رئیس اسبق دانشگاه علامه: امام خمینی (ره) مدافع چندصدایی بود

یست و ششمین سالگرد ارتحال امام خمینی بنیانگذار جمهوری اسلامی بهانه یی شد تا به بازخوانی اندیشه و منش ایشان بپردازیم. یکی از مسایل مهم در شناخت امام، جایگاه اندیشه سیاسی ایشان و به طور کلی روش و مشی سیاسی ایشان بود.

«نجفقلی حبیبی» استاد برجسته ی دانشگاه و پژوهشگر فلسفه اسلامی، عضو هیت امنای سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران و رییس دانشگاه علامه طباطبایی طی سال های 1384-1376است. با او درباره ی شاخصه های اندیشه سیاسی، نسبت جمهوریت و اسلامیت، اندیشه و منش و همچنین بخش های کمتر پرداخته شده در اندیشه ی امام خمینی(ره) به گفت و گو نشستیم.



مشروح گفت و گوی ایرنا با «نجفقلی حبیبی» در ادامه آمده است:

***ایرنا:مهمترین شاخصه های اندیشه ی سیاسی امام خمینی(ره) چه بود؟

**حبیبی: اسلام ناب محمدی با همه خصوصیاتش جان مایه ی دیدگاه امام است. به نظرم شعار معروف انقلاب یعنی «استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی» مهمترین شاخصه های اندیشه ی سیاسی امام(ره) است؛ استقلال و رهایی از سلطه ی خارجی که در عبارت «نه شرقی نه غربی» امام متجلی است و آزادی که به معنای حاکمیت وحضور مردم در حکومت است.



***ایرنا: نسبت جمهوریت و اسلامیت در اندیشه ی امام چگونه است؟ چرا برخی درصد هستند تا وزن جمهوریت نظام را کمرنگ تر در نظر ایشان جلوه دهند؟

**حبیبی: از نظر امام اسلام و مردم در نظام جمهوری اسلامی 2 رکن اساسی حاکمیت و حکومت اند؛ به عبارتی حکومتِ جمهوری با اراده و خواست مردم جریان می یابد و اسلام که مورد اعتقاد مردم است در همه ی شوون اداره ی جامعه به خواست مردم مومن و مسلمان راهنمای عمل خواهد بود. در بیانات و دیدگاه های امام هیچ جا جمهوریت کمرنگ نیست بلکه تاکید می کنند که مردم نباید از دین غفلت کنند چون این حکومت، اسلامی است. در بیانات امام هر 2 رکن آن یعنی مردم و اسلام مورد توجه هستند.



***ایرنا: مهمترین ویژگی امام به عنوان یک رهبر چه بود؟

**حبیبی: مراقبت از اصول انقلاب اسلامی، تقویت مبانی اعتقادی توحید وتربیت دینی مردم بر پایه ی توحید که مبادا تکیه بر خود جای تکیه بر خدا را بگیرد. دیدیم حتی در فتح خرمشهر امام با بیان این جمله که «خدا خرمشهر را آزاد کرد» خواست همه را از غرور و خودبینی پرهیز دهد. تیزبینی نسبت به مسائل داخلی و خارجی، آگاهی دادن یا آگاهی بخشی به مردم، مراقبت از چند صدایی در جامعه، مراقبت از عدالت اجتماعی از دیگر ویژگی های امام بود.

چون حکومت جمهوری اسلامی با این محتوا در دنیا بی سابقه بود، حضرت امام پیوسته مبانی نظری و عملی و خطرات انحراف از آن را تذکر می دادند و در مسائل و موضوعات پیش آمده مبانی دینی و عقلی آن را تبیین می کردند. همه به یاد دارند در اوج جنگ تحمیلی وقتی تعدادی از سران کشورهای اسلامی برای پیشنهاد آتش بس در جنگ تحمیلی با امام ملاقات کردند امام حکم اسلامی را بر پایه ی آیه «وان طائفتان من المؤمنین اقتتلوا ... » یاد آور شدند که در چنین مواردی حکم خدا این است که شما متجاوز را سر جای خود بنشانید. دربسیاری از مسائل داخلی نیز به همین شیوه عمل کردند، این ها برخی از مهمترین ویژگی های امام(ره) بود.



