ناکارآمدی نظام آموزشی، دلیل اصلی بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی

مدیر طرح اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در خراسان رضوی با اشاره به علت بیکاری دانش‌آموختگان دانشگاهی عنوان کرد: مطالعات ما نشان می‌دهد دلیل بیکاری دانش‌آموختگان؛ ناکارآمدی نظام آموزشی است. به عبارت دیگر نظام آموزشی ما که متشکل از خانواده، مدرسه و دانشگاه و بازار و محیط کسب و کار است، فاقد هوشمندی لازم جهت یادگیری از محیط است؛ در حقیقت نظام آموزشی نتوانسته است همگام با تغییرات مستمر محیط کسب و کار حرکت کند.

به گزارش عطنا، دکتر جواد سخدری در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به طرح اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی اظهار کرد: یکی از مشکلات اشتغال، اشتغال دانش‌آموختگان است که در حال حاضر نرخ این اشتغال به ۴۰ درصد رسیده و در آینده‌ای نزدیک به ۵۰ درصد خواهد رسید. نکته دیگر این است که بسیاری از این افراد در حوزه تخصصی خود فعالیت ندارند. این امر نشان می‌دهد در این حوزه ما از هدررفت منابع رنج می‌بریم.

وی ادامه داد: تعداد دانش‌آموختگان بدون شغل در استان خراسان رضوی در سال ۹۳ حدود ۷۰ هزار نفر بوده و در سال ۹۴ این تعداد به حدود ۹۰ هزار نفر رسیده است. این رقم در سال ۹۵ به ۱۲۰ هزار نفر نیز رسیده است و پیش‌بینی می‌شود امسال نیز این رقم بیشتر از این باشد. بنابراین دو چالش جدی در حوزه اشتغال دانش‌آموختگان داریم؛ بیکاری فزاینده دانش‌آموختگان از یک سو و از سوی دیگر عدم ورود بخش عمده‌ای از دانش‌آموختگان به حوزه‌های تخصصی خود؛ یعنی علی‌رغم محدودیت منابع، ما همان منابع را در نظام آموزشی هدر می‌دهیم.

مدیر طرح اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در خراسان رضوی با اشاره به اهتمام استان در این حوزه عنوان کرد: سازمان همیاری‌های اشتغال دانش‌آموختگان جهاد دانشگاهی از سال ۱۳۸۰ در جهاد دانشگاهی شکل گرفت. این نخستین شعبه از سازمان همیاری اشتغال دانش‌آموختگان بوده که از سال ۱۳۸۱ تاسیس شد و جهاد دانشگاهی از این جهت دارای سابقه و تجربه‌ای طولانی در این خصوص است. از همان سال مرکز کارآفرینی و اشتغال دانش‌آموختگان را در این مجموعه شکل دادیم و به دلیل همین سوابق، اواخر سال ۹۴ در جلسه شبکه جامع دانشگاه‌های استان، استاندار این ماموریت را به جهاد دانشگاهی استان سپرد.

سخدری با بیان اینکه به همین جهت ما با توجه به تجربه حوزه مطالعاتی خود  نظیر تدوین سند توسعه اشتغال استان و طرح‌های پژوهشی دیگری در حوزه سرمایه‌گذاری در زمینه اشتغال در این زمینه فعالیت خود را آغاز کردیم، گفت: به پشتوانه این طرح‌ها مدلی برای الگوی توسعه اشتغال پایدار دانش‌آموختگان استان پیشنهاد دادیم.

سخدری با اشاره به تعدد سازمان‌ها در حوزه اشتغال عنوان کرد: در نظام تدبیر توسعه کارآفرینی استان باید سالانه به طور متوسط ۱۰۵ هزار شغل ایجاد کنیم تا به نرخ بیکاری ۵ درصد برسیم. هنگامی که ۴۰ درصد از این تعداد دانش‌آموخته هستند، این برای ما هدف بزرگی محسوب می‌شود. ما می‌خواهیم در این زمینه به عنوان یک بازوی فکری و مشورتی و هماهنگ کننده بین سازمان‌های مختلف ورود کنیم. در حقیقت جهاد دانشگاهی باید اتاق فکر این مساله باشد.

وی اضافه کرد: در ایجاد اشتغال فرصت سرمایه‌گذاری، عامل و محیط کسب و کار موثر است. این سه مولفه در تعامل با هم اشتغال را ایجاد خواهد کرد. باید ابتدا مکانیزمی برای ارزیابی اینکه فرصت‌های اشتغال استان در کدام قسمت‌هاست، ایجاد شود. در حقیقت اطلاعات شفاف و دقیقی در این حوزه وجود ندارد تا در اختیار بازیگران اصلی این مجموعه‌ها یعنی مراکز علمی، دولت و بنگاه‌های بخش خصوصی قرار گیرد.

