شاهد ضعف تدریجی زبان فارسی هستیم

به گزارش عطنا و به نقل از ایسنا، نشست «بررسی واژه گزینی علوم سیاسی و روابط بین الملل» در تاریخ 10 خرداد 1395 در پژوهشکده مطالعات فرهنگی روایت برگزار شد. در این نشست، حمید احمدی، ضیاالدین صبوری و غلامرضا علی بابایی ضمن بیان پیشینه فرهنگ‌نویسی در زبان فارسی به چالش‌های پیش روی آن اشاره کردند.

نخستین سخنران این نشست «حمید احمدی» استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران بود.

احمدی در ابتدای سخنانش گفت: ما شاهد ضعف تدریجی زبان فارسی هستیم. این روند اگرچه از قرن نوزدهم شروع گردید ولی گسترش علم و صنایع مرتبط با انفورماتیک باعث شدت گرفتن این روند شده است.

وی افزود: در پنج قرن اخیر تغییر در شیوه تولید از کشاورزی به سرمایه داری عمده ترین پدیده در جهان معاصر بود. سرمایه داری بعدها به منشا قدرت غرب تبدیل شد و به قول امانوئل والرشتاین، سرمایه داری باعث انباشت ثروت، و انباشت ثروت نیز به گسترش صنعت، قدرت نظامی، صدور سرمایه، امنیت سازی و امپریالیسم منجر گردید. به نظر والرشتاین، سرمایه داری باعث یک تقسیم کار در سطح بین المللی شده است. غیر از تقسیم کار اقتصادی، ما شاهد تقسیم کار فرهنگی نیز هستیم.

احمدی در ادامه خاطر نشان کرد: با گسترش اقتصاد سرمایه داری به تدریج فرهنگ به خدمت سرمایه داری درآمد و به شکل  قدرت فرهنگی به صحنه آمد. جهان به شرق و غرب تقسیم شد و فرهنگ غرب با علم اش بر جهان سیطره پیدا کرد. دانش به خدمت قدرت نظامی و اقتصادی درآمد و زبان نیز به عنصر مهم قدرت و کشمکش مبدل شد.

او تاکید کرد: در قرن نوزدهم ما شاهد کشمکش قدرت روسیه، فرانسه و انگلستان و بعدها ایالات متحده بودیم. بخش اعظم این کشمکش بر سر تسلط زبان دوم بود. چون زبان عامل اصلی هویت و فرهنگ ملتهاست. مثلا با حمله اعراب، سلسله ساسانی فرو ریخت ولی زبان باعث شد که سیطره فرهنگی و هویتی ما حفظ شود.

احمدی در بخش دیگری از سخنانش اظهار داشت: گسترش سرمایه داری به سراسر جهان باعث  سیطره زبان مسلط و نابودی زبان‌های محلی شد. برای نمونه از اواخر قرن نوزدهم زبان‌های روسی، آلمانی و فرانسوی مقهور برتری زبان انگلیسی شدند و در این بین کمپانی هند شرقی نقش پررنگی داشت. امروزه نیز زبان انگلیسی، زبان مسلط و رایج در سطح جهان می باشد که از قرن نوزدهم تا پایان جنگ دوم جهانی توسط بریتانیا و پس از آن تا به امروز توسط آمریکا اعمال می شود.

حمید احمدی هم چنین افزود: انتظار ما این است که در کشمکش فرهنگی حداقل زبان خودمان را حفظ کنیم چون زبان فارسی علاوه بر اینکه عامل انتقال فرهنگی و هویتی از یک نسل به نسل دیگر می باشد، بلکه یک «برند تاریخی» نیز می باشد. با افول زبان فارسی، بخشی از گنجینه ادبی جهان از بین خواهد رفت. واژه گزینی یکی از ابزارهای است که می توانیم زبان مادری خود را حفظ کنیم.

وی در خاتمه صحبت های خود گفت: دولت توجه زیادی به زبان فارسی نمی کند و زبان هر چه بیشتر در خطر می باشد. در وضعیتی که جهانی شدن و موج اندیشه‌ها  باعث محجور ماندن زبان فارسی شده است، فارسی کردن واژگان علوم اجتماعی لازم است. حفظ زبان فارسی، جهاد ملی محسوب می شود.

ضیاالدین صبوری دبیر و عضو هیات انجمن ایرانی روابط بین الملل، دومین سخنران این نشست بود.

صبوری در این نشست گفت: پیشینه زبانی ایران حدود پانصد سال از آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها در «فرهنگ نویسی» جلوتر می باشد. مانند لغت فرس (اسدی) یا قاموس (فیروزآبادی) و یا فرهنگ دهخدا که توسط مرحوم دهخدا، معین و شهیدی تدوین شد. همگی آثار با ارزشی در این زمینه می باشند.

