تحول در علوم انسانی نیازمند خودباوری تاریخی و فرهنگی است/ جرات اندیشیدن داشته باشیم

معاون آموزشی و پژوهشی دانشکده ارتباطات در نشست بررسی تحول علوم انسانی، اظهار کرد: در بومی‌سازی مهمترین نکته این است که ما باید به مسئله خودمان بپردازیم، متأسفانه ما در رساله‌های دانشگاهی، پروژه‌های تحقیقاتی و حتی در سمینارهای بین‌المللی که شرکت می‌کنیم مسائلی را مطرح می‌کنیم که عمدتا مسائل ما نیست.

به گزارش عطنا، نشست هم‌اندیشی استادان دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی با موضوع «بررسی تحول و ارتقای علوم انسانی»، سه‌شنبه، 30 خردادماه به همت دفتر نمایندگی نهاد مقام معظم رهبری در سالن شورای این دانشکده با حضور جمعی از استادان برگزار شد.

در بخشی از این نشست، سیدمحمد مهدی‌زاده، معاون آموزشی و پژوهشی دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی با بیان اینکه در تحول علوم انسانی محدودیت‌های نهادی و سازمانی وجود دارد، اظهار کرد: اگر قرار است تحول علوم انسانی توسط شورای تحول و کمیته‌های آن انجام شود، بایستی این کار به عنوان یک فرصت مطالعاتی برای اعضای شورا تعریف شود و آنها از تمام کارهایشان منفک شوند و فقط تدریس موظفشان را داشته باشند و با توجه به ارتباطی که با بدنه دانشگاه دارند، کار را به سرانجام برسانند.

مهدی‌زاده با تأکید بر اینکه زمانی که یک مشکل نهادی و سازمانی وجود دارد حتما باید راهکاری برای آن پیدا شود، در غیر این صورت به جایی نخواهیم رسید، تصریح کرد: تحول در علوم انسانی نیازمند خودباوری تاریخی و فرهنگی است، اندیشمندان غربی منشأ تحول تمام علوم را خودشان می‌دانند و اگر ما هم چنین باوری را بپذیریم به قول «حسین العطاس»، عمدتاً ما شرقی‌ها ذهن اسیری داریم و بر اساس مقوله‌های فکری استعماری و غربی می‌اندیشیم. همانطور که کانت در قرن 18 گفت «قدرت اندیشیدن داشته باش» معتقدم ما شرقی‌ها هم باید جرأت اندیشیدن و نقد داشته باشیم.

معاون آموزش و پژوهشی دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به اینکه تحول علوم در بسیاری از کشورهای اسلامی سابقه دارد، گفت: اگر در تحول علوم انسانی مولفه‌های بومی‌سازی و اسلامی‌سازی را در نظر بگیریم در بومی‌سازی مهمترین نکته این است که ما باید به مسئله خودمان بپردازیم، متأسفانه ما در رساله‌های دانشگاهی، پروژه‌های تحقیقاتی و حتی در سمینارهای بین‌المللی که شرکت می‌کنیم، مسائلی را مطرح می‌کنیم که عمدتا مسائل ما نیست.

وی افزود: همانطور که حسین العطاس، بومی‌سازی را خلاقیت و نوآوری در طرح مسائل اصیل عنوان می‌کند، باید توجه کنیم که علوم اجتماعی غربی در پاسخ به مسائلی که پس از رنسانس، شهرنشینی و مدرنیته اتفاق افتاد، رشد کرد، پس ما باید به مسائل خودمان توجه کنیم.

چرا شریعتی هنوز زنده است؟

مهدی‌زاده با تأکید بر اینکه علم مبتنی بر مفاهیم است و مفاهیم و مقوله‌هایی که ما بر اساس آنها دست به ادارک جهان می‌زنیم باید مبتنی بر تجربه تاریخی و فرهنگی خودمان باشد، تصریح کرد: چرا شریعتی هنوز در دانشگاه‌ها زنده است؟ برای اینکه شریعتی روش جامعه شناسی را از غرب گرفت اما به مسئله جامعه خودمان پرداخت؛ بازگشتن، از خود بیگانگی و... مسئله جهان سوم شرقی بوده است. بنابراین اگر در مفاهیم‌سازی بر اساس مفاهیم ومقوله‌های غربی به مسائل بپردازیم، ما را به جایی نخواهند رساند.

وی با انتقاد از کمی‌گرایی در نظام دانشگاهی گفت: ما مدعی هستیم که در تولید جهانی علم مشارکت داریم که برای مثال می‌گوییم 1500 مقاله چاپ کردیم اما چه حرف جدیدی داشتیم؟ در سمینارهای جهانی دیدگاه‌هایی که طرح کرده‌ایم چه بوده است؟ اگر ما در ذیل همان پارادایم تفکر و گفتمان غرب می‌خواهیم مقاله بنویسم به فرایند تولید علم به همان کشورها کمک کردیم، البته من با اندیشه‌ها و علم جدید مخالف نیسیتم، ما باید آنها را بدانیم اما مسائل و تجربه تاریخی و فرهنگی خودمان را هم در نظر بگیریم.

معاون آموزش و پژوهشی دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه  در ادامه افزود: اساس مدرنیته بر اساس تمایزیابی بین مسائلی مانند علم و دین، دانش و ارزش و... بوده است و همین امر باعث شد در نظام دانش ما هم این تفکیک صورت پذیرد. الان در بحث تحول، عالم دین در حوزه نشسته است و علام علم در دانشگاه و اگر این‌ها هر کدام کار خودشان را بکنند در نهایت چند درس اخلاق و معارف برای دانشجوی علوم اجتماعی ارائه می‌دهیم و فکر می‌کنیم دانشگاه را اسلامی کردیم.

مهدی‌زاده با بیان اینکه متفکرانی مانند بوعلی و فارابی در علم و حکمت برجسته بوده‌اند، خاطرنشان کرد: تفکیکی که بر اثر نظام دانشگاهی جدید اتفاق افتاده، باعث شده است هر کسی کار خودش را بکند و الان ما یک درک و فهم دینی یا الهی از مسائل اجتماعی یا عالم طبیعت نداریم. اندیشمندی معتقد است «ما یک کتاب قرآن داریم و یک طبیعت، قرآن را خدا وحی کرده تا از مطلق به مقید برسیم و کتاب طبعیت را می‌بینیم تا از مقید به مطلق برسیم.»

وی افزود: اما در نظام دانشگاهی جدید هر کسی کار خودش را مطالعه می‌کند، عالم طبیعی می‌گوید من طبعیت را مطالعه می‌کنم و این علم یک علم بی‌طرف هست و نمی‌خواهم وارد بحث ارزشی شوم و متفکر دینی هم کار خودش را انجام می‌دهد. به نظر می‌رسد این مسئله یک بحران است و اگر بخواهیم آن را حل کنیم این دو باید در کنار یکدیگر کار کنند.

مهدی‌زاده با اشاره به اینکه تفکیک اینها باعث سرگشتگی می‌شود، گفت:  این راهی است که ما باید از آن برگردیم، در حال حاضر بسیاری از دانشگاه‌ها دچار مسائلی مانند رتبه‌بندی و شرکت‌ در سمینارها شده‌اند که لازم است این نگرش تغییر کند و اگر قرار است تحولی رخ دهد هم باید رویکرد ما تغییر کند و هم از نظر سازمانی تغییر اتفاق بیفتد.