مدیر طرح اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در خراسان رضوی تصریح کرد: چگونگی عرضه و تقاضای نیروی کار و متخصص در افق ۱۴۰۰، فرصت‌های کسب و کار و عرضه و تقاضای نیروی کار، اینکه فرصت‌های اشتغال کجاست، مدل تعامل اثربخش بین ذی‌نفعان چیست، و... سئوالاتی است که بی‌پاسخ است و ما در قالب این طرح باید به این پاسخ‌ها برسیم. مطالعات ما نشان می‌دهد دلیل بیکاری دانش‌آموختگان ناکارآمدی نظام آموزشی بوده که فاقد هوشمندی لازم جهت یادگیری از محیط است. در حقیقت در محیط این تغییرات رخ داده ولی نظام آموزشی این تغییرات را نداشته است.

سخدری افزود: در نظام آموزشی اولین بخش خانواده است. در نظام آموزشی، محتوای آموزشی به دو روش به افراد جامعه منتقل می‌شود که یکی اجتماعی و دیگری کلاسیک است. در محتوای اجتماعی اولین مکان آموزشی در محیط خانواده است؛ سپس افراد وارد محیط آموزشی  کلاسیک  نظیر مدرسه و دانشگاه  می‌شوند و در نهایت دوباره در محیط کسب وکار و سازمان‌ها مجددا افراد در محیط آموزشی با محتوای اجتماعی قرار می‌گیرند.حال باید ببینیم خانواده، مدرسه، دانشگاه و بازار کسب وکار چقدر در ارائه مباحث مربوط به اشتغال  موفقند.

وی ادامه داد: سوالی که مطرح است این است که آیا خانواده‌ای که فرزند تربیت می‌کند، با مشاغل امروز و آینده آشناست؟ اساسا درک خانواده از آینده شغلی فرزندان چگونه است؟ تحقیقات نشان می‌دهد که خانواده‌ها درک درستی از حقایق بازار کار ندارند؛ به همین دلیل  امروز خانواده‌ها برای آموزش کلاسیک به رشته‌های نظری تمایل بیشتری نشان می‌دهند، در صورتی که نیاز بازار رشته‌ای مهارتی و فنی است.

مدیر طرح اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در خراسان رضوی با طرح این پرسش که چرا خانواده‌ها فرزندان خود را وارد رشته‌های  مهارتی نمی‌کنند، اظهار کرد: یکی از دلایل این امر آن است که باورهای این خانواده‌ها ناقص است. باید اطلاعات در اختیار این افراد قرار گیرد. خانواده‌ها  می‌بایست تغییر محیط کسب و کار را درک ‌کنند و گرنه  باعث می‌شود که فرزندان فاقد مهارت‌های لازم برای محیط کسب و کار باشند که متاسفانه هستند؛ چراکه تحقیقات ما در موانع انجام کسب و کار در استان خراسان رضوی نشان می‌دهد که دومین مانع اصلی اشتغال در استان خراسان رضوی عدم وجود نیروی کار ماهر و آموزش دیده در استان است.

وی بیان کرد: در حقیقت گلایه بنگاه‌های کسب و کار این است که نیروی آموزشی ماهر وجود ندارد. البته در این میان برخی خانواده‌ها به آموزش فرزندان خود در محیط‌های فنی و کسب و کار باور دارند اما آموزش و پرورش الگوهای کارآمدی را معرفی نمی‌کند. به عنوان نمونه این باور وجود دارد که دانش‌آموزان مدارس فنی‌ و حرفه‌ای دانش‌آموزانی ضعیف از نظر تحصیلی هستند. بنابراین آموزش و پروش به عنوان ارائه دهنده محتوی آموزشی کلاسیک می‌بایست این باور را در خانواده‌ها از بین ببرد و همگام با تغییرات محیط، محتوای آموزشی را متحول نماید و گرنه دچار ناتوانی در یارگیری از محیط می‌شود.

نیازمند گسترش دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم هستیم

مدیر طرح اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی با اشاره به سومین ناکارآمدی در حوزه آموزش نیروها برای فعالیت در محیط کسب و کار گفت: دانشگاه‌ها سومین مانعی هستند که فارغ از نیازهای محیط کسب وکار اقدام به آموزش نیروها می‌کنند. ما امروز نیازمند گسترش دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم هستیم. دانشگاه‌ها از زاویه کاهش منابع دولتی، بیکاری دانش‌آموختگان و ابهام در نقش آن در توسعه محیط تحت فشار هستند. جامعه از دانشگاه انتظار ایفای نقش مهم دارد. به همین جهت دانشگاه‌ها باید به سمت ایجاد دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم بروند.

