عالمی نیسی: کشور در خطر است

دکتر مسعود عالمی نیسی عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در هشتمین کارگاه آموزشی معاونان فرهنگی ادارات کل تبلیغات اسلامی استان‌های کشور با طرح این سئوال که آیا افزایش جمعیت موجب فقر می‌شود؟ به تحلیلی از نظریه‌های منفی، مثبت و خنثی گرایانه پیرامون افزایش جمعیت پرداخت.

به گزارش عطنا به نقل از پایگاه اطلاع رسانی سازمان تبلیغات اسلامی ، وی نظریه مالتوس را مهمترین نظریه منفی پیرامون جمعیت ذکر کرد و گفت: این اقتصاددان انگلیسی، اقتصاد را به نانی تشبیه می‌کند که با افزایش جمعیت، سهم هر کسی کم می‌شود و معتقد است که افزایش جمعیت موجب فقر و مانع توسعه است.

مالتوس اعتقاد داشت که جمعیت به صورت تصاعد هندسی افزایش می‌یابد در حالی که رشد مواد غذایی به صورت تصاعد حسابی است.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی به نقد این نظریه پرداخت و گفت: انسان از تولد تا ۱۸ سالگی مصرف کننده است، ولی ۱۸ سالگی تا ۶۰ سالگی می‌تواند مولد باشد، یعنی انسان دو برابر زمان مصرف، تولیدکننده است.

عالمی با بیان اینکه میزان تولید و درآمد هر انسان بیش از نیاز شخصی اوست، اظهار کرد: جمعیت بیشتر، بیش از آنکه به معنای ایجاد مصرف‌ کننده باشد، به معنای ایجاد تولیدکننده است، بنابراین مشکل در وجود این جمعیت نیست، بلکه مشکل در مدیریت آن و ایجاد زیرساخت برای اشتغال و مولدکردن آنهاست.

علاوه بر این، عده ­ای معتقدند که مواد غذایی به نسبتی به مراتب بیش از تصاعد حسابی و در مواردی حتی زیادتر از تصاعد هندسی، افزایش‌پذیر است.

وی گفت: مالتوس در بخش دوم نظریه خود معتقد است چهار عامل سرمایه، منابع طبیعی، نیروی کار و فناوری باید با هم تعادل داشته باشند، اگر غیر از این باشد تعادل جمعیت بهم می‌خورد. البته نظریه مالتوس مربوط به شرایط قرن هجدهم است اما برخلاف نظر وی، در طول سه قرن گذشته در هر چهار زمینه رشد داشته‌ایم، پس نظریه مالتوس مردود است.

افزایش جمعیت موجب توسعه و رفاه می‌شود

عالمی با بیان اینکه تعداد زیادی از نظریه‌پردازای غربی نگاه مثبت به افزایش جمعیت دارند و حتی این مسئله را باعث توسعه و رفاه می‌دانند،
اظهار کرد: «گری بکر» معتقد است که وقتی جمعیت افزایش پیدا کند امکان ظهور افراد نخبه بیشتر است و اقتصاد دانش بنیان اگر در خدمت جمعیت بیشتر قرار بگیرد موجب افزایش درآمد می‌شود.

«کینز» هم معتقد است که افزایش جمعیت باعث افزایش تقاضای سرمایه می‌شود. «سایمون کوزنتس» نیز می‌گوید: رشد جمعیت دارایی اقتصادی است و با افزایش جمعیت، ذخیره استعدادهای انسانی افزایش می‌یابد. جوامع بزرگ‌تر و برخوردار از مزیت اقتصاد مقیاس، دارای موقعیت بهتری از نظر توسعه، بهره برداری و انتشار جریان دریافتی فزاینده دانش هستند و در جمعیت بیشتر، انباشت دانش بیشتری در گردش آن رخ می‌دهد.

این استاد دانشگاه در بررسی نگاه خنثی‌گرایانه به افزایش جمعیت گفت: برخی از نظریه پردازان معتقدند که افزایش یا کاهش جمعیت مهم نیست بلکه مدیریت جمعیت حائز اهمیت است.

