اثرات پنهان کرونا | خانواده‌ها میانجیگر کلیدی شدند

اثرات پنهان کرونا توانست دریچه‌های جدیدی به واقعیت‌های پنهان جامعه بگشاید، چرا که در این وضعیت، خانواده‌ها بار دیگری میانجیگر کلیدی شده‌اند.

به گزارش عطنا، میزگرد «زنان و خانواده در کشاکش کرونا و قرنطینگی» به مناسبت هفته پژوهش، به همت دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، سه‌شنبه، 18 آذر به صورت برخط برگزار شد.

در این میزگرد تقی آزاد ارمکی، جامعه‌شناس و استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، مهدی اعتمادی‌ فرد، استادیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و محمدتقی کرمی، دانشیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی به بیان دیدگاه‌های خود پرداختند.

اثرات پنهان کرونا |دریچه‌ای به واقعیت‌های پنهان جامعه

مهدی اعتمادی‌ فرد، استادیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران از زاویه دید دیگری به واقعیت‌های پنهان اثرگذاری کرونا بر خانواده‌ها پرداخت:

برای همه جامعه‌شناسان مهم بوده است که بتوانند دریچه‌ای را به ضرورت‌های پنهان واقعیت‌های اجتماعی باز کنند تا این واقعیت‌ها را هم به لحاظ توصیفی و هم به لحاظ تحلیلی درک کنند.  اگر ما شرایط امروز را در نظر بگیریم، حجم متراکم اتفاقات آنچنان زیاد از حد و فوران کننده است که نسبت بین آن‌ها و حتی وضعیت هر کدام از اجزا کنار اجزای دیگر به قدری در هم تنیده می‌شود که امکان شکافتن آن‌ها بسیار دشوار است.

یکی از لحظاتی که ما می‌توانیم این دریچه را بگشاییم و به عمق ناپیدای زندگی روزمره و اتفاقات اجتماعی رسوخ کنیم شرایط پاندمیک کرونا است. به دلیل این که یک وقفه و یک تغییر نواندیشی و ناخواسته‌ای را ایجاد کرده است و ما بدون این که برنامه‌ریزی مناسبی داشته باشیم در این شرایط دگرگون نسبت به نظم معمولی خود افتاده‌ایم.

اثرات پنهان کرونا | خانواده به مفهوم خانگی نزدیک شد

تصور من این است که خانواده به مفهوم خانگی در حال نزدیک شدن است. یعنی در واقع روابط  خانوادگی عمدتاً در یک محیط خانوادگی وسیع‌تری آشکار می‌شود و ما دیگر خانواده را نمی‌توانیم به روابط بین یک سری از اشخاص تغییر دهیم.

در واقع اگر خانواده یک سری نظام‌ها و قواعدی دارد، از آن جهت نیست که بین یک سری آدم یک سری روابط وجود دارد بلکه بین یک سری آدم روابطی وجود دارد که همواره در دل یک موقعیت این روابط ممکن می‌شود.

از نظر من کرونا باعث شد که ما هم به این مفهوم نزدیک شویم که خانواده فقط در یک محیط خانگی است که امکان دارد و بدون توجه به اقتضائات و ضرورت‌های دنیای خانگی امکان بقا و امکان پایداری روابط خانوادگی فراهم نیست.

از طرف دیگر روابط خویشاوندی که برای استقلال روابط خانوادگی بنیانی را فراهم می‌کرد، در شرایط کرونا ضرورت خود را بیشتر نشان می‌دهد.

تلاش من این است که نشان دهم کرونا و قرنطینه خانگی اجباری که به صورتی ما را در شرایط جدیدی قرار داد، نشان داد همین روابط خانوادگی بدون حمایت‌ها و نیروهایی که از ساحت موقعیت خانه و روابط ناپیدای خویشاوندی که ما هر از گاهی در شرایط عادی فقط به آن ارجاع می‌دادیم ، امکان تدوام خواستگاهش را نخواهد داشت.

اثرات پنهان کرونا |تناقضات در کرونا آشکار می‌شود

بسیاری از تعارضات و تناقضات میان نهادی هم در این شرایط در حال آشکار شدن است. برای مثال ما مدرسه را محل ایزوله‌ای در نظر می‌گرفتیم که فرزندمان در آن درس می‌خواند و خانه را هم جایی می‌دانستیم که تنها روابط خانوادگی در آن اتفاق می‌افتد. حالا در شرایط کرونا وقتی این‌ها با هم در یک فضا و یک شرایط اتفاق می‌افتد، تناقضات پنهان و مخفیانه‌ای آشکار می‌شود.

