الگوی فاطمه (س) راه گریز «ابژگی» زنان در شرق و غرب/ ریشه‌های قیام امام حسین(ع) در اندیشه‌های فاطمه (س)

رئیس دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به الگوی اندیشه اسلامی حضرت فاطمه (س)، اظهار کرد: الگوی فاطمه (س)، راه گریزی برای وضعیت ابژگی زنان است که در تاریخ جدید و مدرن برای آنان ایجاد شده است.

به گزارش عطنا، حسین سلیمی در نشست «هم‌اندیشی با موضوع زن و خانواده نظام»، یکشنبه ۱۶ اسفندماه در سالن شورای ریاست دانشگاه علامه طباطبائی، اظهار کرد: جمعی که در اینجا حاضراند، نماد و نمونه‌ای از فرهیختگی زنانی هستند که در جامعه و به ویژه، جامعه دانشگاهی ما فعالیت می‌کنند.

وی افزود: تعدادی از زنان حاضر در این نشست از برجسته‌ترین استادان حیطه فعالیت خود، شامل حوزه ادبیات، حقوق، مدیریت، تربیت‌بدنی، فلسفه، زبان و دیگر زمینه‌ها هستند و تعدادی نیز مدیر بوده و  به نوعی دانشگاه بر روی انگشت تدبیر همه آن‌ها اداره می‌شود.

رئیس دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به جایگاه زنان در جامعه، خاطرنشان کرد: مطابق معمول حضورم در ابتدای هم‌اندیشی‌ها، چند نکته را به صورت پرسشی مطرح می‌کنم تا شاید گشایش راهی برای گفت‌وگوی بیشتر باشد.

وی افزود: نخستین پرسشی که می‌خواهم مطرح کنم، این است که آیا این زن مسلمان، الگوی یک زن پشت پرده است که حضور اجتماعی ندارد؟

فاطمه (س) چگونه الگویی است؟

سلیمی با اشاره به هم‌زمانی روزهای شهادت و سپس ولادت حضرت فاطمه (س) و نزدیکی به روز مادر و زن، اظهار کرد: بد نیست با مثالی از این حوزه شروع کنیم، الگویی که از حضرت فاطمه (س) داریم، چگونه الگویی است؟

وی خاطرنشان کرد: پرسشی که وجود دارد این است، الگوی فاطمه زهرا (س) یک زن گوشه‌نشین و بی‌تأثیر در حوزه مسائل اجتماعی است؟ و یا زنی است که توانایی اداره امورات زندگی خانوادگی و پرورش فرزندان برجسته را داشته و از سوی دیگر حضور اجتماعی بسیار پررنگی در فعالیت‌های مختلف جامعه دارد؟

رئیس دانشگاه علامه طباطبائی اظهار کرد: حضرت زهرا (س) هفت خطبه اصلی دارد که منصوب بون این احادیث و روایات به او تقریباً مورد تواتر همگان است، آنچه که در خطبه به وضوح می‌بینیم، حضور پررنگ حضرت در عرصه‌های اجتماعی، سیاسی است.

فاطمه؛ زنی خانه‌دار و فعال در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی

وی افزود: این حضور فعال در اجتماعی است که یک یا دو دهه پیش از آن، بهترین داماد برای زنان «گور» بود و این یعنی زنان را باید به دست خاک سپرد و در چنین جامعه‌ای زنی، چارچوب‌های جامعه، خلیفه و ساختارهای ذهنی آن دوران را با منطق بسیار عمیق به چالش می‌کشد.

سلیمی اظهار کرد: نوع حضوری که حضرت زهرا (س) در جامعه داشته، برای خودشان و در جامعه آن دوران نیز سخت بوده است و چنانچه که در سخنرانی نخستین او می‌خوانیم، ابوبکر در جمعی که او سخنرانی می‌کرده، حضور داشته است و این بسیار دور از عرف جامعه آن دوران بوده است.

ریشه‌های فکری قیام امام حسین(ع) را به خوبی می‌توان در خطبه‌های حضرت فاطمه(س) جست‌وجو کرد و الگویی که ما در زن مسلمان می‌توانیم داشته باشیم، حضرت زهرا (س) است.

وی با تأکید بر اینکه وعظ و سخنرانی در میان چنان جمعی در آن دوران برای یک زن بعید بوده است، گفت: اینکه یک زن بخواهد جامعه، رؤسای قبایل و شخصیت‌های تأثیرگذار سیاسی زمان خود را مورد عتاب قرار دهد و خطبه‌ای با آن قوت از نظر عقیدتی و اجتماعی مطرح کند، بسیار عجیب است.

