خشونت جنسی جعبه سیاه زندگی روزمره است/ «زیرزمین فرهنگی» را جدی بگیریم

عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به اینکه باید وضع موجود را شناخت و بعد نسبت به درمان آن اقدام کرد، گفت: این موضوع باید در دستور کار سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان اجتماعی قرار گیرد و باید بررسی شود که رفتار جنسی و نگرش‌های جنسی در ایران در چه وضعیتی است؟ چه عواملی منجر به شکل‌گیری چنین خشونت‌هایی شده و یا ممکن است در آینده روی دهد.

دکتر محمود شهابی در گفت‌وگو با خبرنگار عطنا درباره دلایل وقوع رخدادی مثل قتل آتنا دختربچه پارس‌آبادی از بعد جامعه‌شناختی، بیان کرد: رخدادهایی مثل اتفاقی که درمورد آتنا به وقوع پیوست برای اولین بار یا آخرین بار در ایران یا جهان نیست.

وی افزود: آنچه که مسلم است ما باید درباره حد و حدود و همچنین فراوانی رخدادهایی به این شکل صحبت کنیم که آن‌ وقت به این نتیجه برسیم که آیا با یک مسئله روبه‌رو هستیم یا با یک بحران.

شهابی تصریح کرد: یکی از مهمترین ابعادی که باید درباره این موضوع مورد بررسی قرار گیرد این است که اکنون در چه وضعیتی قرار داریم،‌ آیا می‌توانیم این مشکل را حل کنیم یا خیر و یا اینکه از این مرحله عبور کرده‌ایم و یا باید فقط آن را مدیریت کنیم.

وی با بیان اینکه بررسی همه این موارد نیاز به آمار و ارقام دقیق و غیرمحرمانه دارد، گفت: این اطلاعات باید در اختیار محققان و پژوهشگران باشد تا بتوانند به صورت دقیق و کارشناسانه اظهار نظر کنند.

عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی در ادامه اظهار کرد: در حال حاضر بنده چنین آمار و ارقام و اطلاعاتی در اختیار ندارم که بتوانم در خصوص وسعت این مشکل و حادثه صحبت کنم.

وی با بیان اینکه در این حادثه با مقوله خشونت جنسی مواجه هستیم، افزود: خشونت جنسی شبیه جعبه سیاه در زندگی روزمره مردم می‌ماند و صحبت کردن و باز کردن این جعبه سیاه ابعاد پیچیده‌ای را می طلبد.

شهابی در پاسخ به این سؤال که اصولاً چرا با این پدیده‌ها و رویداد‌های دردناک در جامعه مواجه می‌شویم؟، گفت: اینکه چرا آدم‌ها مرتکب چنین اعمالی می‌شوند و ابعاد روانکاوانه و جامعه‌شناسانه‌ آن چیست و چرا این آقایی که سه تا بچه داشته و متأهل هم است، چنین قساوت‌هایی و بی‌رحمی‌هایی را مرتکب شده است، ظاهراً فقط آتنا، تنها قربانی او نبوده و دو نفر دیگر هم قبلاً مورد آزار و در نهایت قتل به دست او رسیده‌اند.

وی خاطرنشان کرد: باید این‌ مسائل را در مبحث حاشیه‌نشنی بررسی کرد و یکی از موارد آن حالا صرف نظر از اینکه با ماجرای پارس‌آباد مرتبط باشد یا خیر، چنین خشونت‌هایی عمدتاً در حومه شهرها و در بین حاشیه‌نشینان اتفاق می‌افتد.

این استاد جامعه‌شناسی گفت: بخش زیادی از دلایل بروز همچین رخدادی در مناطق حاشیه‌نشین به خاطر محرومیتی است که آنها به صورت فقر اقتصادی و فرهنگی و رانده شدن و کنار گذاشته شدن از جامعه تجربه کرده‌اند و بخش دیگر نیز مرتبط با ورود به محیط جدید است که به هر حال هنجارهای آن جامعه را ناظر بر رفتارهای خودشان نمی‌دانند.

گروهی در شبکه‌های اجتماعی عامل این اتفاق را بدحجابی زنان و گروهی دیگر آن را به اجرایی نشدن سند 2030 منتسب می‌کنند، این استاد دانشگاه در این باره هم اظهار کرد: البته در این ماجرا  چون پرونده را مطالعه نکرده‌ام و جزئیاتش را نمی‌دانم، به طور 100‌درصد نمی‌توانم قضاوت کنم اما یک نکته هست و آن اینکه پدیده‌های اجتماعی چندوجهی هستند، همه ابعاد آنها باید دیده شوند و نمی‌شود تقلیل‌گرایانه دلایل آن را در مثلاً پدیده بدحجابی و یا به امضا نشدن سند 2030 مرتبط دانست و بیان کردن چنین مطالبی سپر بلاسازی و قربانی کردن یک پدیده در پیش پای اغراض سیاسی است.

تا زمانی که نشود در دانشگاه‌ها به صورت علمی روی «سکسیزم» کار کرد و تا زمانی که سیاست‌گذاران ما تصویر واقعی از جامعه و زیرزمین فرهنگی خود نداشته باشند و به تجربه زیسته افراد توجه نکنند، وضع به همین‌گونه ادامه پیدا می‌کند.

شهابی اضافه کرد: بنابراین هدف باید توضیح واقعه باشد نه ساختن توجیهی برای دستور کارهای دیگری که ممکن است گروه‌های مختلف در جامعه داشته باشند.

