نخستین اسناد اداری دنیا

به گزارش عطنا و به نقل از خبرآنلاین، در سالهای 1340 تا 1342 حفاری های باستان شناسی توسط پروفسور دلوگاز و روفسور کنتور از موسسه شرق شناسی دانشگاه شیکاگو آمریکا برای اولین بار در این تپه باستانی شروع شد. مطابق قوانین ناظر بر حفاری های باستان شناسی مقرر بود تمام اشیا حاصله به صورت مساوی بین دولت ایران و آن موسسه تقسیم شود. در همان سال پروفسور دلوگاز از دولت ایران درخواست کرد که برای مطالعات تکمیلی بر روی اشیا مکشوفه، علاوه بر سهم خود ، سهم ایران که بالغ بر 264 قلم بود به این موسسه منتقل شود که شامل اثر مهر، ظروف سفالی و اشیا سفالی بود.

سرانجام مجوز لازم صادر شد و به استناد این مصوبه، توافق نامه ای بین وزارت فرهنگ و هنر وقت و موسسه شرق شناسی شیکاگو منعقد می شود که اشیا موصوف به مدت 3 سال جهت مطالعات تکمیلی به موسسه منتقل و بعد از مطالعه به ایران عودت شود.
اما در سال 1349 از تعداد 264 قلم تعداد 156 قلم به ایران عودت داده می شود و از سال 1352 توسط وزارت فرهنگ و هنر وقت مکاتبات مربوط به انتقال 108 قلم باقی مانده از اشیا با موسسه شروع می شود تا اینکه بعد از انقلاب ، از سال 1361 مجددا از سوی سازمان میراث فرهنگی بازگشت 108 قلم اشیا باقی مانده ایران پیگیری می شود و در اواخر دهه 60 به دلیل تعلل موسسه در عودت این اشیا، دولت ایران به استناد توافق نامه الجزایر نزد دیوان داوری لاهه علیه دولت آمریکا طرح دعوی می کند و درخواست انتقال سریع اشیا به کشور و جبران خسارت وارده را می کند.

در آخرین جلسه دادرسی که ر تاریخ 19 لغایت 24 آبان ماه 1393 در لاهه هلند تشکیل شد، قضات دیوان از طرفین درخواست شهود کردند از سوی سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری دو نفر کارشناس حقوقی و باستان شناسی به جلسه دیوان اعزام و نزد دیوان در خصوص بهره مند نشدن موزه های ملی و محلی ایران از این اشیا، عدم بهره مندی علمی و جبران هزینه های دادرسی شهادت دادند. در نهایت بعد از جلسات مکرر دادرسی، دیوان رای به انتقال اشیا به ایران داده و در تاریخ اول اردیبهشت 1394 با تمهیدات انجام شده رییس موسسه شرق شناسی دانشگاه شیکاگو با توجه به تعهد قانونی زمان انعقاد موافقتنامه خود شخصا اشیا مورد نظر را به ایران آورد و به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تحویل داد تا در موزه ملی ایران نگهداری شود.

این آثار با توجه به موقعیت جغرافیایی و زمانی ایجاد و کشف اهمیت زیادی دارند چون این آثار نشان‌دهنده‌ تکنولوژی آن دوره و میزان فعالیت‌ها در چغامیش هستند.این اشیا شامل پوپک های گلی، ژتون ها و تبلت هایی در زمینه مدیریت بازرگانی و اقتصادی آن زمان ایران هستند و قدمتی بیش از 6 هزار سال دارند.

این مدارک، اسناد اقتصادی ایران در آن زمان محسوب می شوند ، چغامیش مهمترین و کلیدی ترین سایت قبل از شوش است و به عنوان منطقه مهم کشاورزی واقتصادی مطرح بوده است.سایت چغامیش درمنطقه دشتستان خوزستان و در کنار رودخانه دز قرار گرفته است،در آنجا خانه های پیش رفته با خشت وجود داشته و فعالیت های کشاورزی و مدیریت بازرگانی و اقتصادی نیز در این منطقه انجام می شده است.

پرونده های حقوقی آثار باستانی

در سالهای قبل، وقتی پای باستان شناسان و کاوشگران خارجی به شهرها و مناطق باستانی ایران باز شد، هرچند بسیاری از اشیا و وسایلی که نشان دهنده تمدن و تاریخ ایران بودند کشف شد، اما برخی از همین اشیا و وسایل به صورت قاچاق یا برای مطالعه بر روی از کشور خارج شدند و برخی دیگر بازنگشتند و دولت ایران مجبور به شکایت و پیگیری حقوقی برای بازگشت آنها شد.

سال قبل با پیگیریهای حقوقی که شد خوشبختانه آثار خورین از کشور بلژیک پس از 35 سال به کشور بازگشتند و با حضور رئیس جمهور رونمایی شدند.

همان زمان رئیس اداره اموال منقول فرهنگی سازمان میراث فرهنگی گفت: برخی از آثار تاریخی خوروین در نوع خود بی نظیر است و موفقیت معاونت حقوقی بین الملل ریاست جمهوری می تواند موفقیت های دیگری را در پرونده های مشابه رقم بزند.

محمد رضا زاهدی در گفت و گو با خبرگزاری خبرآنلاین، در تشریح اهمیت اشیاء تاریخی خوروین با اشاره به ابعاد حقوقی موضوع در تشکیل پرونده استرداد، گفت: موارد دیگری در حوزه استرداد اشیاء تاریخی بوده اند که با توقیف اینترپل و حتی در مبداء ورودی کشورها توسط پلیس داخلی یک کشور توقیف شده بود و مسائل پرونده خوروین را نداشتند.