آشکار شدن تناقضات و تعارضات می‌تواند به یک سری مسائلی که ما در گذشته به آن فکر نکرده بودیم منتهی شود. در گذشته به نظر می‌رسد با فراموش کردن، ما راهی برای حل این مسائل پیدا می‌کردیم. ما در گذشته فراموش می‌کردیم و یا به زبان نمی‌آوردیم ولی در حال حاضر چاره‌ای نداریم. معلم باید جلوی چشم پدرها و مادرها شروع به تدریس کند و در این زمان است که اختلافات نشان داده می‌شود.

در شرایط حاضر است که مشخص می‌شود زنان علاوه بر نقش‌های زیستی و سطوحِ پایین‌تر رفع کننده نیازهای معیشتی و حیات جسمانی و مادی، نقش‌های کلیدی هم دارند و به عنوان یک میانجی در رفع این تعارضات عمل می‌کنند.

اگر زنان خصوصاً در نقش مادر نتوانند تعارضات را به نحوی با گفت‌و‌گو کردن و با ایجاد شرایطی برای توجیه کردن از هر سو حل کنند، به نظر می‌رسد امکان این نظم و همبستگی در شرایطی که ما قبل از کرونا انتظار می‌کشیدیم دیگر نخواهد بود.

اثرات پنهان کرونا |مردان بیشتر از زنان قربانی می‌شوند

اگر به آمار و ارقام کرونا دقت کنیم می‌بینیم که عمدتاً سالمندان و مردان هستند که قربانی کرونا می‌شوند و به همین دلیل است که بار بر روی دوش زنان وزن بیشتری پیدا می‌کند. زنان سرپرست خانواری که شوهرشان را که به هر دلیلی قربانی وضعیت کرونا شده است، از دست داده‌اند و عملاً راهی جز ایفای نقش کلیدی به صورتی برجسته برایشان باقی نمانده است.

اثرات پنهان کرونا |خانواده‌ها میانجی کلیدی

ما به دلیل این که خانواده را دائماً در ذیل نهادهای دیگر نادیده گرفتیم و سرکوب کردیم و دولت و نهادهای دیگر را مانند دین و اقتصاد را اولویت بخشیدیم، فراموش کردیم که میانجی کلیدی در حیات اجتماعی ایرانی حتی برای ایفا نقش‌های مناسب دولتی، دینی و یا اقتصادی خانواده است. در خانواده هم میانجی کلیدی زنان هستند که در این شرایط خودش را بیش از پیش آشکار می‌کند.

وقتی که ما مهارت گفت‌وگو در روابط بین خودمان نداریم، وقتی که امکان توجه به نیازهای دیگری که می‌تواند توجه به آن نیاز ما را محدود کند نداریم و صرفاً خانه را محیطی برای خوابیدن، خوردن و ادامه حیات در نظر می‌گیریم، در اینجا است که ناکارآمدی‌ها و ضرورت‌ها آشکار می‌شود.

اثرات پنهان کرونا | مهارت تعاملی در خانواده دیده نمی‌شود

مهارت‌های تعاملی و گفت‌وگویی از جمله مهم‌ترین چیزهایی است که در خانواده ما دیده نمی‌شود. در شرایط قرنطینه خانگی فکر می‌کنم که این روال نمی‌تواند به همین سامان ادامه پیدا کند.

بعد از ماندگاری و گذر زمان در شرایط کرونا به نظر می‌رسد که این بحران‌ها و کمبودهای نامرئی و مخفی به دلیل نداشتن مهارت یا حتی ندانستن بیشتر خودش را نشان می‌دهد. در اینجا فضای آنومیکی حاکم است که سرشار از ابهام است و به ما این امکان را نمی‌دهد که بدانیم در این شرایط چگونه باید رفتار کنیم.

در بعد کلان خیلی از چیزها باید مورد بازاندیشی و ساماندهی قرار گیرد بخصوص نوع نگاهی که دولت و دین و اقتصاد به خانواده دارد. آنها خانواده را صرفاً به عنوان یک محملی برای توجیه پیش‌دستی‌های خودشان دیده‌اند. به نظر می‌رسد که بطلان این موضوع در این شرایط است که آشکار می‌شود.

در جنبه کلان مهم‌ترین نکته توجه به تخریب‌هایی است که در شرایط عادی می‌تواند خانواده را از ایفا نقش کلیدی خودش عقیم کند و در شرایط کرونا است که این وضعیت بیش از پیش آشکار می‌شود.

خبرنگار: محدثه آقایی