واگذاری وظایف دولت به بخش خصوصی اشتباه بزرگی است/ از NGOها واهمه دارند

دکتر سید مهدی الوانی، استاد برجسته دانشگاه در اولین همایش ملی تعالی خدمات عمومی اظهار کرد: دولت نباید به بهانه کوچک شدن وظایف خود را به بخش خصوصی بسپرد و در حقیقت دولت نباید کوچک شود بلکه بروکراسی بی‌بند و بار رخوت‌زده و فربه، باید کوچک شود.

به گزارش عطنا، سید مهدی الوانی، پدر علم مدیریت دولتی و چهره ماندگار کشور در رشته مدیریت و رئیس علمی اولین همایش ملی «تعالی خدمات عمومی» که روز دوشنبه، ۱۲ تیرماه با همکاری دانشگاه‌های مختلف و به میزبانی دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد، گفت: نخستین وظیفه دولت‌ها «حفظ حدود کشور» و دومین وظیفه آنها «انتظام امور در درون کشور» بود، یعنی حفظ امنیت داخلی و خارجی که به این ترتیب فلسفه وجودی دولت‌ها ارائه خدمات بوده است.

استادی که 70 درصد دانشجویانش مردود می‌شوند باید به خود بازگردد و از خود بپرسد عمکرد من چه بود که حاصل آن موجب این نتیجه شد؟

وی با بیان اینکه اگر دولتی توانایی حفظ این دو خدمت را نمی‌داشت، سرنگون می‌شد، خاطرنشان کرد: «اندرو وینسنت» در کتاب «نظریه‌های دولت» اشاره می‌کند که اگر وظایفی که دولت‌ها برعهده دارند از آنها بگیرید، میان تهی و بی‌معنی می‌شوند، چرا که مشخصا دولت‌ها به دلیل ارائه خدمات عمومی به وجود آمدند.

رئیس علمی اولین همایش ملی تعالی خدمات عمومی اضافه کرد: اگر در انجام وظایف خود قصور بورزند، تنها از زیر بار مسئولیت خود شانه خالی کرده اما به تدریج این وظایف و خدمات‌رسانی گسترش پیدا کرد و به آموزش، بهداشت، رفاه و مسائل دیگری رسید و دولت‌ها موظف شدند در زمینه‌های بسیاری خدمات ارائه دهند.

وی با بیان اینکه عموما تصور می‌شود که خدمات عمومی بخش دوم وظایف دولت‌هاست، بیان کرد: ممکن است در کشوری و در شرایطی، خدمات عمومی تحت عنوان زیرساخت‌های تکنولوژی یعنی کشوری که بخش خصوصی آن فعال است، کمتر ارائه بشود و یا ممکن است در منطقه‌ای از کشور، خدماتی ارائه بشود و در جایی دیگر نشود که این امری مطلق نیست.

الوانی اظهار کرد: از دو منظر به خدمات عمومی می‌توان اشاره کرد، نخست، منظر هنجاری، ارزشی و فرهنگی به خدمات عمومی و دومین منظر، نگرش ساختاری است.

وی درخصوص نگرش نخست، اضافه کرد: نگرش هنجاری به خدمات عمومی، یعنی آن که خدمت به مردم در جامعه نوعی ارزش محسوب می‌شود و کسی که کارگزار دولت است و به مردم خدمات ارائه می‌دهد از اینکه خدمات‌رسانی برای مردم انجام می‌دهد، احساس مباهات کند و این موضوعی باید از طریق فرهنگ سازیف نهادینه شود.

دولت مردان نوکران مردم هستند

این استاد مدیریت دولتی گفت: برای آنکه Public service بتواند به خوبی ارائه شود به public servence نیازمند است که این واژه به معنای خدمت‌رسان و یا نوکر «مردم» است که ما به اشتباه واژه public را به جای مردم، دولت ترجمه کردیم و معادل‌ «نوکران دولت» شد.

