جایگاه اخلاق در پژوهش علمی

کتاب «جایگاه اخلاق در پژوهش علمی»؛ مقدمه‌ای جامع بر مسائل اخلاقی، در فرآیند اجرای پژوهش است. 16 فصل این کتاب طیفی از مسائل گسترده در ارتباط با مسئولیت اجتماعی، تأمین مالی پژوهش و آزادی تحقیق تا موضوع های محدودتر نظیر جنبه‌های اخلاقی و حقوق مؤلف را شامل می‌شود. 

رویا رضایی- به گزارش عطنا به نقل از روزنامه ایران، کتاب «جایگاه اخلاق در پژوهش علمی»، اثر عادل شامو و دیوید رزنیک با ترجمه عباس کاردان، به تازگی به همت انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی به چاپ دوم رسیده است. این اثر کوششی است درجهت تشریح و تبیین بیشتر اخلاق علمی و پژوهشی. آن هم در زمانه‌ای که بحث تقلب علمی، کتاب و پایان‌نامه‌سازی بازار گرمی پیدا کرده است. متأسفانه حدود و ثغور تقلب علمی از مسائل مغفول در فضای فکری ما است تا حدی که کماکان بر سر اینکه چه چیز مصداق تقلب علمی است؟ هنوز میان اهالی علم اتفاق نظری وجود ندارد. قضیه به همین جا خاتمه نمی‌یابد و به نظر می‌رسد قانون نیز در ارتباط با مجازات این جرم، به اجماعی نرسیده است. از این رو، تألیف و ترجمه چنین آثاری بسیار می‌تواند به نهادینه شدن ساز و کارهای اخلاقی در فرآیندهای پژوهشی کمک کند. گفتنی است به دنبال این دغدغه، پیش از این، انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، کتاب «جستارهایی در اخلاق پژوهش» به قلم رستم فلاح را نیز منتشر کرده است. کتاب «جایگاه اخلاق در پژوهش علمی»؛ مقدمه‌ای جامع بر مسائل اخلاقی، در فرآیند اجرای پژوهش است. 16 فصل این کتاب طیفی از مسائل گسترده در ارتباط با مسئولیت اجتماعی، تأمین مالی پژوهش و آزادی تحقیق تا موضوع های محدودتر نظیر جنبه‌های اخلاقی و حقوق مؤلف را شامل می‌شود. همچنین در پایان هر بخش سؤالاتی جهت طرح بحث و مطالعات موردی بیشتر ارائه شده است.

با وجود اینکه کتاب بیشتر به مسائل اخلاقی دراستفاده از انسان‌ها و حیوانات در تحقیق می‌پردازد و تمرکز اصلی آن بر حوزه تحقیقات «زیست پزشکی» است اما با این حال، فصل‌هایی درارتباط با مالکیت معنوی، حق تألیف، داوری و... نیز ارائه می‌کند. از این رو، این اثر می‌تواند برای اکثر رشته‌های پژوهش‌محور مثمر باشد. چاپ نخست این کتاب در سال 2002 در ایالات متحده در حالی منتشر شد که حوزه مطالعاتی «رفتار پژوهی مسئولانه» هنوز در دوران اولیه خود بسر می‌برد؛ «رفتارپژوهی مسئولانه» جدای از شیوه‌ای رفتاری، حوزه مطالعاتی جدیدی در ایالات متحده است که روز به روز گسترش بیشتری می‌یابد. این بحث درایران نیز اخیراً به دنبال گسترش ناهنجاری‌های گسترده اخلاقی درتولید دانش برجسته شده است.

نویسنده این اثر، دکتر عادل شامو، مؤسس و سردبیر نشریه «مسئولیت‌پذیری در پژوهش» (Accountbility in research) است. او تاکنون ریاست 9 کنفرانس بین‌المللی در باب اخلاق پژوهشی و حمایت از نمونه‌های انسانی در تحقیقات را برعهده داشته است و کتاب‌ها و مقالات زیادی را در زمینه «اخلاق پزشکی» منتشر کرده است که از آن جمله می‌توان به «اصول اخلاقی استفاده از نمونه‌های انسانی در تحقیق»، «ارزش برابر: زمانی که بشر به صلح می‌رسد» و «اصول بررسی داده‌های تحقیق» اشاره کرد. دکتر دیوید رزنیک، دستیار شامو درنشریه «مسئولیت‌پذیری در پژوهش» نیز از دیگر نویسندگان این اثر است که تاکنون از وی 180 مقاله و 8 کتاب درزمینه «اخلاق زیستی» و«فلسفه» منتشر شده است.