پس از آن، رئیس سازمان میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی در گفت وگو با خبرآنلاین اعلام کرد که مراحل قانونی بازگشت آثار چغامیش رو به پایان است وبه زودی این آثار به کشور باز می گردند.

هنوز مدتی از اعلام این خبر نگذشته بود که سازمان خبر بازگشت آثار چغامیش را اعلام کرد و ا داره نظارت بر دارایی های خارجی آمریکا که از وابستگان به وزارت خزانه داری این کشور محسوب می شود در یک دعوای حقوقی و تاریخی، پرونده مهمی را به ایران باخت و مجبور شد اجازه خروج میراث تاریخی چغامیش ایران را صادر کند.

بازگشت آثار دوم

سرانجام دوم اردیبهشت امسال پس از پیگیری های حقوقی انجام شده از جانب میراث فرهنگی و با همکاری وزارت امور خارجه و نهاد ریاست جمهوری، ۱۰۸ شیء تاریخی از طریق فرودگاه امام خمینی (ره) وارد کشور شد.این اشیاء 50 سال پیش به رسم امانت به موسسه شرق شناسی شیکاگو داده شده بود که برخی از اشیاء پیش از این به کشور برگردانده شده اما 108 قطعه که شامل برخی از اشیاء منحصر بفرد است وارد کشور شد. طالبیان معاون سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گفت: ‌این اشیا پس از کشمکش طولانی حقوقی توسط میراث فرهنگی، دفتر حقوقی بین الملل نهاد ریاست جمهوری و همکاران وزارت خارجه و با هزینه موسسه شرق شناسی شیکاگو به کشور بازگشت.

او گفت: تلاش فوق العاده ای در چند ماه اخیر برای این منظور انجام شد و نگاه راهبردی دولت و فضای سیاسی که در دنیا ایجاد شده به این مهم کمک کرده است.

اهمیت آثار چغامیش

عباس علیزاده،‌ استاد و رئیس پروژه‌ پیش از تاریخ دانشگاه شیکاگو در مراسم رونمایی 108 شیء تاریخی چغامیش در موزه ملی ایران اظهار کرد: آثار موجود در محوطه‌ی چغامیش از این نظر اهمیت دارند که نخستین «مدارک مدیریت اداری در ایران» را تشکیل می‌دهند.سه تا چهار هزار سال پیش از میلاد جوامع دارای تحول شدند و به سمت شهرنشینی رفتند، به همین دلیل یک بازرگانی بین منطقه‌ای ایجاد شد که از مهم‌ترین مدارک آن توپک‌های گِلی هستند که وسط آن‌ها ژتون قرار داده می‌شد و نمایندگانی که قصد داشتند یک شیء را از یک منطقه در منطقه دیگر به فروش برسانند، کالا را به همراه مُهری که روی این توپک‌های گلی زده می‌شد به منطقهی مورد نظر برده و معامله می‌کردند.

او تاکید کرد: با گذشت حدود 200 سال از آن زمان به مرور خط شکل گرفت، چون فن مدیریت اداری در این آثار به وضوح مشخص و برنامه‌ریزی شده بود.

او همچنین درباره‌ی تعهد دانشگاه شیکاگو در 51 سال پیش درباره‌ ارائه اطلاعات به دست آمده از مطالعات آثار چغامیش تاکید کرد: اطلاعات این آثار قبلا در دو جلد چاپ شده و در کتابخانه موزه ملی قرار داده شده‌اند. در واقع در این کتاب‌ها اهمیت آثار به خصوص قفل و مُهرهای گلی را به طور کامل نشان داده‌اند، اما متاسفانه این اطلاعات هنوز به زبان انگلیسی هستند.

اگر در مورد آثار چغامیش ویکی‌پدیا را جست و جو کنید متوجه می شوید که یکی از این اشیا کشف شده در چغامیش را «اولین سند دریانوردی جهان» خوانده و توضیحاتی در مورد آن داده است. علیزاده این گفتار را تصحیح می‌کند و می‌گوید: «برخی از این اطلاعات ارائه‌شده در ویکی‌پدیا اشتباهات جدی دارد. دریانوردی در ایران خیلی زودتر شروع شده است. حاصل حفاری‌های من در شوش نشان می‌دهد که قایق سفالی بادبادنی متعلق به شش‌هزار و سیصد سال پیش در ایران ساخته شده. این در حالی است که سند به‌دست‌آمده در چغامیش تاریخ نزدیک‌تری دارد و مهری است که نشان می‌دهد، روی قایقی از نی دو سه تا اسیر نشسته و دستانشان بسته است و مردی با شلاق بالای سر آن‌ها ایستاده. بنابراین سند چغامیش اولین سند دریانوردی در ایران نیست. فن دریانوردی به هزاران سال پیش در شوش بازمی‌گردد.»

معاون رئیس جمهور هم بازگشت این آثار را نتیجه تلاشهای دولت دانست که در این مدت توانست در دومین پرونده حقوقی میراث فرهنگی با موفیقت پیروز شود.

اکنون این آثار در موزه ایران باستان قرار گرفتند و بازدید از آن برای عموم فراهم شده است.

زهرا تالانی