وی افزود: نخستین نکته‌ای که در خدمات عمومی مدنظراست، نهادینه کردن این ارزش و فرهنگ است که «شما خدمتگزاران مردم هستید» و سوال این است که ساخت این فرهنگ به چه صورتی باید انجام شود؟

الوانی با بیان اینکه گفته می‌شد بدانگاری نسبت به سیستم اداری و دولتی وجود دارد، خاطرنشان کرد: بدانگاری موجود از آسمان به زمین نازل نشده و حاصل نوع عملکرد دولتی‌ها و دولت مردان ماست.

وی افزود: از دولت مردی که اختلاس می‌کند، نمی‌توان انتظار داشت که اعتماد عمومی جامعه را جلب کند یا خوش‌انگاری شود، ما باید به خودمان نگاه کنیم، عمل ما مثل پژواک صدایی است که به خودمان بر می‌گردد.

پدر علم مدیریت دولتی ادامه داد: گاهی دانشجویان یا استادان به کشورهای دیگر سفر می‌کنند و می‌بینند در فلان کشور کارگران دوستدار کار کردن هستند و کارشان را دوست دارند، من به این دوستان می‌گویم آیا به خودتان نگاه کرده‌اید که شما چگونه بودید؟ آنچه که در جامعه وجود دارد، حاصل انعکاس عمل شماست.

وی با تاکید براینکه ما بازتاب عمل خود را درو می‌کنیم، گفت: ما در حال برداشت آنچه که کاشته‌ایم هستیم، اگر خدمتگزاری را درست انجام نمی‌دهیم، نباید انتظار خوش‌انگاری را در جامعه داشته باشیم.

خوش استقبال و بد بدرقه هستیم

الوانی با بیان اینکه ما «خوش استقبال و بد بدرقه هستیم»، ادامه داد: به رؤسای جمهوری خود نگاه کنید که هر یک کجا هستند؟ و به کشورهای دیگر نیز نگاه کنید که به نام یکی از رؤسای جمهوری کتابخانه تاسیس کردند، دیگری موسسه نوع دوستانه احداث کرده، از دیگری تقدیر و تشکر به عمل می‌آید، اما ما در کشور خود رؤسای جمهوری را جاهای دیگری فرستاده‌ایم.

وی اضافه کرد: ما نمی‌خواهیم معرفت نفس داشته باشیم تا تاملی در عمل خود داشته باشیم و در بیرون به دنبال پاسخ مشکلات و مسائل خود هستیم، برای مثال استادی که 70 درصد دانشجویانش مردود می‌شوند باید به خود بازگردد و از خود بپرسد عمکرد من چه بود که حاصل آن موجب این نتیجه شد؟

الوانی تاکید کرد: برای آنکه بتوانیم خدمت به مردم را ارزشمند کنیم باید بازگشتی به گذشته خود کنیم و ببینیم چرا برای پیشینیان ما معلم بودن، ارج و قربی در جامعه داشته و در حال حاضر این چنین نیست؟ چون امروز معلمی در کلاس تقویتی و نمره خلاصه شده است و عمل خود معلم است که کار او را بی‌ارزش کرده است.

وی افزود: ما تمام مسائل خود را با فرافکنی به جای دیگری متصل می‌کنیم و به دنبال مقصر در جای دیگری جز حیطه عمل خود هستیم، اما دنیا عمل افراد را بی‌ارزش نمی‌کند، بلکه این خود افراد هستند که اعمال را بی‌ارزش می‌کنند.

باید نشان دهیم که خدمتگزار مردم هستیم

الوانی با تاکید بر اینکه نگاه نخست به خدمات عمومی نگاه هنجاری است، بیان کرد: ما باید یاد بگیریم که خدمتگزار مردم هستیم و این را نشان دهیم.

