در جامعه مطرح می‌شود، مثل غرب نیست که نهادهای اجتماعی اجازه چنین رفتاری به نهاد سیاست ندهد.

بی اعتنایی عقبه فرهنگی و تاریخی ما نسبت به جوانی

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه عقبه فرهنگی و تاریخی ما نسبت به جوانی بیاعتنا است، اظهار کرد:  وقتی دو اتفاق جنگ و مشارک سیاسی از ضرورت میافتند دیگر الزام برای طرح مسئله جوانی از بین می‌رود و مفهوم «مردم» در جامعه شکل می‌گیرد و جمعیت جوان وجود دارد اما ساختار اجتماعی جوان نمی‌شود و توسعه اتفاق نمی‌افتد.

آزاد ارمکی با تاکید بر مسئله سامان اجتماعی و اهمیت دو مقوله تحصیل و ارزش و نگرشها گفت: این دو مسئله ارزش‌ها و نگرشها و تحصیل است که الزام‌های اجتماعی برای ساخت جامعه جوانان هستند و باید بازیگر اصلی این جامعه جوان شود، همچنین پژوهش‌ها نشان می‌دهد که عامل اصلی تحولات اجتماعی در ایران ، جوانان نیستند بلکه نسل میانی جامعه تعیین کنندگان اصلی بوده‌اند.

مسلئه جوانی و سامان اجتماعی

وی با اشاره به اینکه در توسعه، دموکراسی و تحولات اجتماعی جوانان غایباند، اضافه کرد: راست‌ها و چپ‌های ما برای تغییر باید به سامان اجتماعی توجه کنند زمانی که گفتوگو در چارچوب سامان اجتماعی صورت بگیرد، ما در مسیر توسعه قرار می‌گیریم.

استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران درباره علت عدم استقبال جوانان از دین، گفت: علمای دینی ما به جای توجه به مفهوم جوانی بیشتر تفسیری از میانسالی و پیری از فرهنگ و جامعه می‌کنند و به همین خاطر است اغلب مخاطبان حوزه دین و مساجد جوانان نیستند و نخواهند بود.

آزاد ارمکی در پاسخ به این سوال که آیا روی کار آمدن دولت اصلاحات در نتیجه جوانی جمعیت بوده است یا خیر؟، اظهار کرد: این یک کلیشه است که گفته می‌شود جریان دوم خرداد به دلیل جوانی جمعیت بوده است، این مسئله به ترکیب جمعیت برمی‌گردد یعنی زمانی که بیشتر جمعیت جوان باشد، آمار مشارکت‌کنندگان جوان نیز افزایش می‌یابد.

وی با بیان اینکه تحصیلات را نمی‌تواند به عنوان متغیر مستقل تعیین کننده نهایی در رفتارهای اجتماعی در نظر گرفت، گفت: در حال حاضر در شهری مانند تهران بیشتر جوانان از تحصیلات بالایی برخوردارند، اما با این وجود، وضعیت این شهر چندان مساعد نیست و نمی توان برای حل مسائل آن راه حلی پیدا کرد.

این جامعه‌شناس با اشاره به نهادها و سازمان‌های مختلفی که در حوزه جوانان شکل گرفته‌ است، اظهار کرد: مشکل این سازمان‌ها این است که به جای داشتن ساختاری «نهادی» تنها ساختاری «سازمانی» دارند، به همین دلیل است که موضوع جوانان هرگز تبدیل به مسئله اساسی در کشور نمیشود.

آزاد ارمکی در پایان با بیان اینکه این سازمان‌ها مسئله جوانان را تبدیل به مسئله‌ای صرفاً آسیب‌شناسانه کرده‌اند، گفت: در مورد زنان نیز چنین نگاهی وجود دارد، به عبارتی سازمان‌های مربوط به زنان هم مسائل آنان را از دیدگاه آسیبشناسانه مورد توجه قرار میدهند و شاید به همین خاطر است که هنوز نتوانسته‌ایم وزیر زنی در ساختار دولت داشته باشیم، به دلیل اینکه این سازمان‌ها با نقش بروکراتیکی که ایفا می‌کنند، مسئله کنش‌های اجتماعی و شکل‌گیری ارزش‌ها و هنجارها را به حاشیه رانده‌اند.