***ایرنا: نظر و روش امام در زمینه ی دفاع از چند صدایی در کشور چه بود؟ آسیب های نبود چند صدایی در کشور چیست؟

**حبیبی: امام بدون شک از چند صدایی دفاع می کرد و با هر اقدامی از جانب هر جریانی که می خواست مانع حضور صداهای مختلف در اداره ی کشور شود برخورد می کرد و به مردم تذکر می داد. برای مثال در اوایل انقلاب مردم بیسواد که نمی توانستند اسامی داوطلبان ورود به مجلس را بنویسند و عده یی برای بی سوادان اسامی افراد مورد علاقه خودشان را ممکن بود بنویسند امام در سخنرانی های رادیویی و تلویزیونی به همه تذکر می دادند که مراقب چنین رفتارهای خلاف باشند و افراد باسواد مطمئن را با خود به حوزه های انتخابیه ببرند. با وجودی که امام به روحانیت اهمیت می دادند وقتی یکی از گروه های روحانیت از تهران برای شهرستانها کسانی را برای نمایندگی مجلس معرفی کردند مانع این اقدام شدند و فرمودند مردم قیّم نمی خواهند. شهرستانی ها از شهر خودشان و با نظر خودشان نمایندگانشان را انتخاب می کنند.

در زمینه ی چند صدایی، امام معتقد بودند که گروه های مختلف مردم باید با شرکت در انتخابات در تعیین سرنوشت خود و کشورشان دخالت کنند و کسی حق ندارد خلاف موازین مانع حضور گروه های دیگر شود. وقتی گروه های دانشجویی تصمیم داشتند در انتخابات شرکت کنند و کاندیداهای خود را معرفی کنند یک جریانی مخالفت کرد و نظرشان این بود که برای مجلس فقط باید روحانیان شرکت کنند و امام برآشفتند و ضمن انتقاد از نظر طرح شده از دانشجویان خواستند که کاندیداهای خودشان را مطرح کنند و در انتخابات شرکت کنند. دستورها و رهنمودهایی از این نوع نشانگر آن است که مردم دارای صداها و گروه های مختلف هستند و باید بتوانند نمایندگانی با دیدگاه های مختلف را انتخاب کنند.امام به عنوان یک رهبر سعی می کرد جریانات و احزاب مختلف وجود داشته باشند تا دیدگاه های خود را بیان کنند. امام جمله یی درباره ی مجلس دارند با این مضمون که «مجلس محلی برای گفت و گو در جهت یافتن بهترین راه حل هاست» همین جمله نشانگر آن است که باید نمایندگان با وجود دیدگاه های مختلف، متخصص در زمینه ها و مسائل مختلف دور هم بنشینند و بحث کنند تا بهترین راه حل ها را برای مسائل مختلف پیدا کنند و این یعنی چندصدایی.

درباره ی آسیب های نبود چندصدایی باید بگویم نخستین و مهمترین آسیب چنین امری ظهور تدریجی دیکتاتوری است؛ یعنی وقتی چندصدایی وجود نداشته باشد، متولیان امور به تدریج دیکتاتور می شوند و جامعه از برکات دیدگاه های مختلف برای حل مسائل کشور محروم می شود و زیان دیکتاتوری هم روشن است.

دومین آسیب نبود چند صدایی ظهور فساد است. در نبود چند صدایی جریان های حاکم دور از مراقبت احزاب رقیب و روزنامه های آزاد، بیشتر منافع را بین خود به صورت نامشروع تقسیم می کنند. یکی از دلایلی که در چند سال گذشته فسادهای اقتصادی رخ داد، به نبود چندصدایی برمی گردد.



***ایرنا: اندیشه و منش امام خمینی در طول زندگی ایشان شاهد چه تحولات و تغییراتی بود؟

**حبیبی: امام در دوره های مختلف انقلاب به تناسب مسائل موجود در هر برهه ی زمانی بعضی از مسائل را بزرگ کردند و بیشتر به آن ها می پرداختند. اما اصول نظریه ی امام درباره ی مبانی حکومت اسلامی تغییری نکرد.