وی با اشاره به کتاب اخیر «هانت» با عنوان «خدمات دولتی نوین»، گفت: جملات قابل تاملی در این کتاب وجود دارد از جمله اینکه در این کتاب جمله‌ای از نمایشنامه «تاجر ونیزی»  نقل می‌کند «مثل باران باش که جون بر زمین می‌بارد، هم زمین را سیراب می‌کند و هم خود بارور می‌شود» به همین دلیل ما باید به مامور دولت یاد بدهیم که اگر به مراجع خود کمک می‌کند و نسبت به او خدمت‌رسانی می‌کند، یک بار او کارگزار دولت است اما صدها بار خود مراجعه‌کننده است و اگر این فرهنگ درست شود، باعث می‌شود ما بیشتر از آن چه که مایه می‌گذاریم، بهره ببریم.

چهره ماندگار کشور در رشته مدیریت خاطرنشان کرد: اگر من به عنوان یک معلم به دانشجو و مراجع خود خدمتی ارائه می‌دهم، اما در بسیاری از نهادها و مراکز دیگر که دانشجویان من و امثال آنها به عنوان کارمند و کارگزار مشغول به فعالیت هستند و من و امثال من از آنها خدماتی را دریافت می کنیم به این ترتیب است که خدمت کردنبه عنوان نوعی افتخار کردن تلقی می‌شود و در تمام جامعه سرایت می‌کند و به این ترتیب جامعه، خدمتگزار می‌شود.

به گفته وی در نظام اعتقادی ما نیز این باور وجود دارد که اگر خوبی در جامعه انجام بدهیم، آثار آن در جامعه به خود ما بر می‌گردد، بنابراین از جهت هنجاری نیز محبوب‌ترین انسان‌ها را کسانی می‌دانیم که به سایرین کمک می‌کنند و خیر آنها به مردم می‌رسد.

عبادت به جز خدمت به خلق نیست/ به تسبیح و سجاده و دلق نیست

الوانی خاطرنشان کرد: به جای اینکه از این تریبون‌ها برای کینه‌ورزی، عدوات و خصومت استفاده کنیم، برای محبت، دوستی و جنبه‌های مثبت عبادت استفاده کنیم.

وی با تاکید بر اینکه در دوران مدرسه و تحصیل به ما یاد دادند که «عبادت به جز خدمت به خلق نیست، به تسبیح و سجاده و دلق نیست»، گفت: اینکه امروز برخلاف این باور رفتار می‌کنیم، باید ببینیم چه فرهنگی را ترویج کرده‌ایم که اکنون جامعه به این سمت و سو می‌رود.

الوانی با بیان اینکه فرهنگ خدمت‌رسانی اصلاح نمی‌شود مگر با عمل به آن، تصریح کرد: من باید احساس کنم که رئیس دانشگاه نیز این خدمت را خوب ارائه می‌دهد، مدیر فلان موسسه نیز خدمات مناسبی ارائه می‌دهد و به این ترتیب است که این الگو ایجاد می‌شود.

وی با تاکید بر اینکه الگوها با لفظ اصلاح نمی‌شود، بلکه با عمل ما شکل می‌گیرند، گفت: ما آنچه که کاشت می‌کنیم را برداشت می‌کنیم.

الوانی با تاکید بر اینکه نگاه و نگرش دوم در زمینه خدمت‌رسانی، ساختاری است، یادآور شد: ما برای ارائه خدمات به ساختاری نیاز داریم که نظام ارزش‌یابی ما را از نظر ساختاری متحول کند.

وی با بیان اینکه ما باید پاسخ‌گوی مردم باشیم و نه پاسخ‌گوی مدیران خود، افزود: چرا کارمند دولت به ما بهانه می‌دهد؟ شما نیز این تجربه را دارید که یک مامور دولت چگونه خود را در جایگاهی قرار می‌دهد که برخوردی متناسب با کرامت انسانی در برابر مراجعان از خود بروز ندهد.

در نظام خدمات عمومی ما عده‌ای چوپان هستند و عده‌ای رمه!