ریشه‌های قیام امام حسین(ع) در اندیشه‌های فاطمه (س)

رئیس دانشگاه علامه طباطبائی خاطرنشان کرد: ریشه‌های فکری قیام امام حسین(ع) را به خوبی می‌توان در خطبه‌های حضرت فاطمه(س) جست‌وجو کرد و الگویی که ما در زن مسلمان می‌توانیم داشته باشیم، حضرت زهرا (س) است.

وی افزود: در تحقیق پایان‌نامه یک دانشحوی دکتری دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات، این سؤال مطرح شده بود که اسطوره‌های زن امروز در جامعه ایران چیست؟ که آن خانم در رساله، ابتدا با توجه به گرایش‌های ذهنی خود، این اسطوره‌ها را برای جامعه ما، گُردآفرین و امثالهم در نظر گرفته بود.

سلیمی در ادامه خاطرنشان کرد: اسطوره‌های شاهنامه مانند گُردآفرین و امثالهم، انتخاب‌های مؤثر و قابل احترامی هستند اما در رساله دکتری همان خانم آمده بود که پس از نظرسنجی، بزرگترین اسطوره‌ای که در پس ذهن زنان جامعه ما حتی زنانی که ظاهر مذهبی ندارند، وجود دارد، حضرت فاطمه (س) و حضرت زینب (س) بوده که آنان الگوی زنی هستند که ضمن انجام وظایف خانوادگی، حضور پررنگی در اجتماع داشته و تأثیرگذار بوده‌اند.

وی افزود: تلاشی که حضرت فاطمه (س) برای شناساندن معارف زمان خود داشته است، علوم و معارف عمیقی از جانب خداوند است که شاید جامعه آن زمان طاقت و ظرفیت پذیرش آن را نداشته است و مجموعه این روایات و احادیث که در این زمینه از حضرت فاطمه (س) وجود دارد، مورد تواتر در همه فرق اسلامی است.

رئیس دانشگاه علامه طباطبائی بیان کرد: میراث‌دار اصلی علوم و معارف عمیق اسلام، حضرت فاطمه(س) است، بنابراین هم گسترش دانش و معارف عمیق و هم حضور برجسته اجتماعی از ویژگی‌های زن مسلمان است که در این الگو دیده می‌شود.

حضور اجتماعی زنان به معنای آزادی بی‌قید و شرط آنان نیست

وی خاطرنشان کرد: در طراحی یک الگو باید از خود پرسید؛ آیا زن مسلمان، زن مؤمن، زنی که در تراز و استانداردی که مورد نظر جمهوری اسلامی است، باید به این شکل باشد؟ این نخستین نکته است.

سلیمی تأکید کرد: نکته دوم این است که آیا صحبت کردن از حضور اجتماعی زنان و قائل شدن جایگاهی برای آنان به این معنا است که باید زنان را از هر قید و بندی رها کنیم؟

او با بیان اینکه روز گذشته تعدادی از دانشجویان دانشگاه علامه نسبت به جداسازی محل ورود و خروج دانشجویان خانم و آقا و نیز توجه بر نوع لباس پوشیدن، اعتراضی ترتیب دادند، گفت: آیا ما اگر بخواهیم زنان با مردان هم رده و دارای شأن مشترک باشند باید محل ورود آنها یکی باشد؟ یا که باید اجازه دهیم هر کس با سلیقه شخصی خود، هر نوعی که می‌خواهد رفتار کند و لباس بپوشد؟

وی افزود: اگر چه من با اندیشه‌های فمنیستی زاویه دارم، اما می‌خواهم پرسشی از دل اندیشه‌های فمنیستی مطرح کنم که اگر چه ممکن است پاسخی که آنها به آن می‌رسند، متفاوت با اندیشه‌های ما باشد، اما طرح مسئله جالبی است.

فمنیسم؛ زن به مثابه «اُبژه» و مرد به مثابه «سوژه»!

رئیس دانشگاه علامه طباطبائی خاطرنشان کرد: یکی از نکاتی که در اندیشه اجتماعی فمنیسم وجود دارد، این است که آنان معتقدند که زنان در جامعه به مثابه ابژه و مردان سوژه هستند.

شرایطی باید به نحوی باشد که خانم‌ها به خاطر انسان بودن، استادان خانم به دلیل دانش، دانشجویان خانم هم به خاطر استعداد و کارمندان خانم به دلیل توانایی مورد توجه قرار بگیرند و نه جذابیت‌های کاذب.

وی ادامه داد: همانطور که در عرصه شناخت، ذهن عاقل و فاعل شناسا، یک سوژه هستند که تلاش می‌کنند تا پدیده‌های خارج از خود را شناخته و آن را در اختیار بگیرند به همین ترتیب در عرصه اجتماعی نیز، مرد حالت سوژه و عقلانیت فعال و زن حالت ابژه را دارد.