وی اضافه کرد: یافته‌های تجربی و داده‌ها به ما نشان داده که هر چه جمعیت از سال ۱۹۶۰ تاکنون افزایش یافته، درآمد سرانه هم افزایش پیدا کرده است و هیچ کشوری وجود ندارد که درآمد سرانه‌اش با افزایش جمعیت کاهش یافته یا ثابت بماند.

به اعتقاد وی شاخص‌های اقتصادی در طول زمان با افزایش جمعیت، افزایش می‌یابند، اما در عرض جغرافیا و در یک زمان واحد جمعیت تأثیر
معنی‌دار بر اقتصاد ندارد.

جمعیت عامل بیکاری و فقر نیست

عالمی افزود: مقایسه کشورها نشان می‌دهد که جمعیت عامل بیکاری و فقر نیست، حتی میزان بهره مندی جمعیت به انرژی غذایی و سوختی ارتباطی با افزایش جمعیت ندارد.

وی با بیان اینکه انسان‌ها و جوامع مکانیزمی برای تطبیق خود دارند و چه بسا امکانات بهتری برای زندگی مهیا شود، افزود: نظریه‌های منفی در مورد افزایش جمعیت اصلا تائید نمی‌شوند اما نظریه‌های مثبت و خنثی‌گرایانه مورد توجه نظریه‌پردازان است، از این رو مسئله اصلی افزایش جمعیت نیست بلکه مسئله مدیریت است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در بررسی وضعیت جمعیت در ایران، نرخ زاد و ولد را ۱/۸ به ازای هر زوج ذکر کرد و گفت:
این به معنای گرایش به پیرشدن جمعیت است.

وی گفت: میانگین سنی ایران در سال ۱۹۵۰، ۲۱/۹ سال و در سال ۲۰۱۰، ۲۷ سال بود اما پیش بینی می‌شود در سال ۲۰۵۰ یعنی ۳۶ سال دیگر به ۴۲/۲ سال برسد.

افزایش جمعیت یک موضوع اقناعی است

وی با بیان اینکه بسیاری از کشورهای کم جمعیت و پرجمعیت، برنامه محدودیت افزایش جمعیت را برداشته‌اند، اظهار کرد: برگشت به گذشته به دلیل تغییرات اجتماعی و فرهنگی مانند اشتغال زنان و محدودیت‌های اقتصادی چون مسکن دشوار است ولی به نظر می‌رسد خانواده ایرانی به لحاظ فرهنگی و اقتصادی ظرفیت پذیرش تا سه فرزند را دارد.

این استاد دانشگاه معتقد است که موضوع جمعیت یک برنامه اقناعی است و نمی‌توان مردم را به آوردن فرزند مجبور کرد، بنابراین زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را باید به گونه‌ای فراهم کرد که باورهای مردم به سمت گرایش به افزایش جمعیت تغییر کند.

عالمی با بیان اینکه موضوع جمعیت باید یک برنامه توسعه‌محور باشد، تصریح کرد: افزایش جمعیت قطعا به نفع نظام و خانواده‌هاست و پژوهش‌های دنیا نشان می‌دهد که با افزایش جمعیت، فقر بیشتر نمی‌شود.

کشور در خطر است

وی از بررسی ۱۰ باور فرهنگی که در جامعه ما مانع از فرزندآوری می‌شود خبر داد و اظهار کرد: برخی‌ها معتقدند که اگر فرزند بیشتری داشته باشند کیفیت آموزش آنها پایین می‌آید، یا موفقیت حرفه‌ای آنها زیرسئوال می‌رود، در صورتی که هر کدام از این موارد بر مبنای تحقیقات تجربی مورد بررسی قرار گرفته و برخلاف این باورهای منفی را تائید می‌کند.

به گفته استاد دانشگاه علامه طباطبایی، تاکنون دو پروژه از ۱۰ پروژه تعریف شده به اتمام رسیده است.

وی افزود: برخی‌ها معتقدند جمعیت را کاهش دهیم که بیکاری کاهش یابد ولی در هیچ جای دنیا چنین کاری نمی‌کنند. در سیاست‌های آموزشی دنیا هم چنین بحثی مطرح نیست.

عالمی در پایان به این نکته اشاره کرد که اگر وضعیت جمعیت به همین گونه ادامه یابد، کل کشور در خطر است.