وی با بیان اینکه ما باید سیستم‌هایی را طراحی کنیم که ماموران دولت پاسخ‌گو به مردم باشند، خاطرنشان کرد: نظام ارزشیابی نباید به این صورت باشد که مدیر از کارمند راضی باشد و این در حالی است که در سیستم امروز ما کارمندان مدیر را راضی نگه می‌دارند و نه مراجعان را.

الوانی تاکید کرد: این ساختار باید با فرهنگ خدمت‌رسانی مطابقت داشته باشد به این صورت که اگر فرهنگ خدمت‌رسانی است، ارزشیابی نیز باید براساس نظر کسانی که به آنان خدمت‌رسانی می‌کنیم باشد.

وی افزود: این چگونه جامعه‌ای است که می‌گوید مردم هیچ هستند و عده‌ای چوپان هستند و عده‌ای رمه! در این مدل اعتماد و سرمایه اجتماعی ایجاد نمی‌شود و کمک و مشارکت از آن زاییده نمی‌شود.

الوانی با تاکید بر اینکه ساختارها باید تغییر کند، گفت: شهرداری کار خوبی کرده است (به هر حال ممکن است آدمها گاهی کار خوبی نیز بکنند!) و آن، طرح نظارت همگانی است که من مدتی با این طرح همکاری داشتم و کتابی نیز تالیف کردم که حاصل این همکاری است.

وی با اشاره به شماره تماس سامانه 1888 به عنوان نظام ارزیابی مردمی، اظهار کرد: مردم می‌توانند مشکلات و معضلات محله و منطقه خود را با این شماره در میان بگذارند و به این ترتیب چراغ قرمزی برای شهردار منطقه مورد نظر روشن می‌شود و تا زمانی که مشکل مورد نظر را برطرف نکرده باشند، آن چراغ قرمز رنگ، روشن باقی می‌ماند و این امتیازبندی به اساس ارتقا و ابقای شهردارها و مسئولان آن منطقه بدل می‌شود.

قدرتی به نام قدرت دولت وجود ندارد

الوانی با اشاره به اینکه این نوع از ارزیابی در متون علمی مدیریت نیز وجود دارد، اظهار کرد: سیاست‌مدارها را مردم انتخاب می‌کنند پس موظف هستند که به مردم پاسخ‌گو باشند اما ماموران اداری منتصب هستند، اما این ماموران باید رعایت مصالح عامه کنند و پاسخگوی نظرات مردم باشند.

وی افزود: حتی در نظام‌هایی که سیاست را از سیستم اداری جدا می‌کنند، حلقه اتصالی در جایی نگه می‌دارند و معتقدند «نمی شود مامور دولتی باشد که مجزای از مردم بتواند کار کند و پیش برود در حالی که منهای مردم است.»

الوانی ادامه داد: «پارسونز» در جایی می‌گوید «قدرتی به نام قدرت دولت وجود ندارد، این قدرت مردم است که در نقطه‌ای به نام قدرت دولت متبلور می‌شود» بنابراین ساختارهای نظام ما باید متحول شود.

واگذاری وظایف دولت به بخش خصوصی اشتباه بزرگی است

وی با اشاره به مبحث مدیریت دولتی نوین، خاطرنشان کرد: این نوعی از مدیریت است که دولت‌ها از آن به عنوان دستاویزی برای ارائه نکردن خدمات استفاده می‌کنند و خدماتی که بر دوش خود دارند به دست گروهی که «کاسب کاران بخش خصوصی» هستند، می‌اندازند.

الوانی با نقد این عمل اظهارکرد: این تفکر از بنیان مشکل دارد چون ما خدمات عمومی را در جهت مصلحت عامه عمل می‌کنیم و بخش خصوصی بر مبنای مصلحت عامه ساخته نشده و در جهت سود سهامداران عمل می‌کند به این ترتیب که اگر یک کاسب در شرکت یا فروشگاه خود ضرردهی ببیند، آن را تعطیل کرده و بدون توجه به نیاز مردم کسب و کار خود را جمع می‌کند.