وی ادامه داد: عرب‌ها در زمینه واژه‌گزینی از ما جلوتر هستند. وظیفه «اتحادیه فرهنگستان های عربی» در رباط، معادل‌یابی، برگزیدن واژگان و سراسری کردن آن است. در حالیکه بسیاری از واژگانی که توسط فرهنگستان تدوین می شود محل مناقشه می باشند یا در حوزه تخصصی علوم سیاسی و روابط بین الملل، اتفاق نظری روی بسیاری از واژگان وجود ندارد.

صبوری در ادامه خاطر نشان کرد: سرعت تولید علم پس از جنگ جهانی و به ویژه از دهه 1990 میلادی با آمدن اینترنت، جامعه آماری انگلیسی زبانان با 350 میلیون نفر، وجود مجامع و منابع علمی و وجود یک میلیارد انگلیسی آموز باعث شده است ما نتوانیم هم‌آوردی مناسب در مقابل هجوم اصطلاحات انگلیسی داشته باشیم.

وی تاکید کرد: در ایران دو دیدگاه در مورد نحوه مواجه با اصطلاحات علمی بیگانه وجود داشته است. برخی به پذیرش زبان علم و عده ای هم به بومی کردن واژگان علمی باور دارند. به نظر طرفداران پذیرش زبان علم، معادل‌یابی و واژه سازی باعث کند شدن روند توسعه می شود.

صبوری در ادامه به برخی کاستی ها و مشکلات کتاب «گنج واژه علوم سیاسی» از علی بابایی پرداخت و گفت: در کتاب گنج واژه، در مورد جمع باوری، فردباوری، جداباوری (آپارتاید)، جدایی‌خواهی، حق وتو، نظم وستفالی، آنارشیسم، پست مدرنیسم، وضعیت نه جنگ و نه صلح، انواع بی طرفی، دولت جانشین، دولت کامله الوداد، انواع فمینیسم، تروریسم سایبری، بیوتروریسم، اسپنسر، کانت، وبر، میرشایمر و... چیزی ذکر نشده است.

او همچنین به مبهم و نارسا بودن برخی واژگان مانند استفاده از واژه «همبود» به جای «اجتماع» در این کتاب اشاره کرد.

صبوری در ادامه تصریح کرد: عدم رعایت واژگان فارسی نمونه از جمله مشکلاتی است که در این کتاب به چشم میخورد مانند استفاده از «صلح ایجابی» یا «سلبی» به جای استفاده از «صلح منفی» یا «مثبت»، استفاده از واژه «رهنامه» بجای «راهبرد» برای واژه «استراتژی» و استفاده از واژه «جهانیدن» به جای «جهانی شدن».

آخرین سخنران این نشست غلامرضا علی بابایی مولف کتاب گنج نامه علوم سیاسی بود.

او در ابتدای سخنان خود گفت: مشکلات و معایب کتاب گنج نامه علوم سیاسی، در چاپ های بعدی مرتفع خواهد شد.

بابایی در ادامه به مشکلات فرهنگ‌نویسی اشاره کرد و گفت: گاهی برای پیدا کردن معادل یک واژه ساعت‌ها وقت گذاشته می شود. در ابتدا معنی و مفهوم واژه و در ادامه معادل آن را پیدا می‌کردیم.

وی تاکید کرد: فرهنگ‌نویسی جدید در ایران  حدود 60 سال قبل شروع شده است و قدیمی‌ترین فرهنگ سیاسی فارسی به ستوان خسرو روزبه مربوط می باشد.

علی بابایی در ادامه به برخی ابهامات در مورد واژه‌ها پرداخت و افزود: به این خاطر واژه «جهانیدن» را GLOBALIZATION  انتخاب کردم که اشکالات مربوط به دو واژه «جهانی شدن» و «جهانی سازی» را برطرف کند یا معادل واژه ANARCHISM  که به اشتباه «بی نظمی» ترجمه شده است ولی معادل مناسب آن «اقتدارگریزی» است.

وی درانتها خاطر نشان کرد: واژه «تاکتیک سالمین» به اشتباه «تاکتیک روز مبادا» ترجمه شده است، در صورتی که به شیوه‌ای که دبیر کل حزب کمونیست لهستان برای نابودی مخالفان دست راستی خود اتخاذ می کرد، اطلاق می شود. واژه  Essention State نیز به اشتباه «دولت جوهری» ترجمه شده است در صورتی که معادل درست آن «جوهره دولت» است.