دکتر ضیائی بیگدلی: تلاش ها برای منع سلاح های شیمیایی کافی نبوده است

دکتر «محمدرضا ضیائی بیگدلی» استاد دانشگاه علامه طباطبائی و حقوقدان از جمله سخنرانان همایش بین المللی احقاق حقوق قربانیان سلاح های شیمیایی بود. وی طی سخنانی با موضوع «نگرشی اجمالی بر حقوق بین المللی سلاح های شیمیایی» گفت: حقوق بین المللی سلاح های شیمیای به دنبال حمایت از افراد و اموال غیرنظامی، حمایت از جانوران، حمایت از محیط زیست و حمایت مجدانه از خلع سلاح شیمیایی است.

وی حقوق بین المللی شیمیایی را با بسیاری از شاخه های دیگر حقوق بین الملل مانند حقوق بشردوستانه، حقوق کیفری، حقوق سازمان های بین المللی، حقوق مسئولیت بین المللی و حقوق بین الملل پزشکی مرتبط دانست.

رئیس پنل نخست این همایش در ادامه سخنان خود از اعلامیه های تصویب شده در خصوص حقوق بین المللی شیمیایی به عنوان منابع خاص در این زمینه نام برد.

دکتر ضیائی بیگدلی در ادامه افزود: تلاش ها برای ممنوعیت استفاده از سلاح شیمیایی به اعلامیه سن پترزبورگ در 1868 باز می گردد. متعاقب آن اعلامه 1874 بروکسل بود که کشورها بر لزوم منع استفاده از این سلاح ها تاکید کردند. اما مهمترین اعلامیه در این زمینه مربوط به نشست 1899 لاهه است که طی آن استفاده از سلاح های پرتاب کننده و پخش گازهای خفقان آور در جنگ ها منع شد.

به گفته این استاد دانشگاه در کنفرانس لاهه نمایندگان 36 کشور از آمریکا، اروپا و ایران، چین، ژاپن و تایلند نیز از آسیا شرکت داشتند. بر این اساس هر چند هدف برگزار کنندگان این کنفرانس سیاسی بود تا با محدود کردن استفاده از این سلاح ها صلح عمومی برقرار شود اما وجهه حقوقی اعلامه لاهه بسیار پررنگ تر شد.

وی با اشاره به ماده 22 کنوانسیون چهارم لاهه در سال 1907 که کاربرد سموم و سلاح شیمیایی را منع کرده این کنوانسیون را در زمان خود بسیار پیشرفته ارزیای کرد. با این حال هیچیک از طرفین در جنگ جهانی اول مفاد آن را رعایت نکردند.

دکتر ضیائی بیگدلی ادامه داد: معاهده واشنگتن در سال 1922 نیز تلاش دیگری در این راه بود و طی آن 5 قدرت فاتح جنگ جهانی اول استفاده از گازهای سمی را ممنوع کردند. اما به دلیل عدم صراحت کشورهای امضا کننده، این معاهده نیز اجرایی نشد.

به اعتقاد این استاد دانشگاه در بین معاهدات امضا شده برای منع کاربرد سلاح های شیمیایی، پروتکل 1925 ژنو اهمیت ویژه ای دارد زیرا سلاح های بیولوژیکی و میکروبی را نیز شامل می شود. محور اصلی این پروتکل منع استفاده از گازهای خفقان آور و جنگ میکروبی است. بر این اساس هر چند تا کنون کشورهای زیادی به این پروتکل پیوسته اند اما تا کنون جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده است.

ضیایی بیگدلی در ادامه تشریح اعلامیه های ضد کاربرد سلاح شیمیایی اظهار داشت: اساسنامه 1946 دادگاه نورنبرگ نیز که استفاده از سلاح شیمیایی را جرم جنگی اعلام کرد در این چارچوب قرار می گیرد. هر چند این اقدام به منزله اعلام جرم و نه ممنوعیت بود.

به گفته این حقوقدان کنوانسیون 1989 پاریس نیز متضمن حمایت همه جانبه از منع سلاح های شیمیای است. بر این اساس کنوانسیون منع تولید و گسترش سلاح های شیمیایی مصوب 1993 از سال 1997 لازم الاجرا شده و تا سال 2003 بیشتر کشورهای جهان به آن پیوسته اند.

همایش بین‌المللی «احقاق حقوق قربانیان کاربرد سلاح‌های شیمیایی جنگ عراق با ایران در مراجع ملی و بین‌المللی» 26 بهمن در دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد. پخش فیلم درباره جانبازان و حملات شیمیایی و ارائه گزارش دکتر «قاسم زمانی» دبیر همایش از جمله برنامه‌های افتتاحیه این همایش بود. همچنین «اولویه مارتین» رئیس نمایندگی کمیته بین‌المللی صلیب سرخ در ایران و «حسین سلیمی» رئیس دانشگاه علامه طباطبایی و رئیس همایش در این مراسم سخنرانی کردند.