کوچک‌سازی بروکراسی بی‌بندوبار و رخوت‌زده

وی افزود: دولت نباید به بهانه کوچک شدن وظایف خود را به بخش خصوصی بسپرد و در حقیقت دولت نباید کوچک شود بلکه بروکراسی بی‌بند و بار رخوت‌زده و فربه، باید کوچک شود.

الوانی با تاکید بر اینکه باید بین بروکراسی و دولت تفاوت قائل شویم، گفت: اگر جایی به مدرسه نیاز دارد باید آن را احداث کنیم، نمی‌توان آموزش را خصوصی کرد و کسی که توان مالی دارد آموزش ببیند، وقتی که بهداشت را به خصوصی‌سازی بسپاریم، باید انتظار بیمارانی را داشته باشیم که از فرط بی‌پولی کنار جاده بهشت زهرا رها می‌شوند، این مشکل از بیمارستان نیست بلکه از سیستم خصوصی‌سازی بیمارستان است.

وی افزود: در خصوصی‌سازی به نهادها گفته می‌شود که بایستی بخشی از بودجه خود را، خودتان تامین کنید و دولت نمی‌تواند این هزینه‌ها را از دوش خود بردارد و نکته مهم این است که نمی‌توانیم بگوییم چون در برخی از کشورهای غربی این اقدام صورت گرفته ما نیز می‌توانیم از این اقدام برای کشور خود الگوبرداری کنیم.

کارها باید به مردم سپرده شود و نه بخش خصوصی

الوانی با اشاره به اینکه استفاده از مدیریت دولتی نوین یا همان کمک بخش خصوصی به بخش عمومی، یک خطای راهبردی است، اظهار کرد: ما سابقه تاریخی کمک‌های مردمی را داریم، مانند دارالایتام و نوانخانه‌هایی که مردم بانی آن بودند و نیز فرهنگ وقف که سابقه دیرینه‌ای در کشور ما دارد.

وی تاکید کرد: ما باید کارها را به دست مردم نهادها و جامعه مدنی بسپاریم و نه اینکه به بخش خصوصی بسپاریم.

الوانی با اشاره به اقدام یکی از استادان دانشگاه آزاد به برگزاری NGOها در کشور، خاطرنشان کرد: این استاد پس از بررسی و تحقیقات فراوان یک دوره‌ای را در دانشگاه آزاد برگزار کرد و در طول دو الی سه ترم، این NGO با حضور استادانی برگزار می‌شد تا بتوان در نهایت عده‌ای را به عنوان فارغ‌التحصیلان NGO تریبت کرد.

از NGOها واهمه دارند

وی درخصوص سرنوشت این اقدام گفت: وزارت علوم مانع برگزاری این اقدام شد، چرا که گفته شد از نظر سیاسی مایل به برگزاری این اقدام نیستیم زیرا ما از NGOها واهمه داریم! این گروه‌ها با خارجی‌ها ارتباط برقرار می‌کنند و این امر می‌تواند مشکل ساز شود در نتیجه آن دوره را منحل کردند و افرادی که در این دوره‌های اوقات گذرانده بودن به عنوان تحصیل کردگان رشته مدیریت دولتی فارغ التحصیل کردند.

الوانی به تشویق و ترغیب گروه‌هایی که بچه‌های کار و خیابان را آموزش می‌دهند اشاره کرد و گفت: ما باید کاسب گردن کلفت و پیمانکار بزرگی را که به فکر سود بیشتر هستند، رها کنیم چرا که عرق دولت ندارند و به دنبال منفعت عامه نیستند پس نمی‌توانند کار دولت را انجام دهند.

به گفته وی خدمات عمومی ما از جهت فرهنگی و نیز ساختاری دچار اشکال است و اگر بخواهیم خدمات عمومی متعالی بشود باید بازنگری در دو مسئله داشته باشیم.