هیچ‌کس نمی‌تواند مانع اندیشه دیگران شود/ آزاداندیشی در دانشگاه ناظر به آزادی پس از بیان است

معاون فرهنگی وزیر علوم تحقیقات و فناوری صبح امروز در دانشگاه علامه طباطبائی اظهار کرد: آزاد‌اندیشی و نقادی، یکی از واجبات دانشگاه و ضرورتی برای رشد و پویایی و کارآمدی، و در نهایت حیات و سرزندگی دانشگاه است که در غیر این صورت دانشگاه نمی‌تواند به راه خود ادامه دهد.

به گزارش عطنا، سید ضیاء هاشمی، معاون وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه تهران در نخستین همایش ملی «استقلال دانشگاه‌ها، چالش‌ها و راهکارها» که صبح امروز، سه‌شنبه ۲۶ بهمن‌ماه در دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد، گفت: آزاد‌اندیشی و نقادی، یکی از واجبات دانشگاه و ضرورتی برای رشد و پویایی و کارآمدی و در نهایت حیات و سرزندگی دانشگاه است که در غیر این صورت دانشگاه نمی‌تواند به راه خود ادامه دهد.

هاشمی ادامه داد: مقام معظم رهبری تاکید کرده‌اند که بحث آزاد‌اندیشی به عنوان یک بحث رسمی و آکادمیک، در وضعیت‌ها و دولت‌های مختلف با مخاطبان مختلف مطرح شود.

وی افزود: در عالم فکر و اندیشه و سیاستِ دانشگاه، هرگونه آزاداندیشی در برنامه‌های رسمی دانشگاه به عنوان کرسی‌های آزاداندیشی شناخته می‌شود.

هاشمی با بیان اینکه تعریفی که در عمل از کرسی آزاداندیشی مطرح می‌شود با محتوا و روح آزاداندیشی سازگار نیست، بیان کرد: در صورتی که فرض کنیم یک نوع کرسی آزاداندیشی، روند رو به افول یا کلیشه‌ای شدن داشته باشد، آیا  نفس آزاداندیشی هم روند رو به افول و  انحلالی دارد؟ یا این‌که پدیده‌ای است که در دانشگاه  به طور طبیعی جریان پیدا می‌کند.

معاون فرهنگی وزیر علوم ادامه داد: آزاداندیشی، ‌نقد و گفت‌و‌گو از جنس ساختار و روش بوده و راه‌هایی برای رسیدن به موضوع نهایی است، موضوع نهایی به معنای حقیقتی است که که علم پایه و اساس آن بوده و می‌تواند در روش‌شناسی‌های علمی  مورد قبول قرارگیرد

وی تصریح کرد: به نظر می‌رسد که آزاداندیشی نیازمند لوازم و پیش‌نیازهایی است و استقلال دانشگاه منوط به امنیت و آزادی است، لذا آزادی وابسته به آزاداندیشی و به معنای آزادی اندیشه‌ها است که هیچ‌کس نمی‌تواند مانع اندیشه دیگران شود.

استاد دانشگاه تهران با طرح این سوال که «پس آزاداندیشی به چه معناست؟» تاکید کرد: آزاداندیشی ناظر به آزادی گفت‌و‌گو در حوزه اندیشه‌ها و به معنی آزادی بیان و آزادی پس از بیان است به این معنا که دیدگاه‌های مختلف در دانشگاه مطرح شده و استقلال داشته باشند.

هاشمی بیان و گفت‌و‌گو را راه رسیدن به حقیقت و کشف حقیقت‌های جدید دانست و اضافه کرد: برای شکل‌گیری آزادی گفت‌و‌گو، باید شرایطی از جمله پذیرفتن جهل خود نسبت به حقیقت و قبول نقد دیگران فراهم شود.

به گفته معاون وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، شرکت در میزگردها و همایش‌ها به معنای قبول این است که «حقیقت آن چیزی نیست که در دست قدرت ما است»، بلکه دیدگاه‌های دیگران به ما در جهت رسیدن به مسائل جدیدتر کمک می‌کند و استقبال و پذیرش نقد مستلزم داشتن «ظرفیت بالا» است.