وی خاطرنشان کرد: نهایتا بعد چهارم ناکارآمدی نظام آموزشی، بنگاه‌های اقتصادی، سازمان‌ها و بازار کسب و کار به عنوان مکان اشتغال دانش‌آموختگان در محیط هستند. متاسفانه این بخش نیز فاقد هوشمندی لازم جهت یادگیری از محیط است. اگر بنگاه‌های ما نمی‌توانند کالایی برخوردار از مزیت رقابتی  تولید کنند، در حقیقت قادر نبوده اند و یا نخواسته‌اند که توسعه فناوری به عنوان مهمترین عامل مزیت رقابتی را در بنگاه اقتصادی خویش بکار گیرند. این فقدان توسعه فناوری در بنگاه سبب شده است که  ظرفیتی برای جذب فارغ‌التحصیلان دانشگاهی نیز نباشد، بنابراین اگر حتی دو نظام آموزشی قبلی درست ایفای نقش کنند، به دلیل عدم ظرفیت جذب در بنگاه‌های اقتصادی استان مجددا بیکاری دانش‌آموختگان را خواهیم داشت. نتیجه اینکه نظام آموزشی به عنوان ذی‌نفعان اصلی اشتغال دانش‌آموختگان می‌بایست منسجم و در یک الگوی مشارکتی اثربخش همگام با تغییرات محیط کسب و کار روزآمد، کارآمد شوند.

توسعه فناوری بومی و اقتصاد مقاومتی تنها راه پیشرفت

مدیر طرح اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در خراسان رضوی با بیان اینکه در تعریف الگوی مشارکت ذی‌نفعان باید همه مولفه‌های نظام آموزشی مورد مطالعه قرار گیرد، گفت: یکی از اقدامات در این کارگروه تعریف الگویی برای مشارکت این ذی‌نفعان است. اشتغال دانش‌آموختگان زمانی مرتفع می‌شود که بتوانیم روی اقتصاد دانش‌بنیان تمرکز کنیم.

وی با اشاره به کاهش روزبه‌روز منابع در استان و کشور افزود: توسعه اقتصادی در این وضعیت تنها از طریق توسعه بهره‌روی رخ خواهد داد. برای توسعه بهره‌وری توسعه فناوری لازم است، چون فناوری حدود ۹۰ درصد از توسعه بهره‌وری را شامل می‌شود. ایران کشوری است که به دلیل روحیه استقلال‌طلبی و روحیات ارزشی در محیط بین‌المللی نیز مشکلاتی دارد؛ به همین جهت ما نیازمند اقتصادی هستیم که متکی به خود باشد و به همین جهت از آن تحت عنوان اقتصاد مقاومتی یاد می‌شود.

سخدری تاکید کرد: در این مسیر توسعه فناوری بومی تنها چاره است. در این مسیر تنها دانشگاه‌ها و دانش‌آموختگان نقش‌آفرین هستند. مهمترین ابزار مواجهه خردمندانه با چالش‌های توسعه اقتصادی تربیت دانش‌آموختگان کارآفرین است. در این وضعیت دانش‌آموختگان مانند طلای خاکستری جایگزین طلای نفت می‌شوند لذا به جرات می‌توان گقت چگونگی بهره‌گیری از تفکر دانش‌آموختگان به عنوان اکسیر نجات‌بخش در توسعه فناوری و تولید ثروت مهترین سوال امروز سیاستگذاران و تصمیم‌سازان است.

مدیر طرح اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در خراسان رضوی با اشاره به لزوم عملیاتی شدن این برنامه‌ها یادآور شد: اینکه مسئولان استانی در این خصوص اهتمام جدی دارند، ضامن اجرای این برنامه‌ها نیز خواهند بود. ما در این حوزه بیشتر فعالیت‌های مطالعاتی کاربردی و تدوین برنامه‌های عملیاتی داریم. همچنین هدایت و نظارت بر اجرای درست برنامه‌های عملیاتی از مهم‌ترین برنامه‌های ما در توسعه اشتغال دانش‌آموختگان است. برنامه ما این است که تا پایان سال ۹۶ در بازه‌ای ۶ تا ۹ ماهه این نقشه راه تدوین شود.

سخدری خاطرنشان کرد: این اقدامات ناشی از حس مسئولیتی است که در جهاد دانشگاهی در این خصوص احساس شده و جزو وظایف نهادی ما نیست. در کوتاه‌مدت قرار ما این است که شبکه توانمندسازی کارآفرینی دانش‌آموختگان را در استان با کمک مراکز علمی و دانشگاهی ایجاد کنیم. قرار است در این راستا یک دفتر کارآفرینی در هر دانشگاه ایجاد و سامانه‌ای برای شناسایی و غربال دانش‌آموختگان راه‌اندازی شود. آموزش‌های عمومی، تخصصی و کارورزی نیز یکی دیگر از اقدامات ماست.