***ایرنا:به نظر شما به چه بخش هایی از اندیشه و منش امام کمتر پرداخته شده یا کمتر مورد توجه قرار گرفته است؟

**حبیبی: به نظرم یکی از نکته هایی که امام همواره مطرح می کردند و اکنون مورد غفلت واقع شده این است که متولیان امور باید اسلام را سرلوحه ی امور قرار دهند و عملشان اسلامی باشد نه شعارزدگی.

امام همواره توجه مسوولان و عامه ی مردم را به قانون و پایبندی به موازین اسلامی جلب می کردند. ما امروز بیشتر به شعار اسلامی به جای عمل به آن روی آورده ایم.

همچنین یکی از نکته های مهمی که امام بخصوص در اواخر عمرشان بسیار گوشزد می کردند «اسلام ناب محمدی» (ص) در مقابل «اسلام آمریکایی» با مفاهیم گسترده هر 2 تلقی از اسلام بود که در این سال ها مورد غفلت قرار گرفته و حتی به نظر می رسد معکوس شده است.



***ایرنا: بسیاری از سخنان یا عملکرد امام در شرایط آن زمان قابل فهم است. حال با توجه به تحولات و تغییرات صورت گرفته در عرصه های مختلف چگونه می توانیم پایبند اندیشه، منش و مواضع امام باشیم؟ چگونه می توانیم از آن ها بهره ببریم؟ آیا نیاز به بازخوانی اندیشه ی امام وجود دارد؟

**حبیبی: اندیشه های اسلامی که امام با بیانات خویش و با توجه به مقتضیات زمانه ی خودشان مطرح می فرمودند، هیچ گاه کهنه نمی شوند. در واقع بعضی از مسائلی که امام فرمودند توضیح دهنده و تبیین کننده ی اصول کلی اسلام برای جامعه است همچون «تامین عدالت اجتماعی از سوی حاکمان»، «عادل بودن مسوولان»، «فریفته نشدن به مقام»، «توجه به فقرا» و نکاتی از این دست است که در همه ی زمان ها و مکان ها باید جاری و ساری باشد اگر بازخوانی لازم باشد فقط برای تطبیق است نه تحقیق. بخشی دیگر مسائل روز آن زمان است که مختص اتفاقات آن زمان بوده است.

یکی از مسائلی که امام مورد تاکید قرار می دادند آزادی های سیاسی و اجتماعی بود. امام به مشارکت مردم در سیاست بسیار اهمیت می دادند و به امر مشورت و شورا توجه ویژه یی داشتند.

این که چگونه از اندیشه های امام بهره مند شویم به نظرم باید نخست اندیشه های امام را باید تبدیل به مقررات و قوانین کنیم و نکته ی دوم این است که افرادی که معتقد به این قوانین هستند بر سر کار بیایند.



***ایرنا: چه بخش هایی از اندیشه و مواضع امام قابل بهره برداری در همه ی زمان هاست و چه بخش هایی مربوط به شرایط آن دوره است؟

**حبیبی: اسلام یک اصول کلی دارد که برای همه مکان ها و زمان هاست. فرقی نمی کند چه دوره ی تمدنی باشد؛ چرا که اموری همچون نماز، امر به معروف و نهی از منکر، عادل بودن مسوولان و اموری از این دست زمان و مکان نمی شناسند و تعطیل نمی شوند. این اصول ثابت بوده و تغییری نمی کنند. امام بحث های اسلامی را که به مردم یادآوری کرده و تذکر می دادند جزو اموری ثابت و اصولی هستند که هیچ گاه کهنه نمی شوند و برای همه ی زمان ها قابل بهره برداری هستند. بخش هایی از سخنان امام نیز که مربوط به موضوعات اجرایی روز بوده برای همان زمان بوده است مگر این که بر مبنای یک قاعده ی کلی بوده که قاعده همچنان اعتبار دارد و مصداق، شرایط خاص آن روز بوده است.