هاشمی نقد و نقادی در دانشگاه را یک ضرورت دانست و یادآور شد: نباید مخالف را به عنوان مخالف سیاسی و مخالف امنیتی تلقی کنیم و امیدواریم آن‌چنان که در دانشگاه‌های دیگر از جمله شهید بهشتی و تهران فضای گفت‌و‌گو شکل گرفته در دانشگاه علامه نیز شکل بگیرد، چراکه از این فضا دولت، جامعه و دانشگاه بهره می‌برند.

وی خاطرنشان کرد: شکل‌گیری فضای گفت‌و‌گو باعث انسجام و وحدت ملی و شکوفایی انگیزه‌ها و خلاقیت‌ها می‌شود و منع اظهار نظرها کار را سخت‌تر می‌کند.

هاشمی در ادامه  اظهار کرد: اقداماتی در زمینه استقلال و پیشرفت دانشگاه انجام شده است، اما مسئله اصلی این است که چرا پروژه آزاداندیشی و نقد در دانشگاه‌ها آن طور که شایسته است رواج نمی‌یابد و در مناسبات دانشگاهی رسوخ نمی‌کند.

وی اذعان کرد: یکی از موانع پیش ‌روی آزاداندیشی و نقد بحث سیاست‌زدگی است در حالی که سیاسی کردن مسائل کار را سخت‌تر می‌کند و مانع اصلی پیشرفت گفت‌و‌گو و آزاداندیشی و استقلال دانشگاه است.

معاون فرهنگی وزیر علوم ادامه داد: دولت باید از نقد استقبال کرده و اجازه دهد دانشگاه مستقل باشد تا بتواند نقد کند، گفت‌و‌گو و نقد و نقادی تلاشی برای کسب حقیقت که شاکله اصلی دانشگاه می‌باشد است، مداخله و محدود کردن دانشگاه از هر ناحیه‌ای چه در دستگاه‌های اصلی و چه در مجموعه‌های مختلف مشکل ایجاد می‌کند

وی افزود: دخالت در دانشگاه به معنی اخلال در سازوکارهای طبیعی نقد است و موجب به تاخیر انداختن فرآیندهایی می‌شود که منجر به کشف حقیقت می‌شود.

هاشمی با بیان اینکه دانشگاه کانون اجتماع نخبگان علمی و فرهنگی است، ادامه داد: خلاقیت، نوآوری، نقادی و کشف و طرح ایده‌های نو از مختصات اصلی دانشگاه است، بنابراین تسهیلات و مقدمات لازم برای تحقق این دستاوردها شرط ضروری شکل‌گیری هویت علمی- فرهنگی و حتی سازمانی دانشگاه است، البته موانع درون و برون دانشگاهی برای جریان یافتن آزاداندیشی در دانشگاه‌ها وجود دارند که نمی‌توانیم آن را کتمان کنیم.

استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: اگر در دانشگاه‌ها، آزاد‌اندیشی رواج داشته باشد، رشد و پیشرفت علمی و فرهنگی، خلاقیت‌ها و مسئولیت‌پذیری‌ها در میان دانشگاهیان تجلی خواهد یافت و در نتیجه انسجام، اعتبار و اثربخشی دانشگاه افزایش می‌یابد در حالی‌که در غیاب آزاداندیشی، رخوت و بی‌انگیزکی، وابستگی و ضعف خودباوری در دانشگاهیان تشدید می‌شود

وی اولین قدم برای رسیدن به این آرمان‌ها را «تامین استقلال دانشگاه و شناخت چالش‌ها و راهبردهای خروج از چالش‌ها» دانست و برگزاری این همایش‌ها را یک کمک بزرگ برای رسیدن به آن افق مطلوب یعنی استقلال دانشگاه عنوان کرده و تاکید کرد که این نهاد می‌تواند در خدمت جامعه و از جمله در بخش رسمی جامعه اثرگذار باشد.

وی در پایان افزود: اگر از ابتدا بخواهیم دانشگاه را محدود کنیم و این که تابع عوامل بیرونی باشد، نمی‌تواند دانشگاه مطلوبی برای ما شود و باید کاری کنیم که دانشگاه های ما به این سمت حرکت کنند و با چالش‌ها و موانع عمدی و غیر عمدی که وجود دارد و ما نسبت به آنها علمی نداریم، آشنا شود.