مدیر طرح اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در خراسان رضوی اظهار کرد: کسانی که در این دفاتر غربال می‌شوند، دو دسته هستند که یا خوداشتغال بوده و یا کارآفرین هستند. اشکالی که در حال حاضر وجود دارد، این است که ما تفاوتی بین این دو نتوانسته‌ایم قایل شویم. خوداشتغال کسی است که می‌تواند تا ۵۰۰ نفر را سر کار ببرد ولی کسب و کار وی متوسط است، ریسک متوسط دارد و از خلاقیتی متوسط برخوردار است. این نوع کسب و کار اغلب به تهدیدات بیشتر از فرصت‌ها  توجه می‌کند.

سخدری اضافه کرد: کسب و کارهای کارآفرینانه رشد، خلاقیت و ریسک زیادی دارند و فرصتگرا هستند و اشتغال اصلی را ایجاد می‌کنند. کارآفرینان دو دسته هستند که دنبال اشتغال دانش‌بنیان هستند. در این بخش ما فعالیت دیگری را آغاز کرده‌ایم و آن برنامه‌ریزی برای راه‌اندازی مرکز شناسایی و بهره‌برداری از فرصت‌های کسب و کار دانش‌آموختگان بوده و می‌خواهیم بانک اطلاعاتی فرصت‌های کسب و کار مولد را ایجاد کنیم.

مدیر طرح اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در خراسان رضوی ادامه داد: کار دیگر این است که پروژه‌هایی بالای ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ نفر اشتغال ایجاد می‌کند را شناسایی کنیم و به  دولت کمک کنیم که این‌ پروژه‌ها سریع‌تر به بهره‌برداری رسد و در اولویت قرار گیرد. باید برای این پروژه‌ها پنجره واحدی ایجاد شود تا فرایندهای آن تسهیل شود.

وی گفت: سه بخش فعالیت‌ ما شامل بخش‌های مطالعاتی، شناسایی فرصت‌های خود اشتغالی، کارآفرینی فردی و استخدامی و جذب آن‌هاست.

سخدری با بیان اینکه طبق اهداف استان هدفگذاری ما دست‌یابی به نرخ اشتغال ۷ درصد است، بیان کرد: در حال حاضر نرخ بیکاری استان ۱۳ درصد است. اگر در هر سال بین ۱۰۰ تا ۱۰۵ هزار شغل ایجاد شود، این هدف دست‌ یافتنی است. دبیرخانه طرح اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی تشکیل شده و قرار است در این زمینه پیگیری داشته باشد.

مدیر طرح اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در خراسان رضوی در خصوص مشکلات موجود در ارتباط بین بخش صنعت و دانشگاه بیان کرد: دانشگاه باید برای کارآفرینی مسیر خود را طراحی کند. سازمانی که کارآفرینی نکند، محکوم به فنا خواهد بود چون محصولات آن مورد استفاده قرار نخواهد گرفت.

انسجام ملی راهی برای جلوگیری از هدر رفت منابع

وی با اشاره به وعده‌های دولت برای ایجاد اشتغال گفت: این جزو قانون برنامه است و وعده نیست. این ظرفیت وجود دارد ولی این مساله به محیط کسب و کار باز می‌گردد. ۴ عامل در این حوزه نقش دارد که سهولت کسب و کار در جامعه، از فعالیت‌های غیرمولد و مخرب مانند رانت و فساد جلوگیری شود، فعالیت‌های مولد پاداش گیرد و خوشامدگویی به سرمایه‌گذاری خارجی این ۴ مورد است. اگر نظام ملی نوآوری ملی در کشور و همچنین به طبع آن نظام نواوری منطقه‌ای در استان پیاده شود، ما به این اهداف خواهیم رسید. جهاددانشگاهی مهمترین مسولیت خویش را در پیاده‌سازی نظام نوآوری منطقه‌ای و اکوسیستم کارآفرینی در استان پیگیری می‌نماید. در این میان راه‌اندازی مراکزخلاقیت، شکوفایی و نوآوری در شهرستان‌های استان به کمک بنیاد نخبگان استانی از ضروری‌ترین کارهاست که تلاش می‌شود در آینده نزدیک اتفاق افتد.

مدیر طرح اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در خراسان رضوی در پایان خاطرنشان کرد: نظام منطقه‌ای نوآوری سبب می‌شود منابع مالی به سمت تولید حرکت کند. دولت باید این موارد را با یکدیگر همراه کند و این تفاوتی در نوع دولت‌ها ندارد. ما فرصتی برای سوزاندن نداریم و امکان جبران وجود نخواهد داشت چون  کشور از نظر منابع به شدت تحت فشار است و به همین جهت ضرورت دارد یک انسجام ملی در این حوزه‌ بین دستگاه‌ها و نهادهای کشور و صد البته در استان خراسان رضوی شکل گیرد.