سلیمی اظهار کرد: به این ترتیب است که مردان آنچه را که باید در اختیارشان قرار گیرد زیر سؤال می‌برند و کارویژه زن را در جامعه این طور تعریف می‌کنند که خود را در معرض دید و توجه مردان قرار دهند.

وی تأکید کرد: در چنین وضعیتی تمام کار زنان این خواهد بود که چقدر، چگونه و با چه شیوه‌هایی خود را بیشتر در معرض خیرگی مردان قرار دهند و عبارتی که برایش به کار می‌برند کلمه «gaze» است.

مورد توجه هستم، پس هستم!

استاد دانشگاه علامه طباطبائی گفت: البته استاد زبان انگلیسی در جمع خود داریم که بهتر می‌توانند ترجمه کنند، در معنای دقیق این واژه «خیرگی» وجود دارد و به این معنا است، فرد خود را در موقعیتی قرار دهد که مردها بیشتر به آنها خیره شوند و به این ترتیب، فکر می‌کنند دارای جذابیت هستند.

وی خاطرنشان کرد: واقعیت امر در این است، آن‌ها به نوعی خود را عرضه می‌کنند و بیشتر در اختیار قرار می‌گیرند و این حالتی است که معتقدند اندیشه اجتماعی، ساختار دولت و تحولات تاریخی بر این اساس شکل گرفته است.

سلیمی تأکید کرد: اگر ما وجه دوم این وضعیت را نپذیریم، سؤال من این است که در حالت رهاشدگی و بی‌بند‌و‌باری، آیا ابژگی برای زنان ما در تفکر دینی بیشتر اتفاق می‌افتد؟ یا در شرایطی که در معرض خیرگی قرار گرفتن بیشتر رخ می‌دهد؟

وی افزود: شرایطی باید به نحوی باشد که خانم‌ها به خاطر انسان بودن، استادان خانم به دلیل دانش، دانشجویان خانم هم به خاطر استعداد و کارمندان خانم به دلیل توانایی مورد توجه قرار بگیرند و نه جذابیت‌های کاذب.

رئیس دانشگاه علامه طباطبائی گفت: ما معتقد هستیم آنچه که در ظاهر ممکن است به شکل محدودیت بروز کند، باعث رها‌شدگی شخصیت برجسته خانم‌ها و محل ظهور و بروز انسانیت خانم‌ها است و اجازه نمی‌دهد انسانیت خانم‌ها در خدمت و اسیر آن خیرگی که می‌خواهند برای مرد ایجاد کنند، باشد.

الگوی فاطمه (س) راه گریز «ابژگی» زنان در شرق و غرب

وی خاطرنشان کرد: سؤالی که مطرح می‌شود این است که ما در جامعه دانشگاهی چگونه می‌توانیم بر این پارادوکس غلبه کنیم؟ من فکر می‌کنم پاسخ این سؤال در همان چیزی نهفته است که در ابتدای بحث عرض کردم، یعنی در الگویی که حضرت فاطمه (س) ارائه می‌کند.

سلیمی با اشاره به الگوی اندیشه اسلامی حضرت فاطمه (س)، اظهار کرد: الگوی فاطمه (س)، راه گریزی برای وضعیت ابژگی زنان است که در تاریخ جدید و مدرن برای آنان ایجاد شده است، تاریخی که همان‌طور که در دیالکتیک روشنگری آمده است، در ظاهر برای نجات و رهایی است ولی در باطن بندهای بیشتری به دست و پای زن امروز می‌زند.

وی با ابراز امیدواری از کمک و هم‌یاری جامعه دانشگاهی و به ویژه در حوزه زنان، بیان کرد: خوشبختانه تعداد زنان جامعه دانشگاهی در دانشگاه علامه طباطبائی روز‌به‌روز در حال افزایش است.

رئیس دانشگاه علامه طباطبائی خاطرنشان کرد: بسیاری از زنان در دانشگاه علامه، شخصیت‌های علمی برجسته‌ای بوده که می‌درخشند و در عرصه اداری، دانشجویی و در سمت استادی باعث افتخار ما هستند.

وی با اشاره به اینکه تنها دانشجوی نمونه کشوری که تا به حال از دانشگاه علامه طباطبائی انتخاب شده یک خانم است، گفت: واقعاً هم شخصیت و هم آثار علمی این دانشجو جای افتخار برای ما داشته است.

سلیمی افزود: امیدوارم همانطور که دانشگاه علامه طباطبائی به تدریج جایگاه خودش را در عرصه جامعه دانشگاهی بیشتر باز می‌کند، جامعه بانوان این دانشگاه هم بتواند الگویی ارائه کنند تا بتوانیم به عنوان یک الگوی تعالی شخصیت زن و شخصیت انسانی خانم‌ها را در جامعه تحکیم ببخشیم.