وی با اشاره به اینکه منتسب کردن این رویداد تلخ به یکسری پدیده‌های دیگر نوعی تقلیل‌گرایی است، گفت: حتماً باید کار علمی و پژوهشی در این‌باره صورت بگیرد البته نه فقط درباره این موضوع، بلکه مسائل دیگری نیز داریم که باید بر اساس شواهد و مدارک مورد بررسی قرار بگیرند.

عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی درمورد سرپوش گذاشتن در زمینه مسائل جنسی و سکوت درمورد آنها، افزود: اصولاً موضوع سکسوالیته در محافل سیاست‌گذاری ایران همچنان تابو محسوب می‌شود و نمی‌توان به آن پرداخت، کسانی که در این مورد گفت‌وگو می‌کنند، بلافاصله با فشار جریان‌های خاصی مجبور می‌شوند که سخن خود را تکذیب کنند. بنابراین تا زمانی که نشود در دانشگاه‌ها به صورت علمی روی آن کار کرد و یا تا زمانی که سیاست‌گذاران ما تصویر واقعی از جامعه و زیرزمین فرهنگی خود نداشته باشند و به تجربه زیسته افراد توجه نکنند، وضع به همین‌گونه ادامه پیدا می‌کند.

شهابی معتقد است، اینکه براساس تجربه ادراکی خویش، تصمیم بگیرند و بگویند جامعه ما متفاوت از جوامع دیگر است و ما تافته، جدا بافته هستیم  و این روند ادامه پیدا کند، بله صورت مسئله را باید پاک کرد چون به هر حال بخشی از آنچه که در حال روی دادن است، ممکن است به تخریب وجهه نظام هم کمک کند. ضمن‌آنکه شاید برخی‌ها دوست نداشته باشند این لجن‌زار شناسایی و یا به‌هم بخورد.

وی با اشاره به اینکه باید همه عوامل به صورت همه جانبه در موضوع قتل آتنا و حوادث مشابه آن مورد بررسی قرار گیرد، گفت: این مسائل باید همه جانبه بررسی شود تا تازه بتوان در جهت بهبود وضعیت آن مداخله کرد و این اولین قدمی هست که باید هم سیاست‌گذاران و هم دانشگاهیان برای شناخت وضع موجود بردارند.

شهابی در پاسخ به این پرسش که آیا آموزش عمومی راهکار مناسبی برای جلوگیری از این مسائل است، گفت:‌وقتی که از آموزش صحبت می‌کنید، تصوری که از آموزش وجود دارد برگزاری کلاس بوده که این راهی به جایی نمی‌برند، این همه نهادهای فرهنگی مختلف داریم، می‌توان خیلی دقیق‌تر و پیچیده‌تر عمل کنیم نه اینکه به شکل خیلی علنی و آشکار به افراد آموزش بدهیم و آنها هم شرکت کنند و قضیه تمام شود.

وی با بیان اینکه با پند و اندرز نمی‌توان انسان‌های مطیع ساخت، گفت: منظور از کار فرهنگی این نیست که ما یک‌سری آموزش‌های مختصری در حد مثلا چند ساعت کلاس برای آنها برگزار کنیم و مسئله نیز تمام و حل شود بلکه باید رویه‌ها و مکانیزم‌ها را عوض کنیم.

شهابی یادآور شد: ما باید وضعیت‌ سیاستگذاری و آموزش را تغییر دهیم تا خود آدم‌ها به این نتیجه برسند که به شکل بهتری هم می‌توانند زندگی کنند نه اینکه وضعیت زندگی نامساعد باشد و ما هم انتظار داشته باشیم که این روند اصلاح شود.

وی با بیان اینکه اگر تحقیقات به صورت علمی و اصولی انجام شود، راهکار نیز از دل آن بیرون می‌آید، گفت: مشکل ما گاهی اوقات این است، راهکاری که ارائه می‌دهیم از دل واقعیت برنخواسته است و به همین دلیل نیز ناکام می‌مانیم، بنابراین اگر شناخت صورت بگیرد راهکارها هم از دل آن شناخت بیرون می‌آید و می‌تواند آنها را وارد مسیر برنامه‌ریزی کرد. ضمن‌آنکه تصور نکنیم که یک شبه همه چیز حل می‌شود و باید قدم به قدم وارد این موضوع شویم تا اثرات آن کاهش پیدا کند.

عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی افزود: نباید از سیاست‌گذاران جامعه انتظار داشته باشیم که یک شبه معجزه کنند و فردا نیز تضمین بدهند که هیچ مشکلی هم از این بابت ایجاد نمی‌شود در صورتی که برطرف کردن چنین مسائلی زمان‌بر است.

شهابی خاطرنشان کرد: باید روان‌شناسان، جامعه‌شناسان، روانکاوان و سیاستمدارن چه محلی و چه ملی به این موضوع بپردازند و تحلیل کنند و از آن فردی مرتکب این جنایت شده است هم باید اطلاعات لازم را کسب و سپس او را مجازات کرد، نباید از کنار این پدیده‌ها به راحتی گذشت.

گفتنی است آزار جنسی و قتل فجیع و دردناک آتنا دختربچه پارس‌آبادی افکار عمومی جامعه را تحت‌ تأثیر شدید قرار داد و حال و روز این روزهای رسانه‌های مکتوب و مجازی را درگیر خود کرده است.