نخستين همايش ملى خشونت كلامى/ از خشونت زبان فارسی تا امیل زولا ،فضای مجازی و عربستان

نخستين همايش ملى خشونت كلامى، پنجشنبه ٢٦ فروردين در دانشكده ادبيات دانشگاه علامه طباطبائى برگزار شد. انجمن زبان شناسى ايران، «پژوهشكده مطالعات ترجمه دانشگاه علامه طباطبائى» و «نشر نويسه پارسى» در برگزاری اين همايش همکاری داشتند.

اين همايش به سه نشست تقسيم شده بود و در فواصل زمانى موجود مابين اين نشست‌ها از مدعوين و حضار پذيرايى صورت گرفت.

به گزارش عطنا، مراسم ساعت ٩ صبح با پخش سرود جمهورى اسلامى رسما آغاز شد. در ابتدا، سميرا ديلمقانى دبير اجرايى اين همايش سخنرانى كوتاهى ارائه كرد و به معرفى بخش هاى مختلف مراسم پرداخت.

پس از آن دكتر ويدا شقاقى، رئيس انجمن زبان شناسى ايران كه رياست نشست اول را بر عهده داشت سخنرانى مختصرى را ايراد كرد وي با آرزوى رخت بر بستن خشونت از جامعه، خشونت را گونه‌اى ابراز احساسات تعريف كرد و آن را به دو دسته خشونت فيزيكى و خشونت كلامى تقسيم نمود و با توجه به اين نكته كه خشونت فيزيكى همواره مورد توجه و مطالعه در داخل و خارج از كشور بوده و همچنين مرتبط بودن خشونت كلامى با حوزه زبان شناسى، اهميت پرداختن به اين موضوع را متذكر شد.

رئيس انجمن زبان شناسى ايران، آسيب خشونت كلامى را از خشونت فيزيكى كمتر ندانست و افزود چه بسا افرادى كه با توهين، تحقير، استهزا و يا لقب گرفتن از سوى خانواده يا جامعه روبرو شده‌اند و بعدها در صدد تلافى اين رفتار با ديگران برآمدند وى اين واكنش را يكى از پيامد هاى مخرب خشونت كلامى برشمرد.

زبان فارسی، زبانی خشن است

دكتر كوروش صفوى، رئيس پژوهشكده مطالعات ترجمه دانشگاه علامه طباطبائى نيز چند كلامى سخنرانى كرد. وى سخنان خود را با توضيح در خصوص چرايى انتخاب خشونت كلامى از سوى انجمن زبان شناسى ايران آغاز كرد. وى گفت:«در سال هاى ابتدايى، انجمن زبان شناسى ايران بايد صرفاً در قالب كارگاه هاى تخصصى كار خود را ادامه مي‌داد تا مشخص شود هويت انجمن براى بروزسازى اطلاعات دانشجويان و همكاران به چه صورت خواهد بود، اما از امسال به بعد فرض ما بر اين‌ست كه در كنار كارگاه‌ها و همايش هاى تخصصى، مي‌توانيم همايش هاى عام‌تر از جمله خشونت كلامى را نيز برگزار كنيم».

وى افزود:«خشونت كلامى مي‌تواند از فضاى زبان شناسى فراتر رفته و روان‌شناسان، جامعه‌شناسان و فعالان و محققان در حوزه فرهنگى را نيز شامل شود». صفوى از برگزارى چندين همايش ديگر در قالب مسائل عام‌تر مثل مهاجرت و زبان، آسيب شناسى اخلاق پژوهش و آسيب شناسى انجمن خبر داد.

رئیس پژوهشکده مطالعات ترجمه  با اشاره به اينكه تعريف اوليه كه همواره از خشونت كلامى مطرح مي‌شود همان الفاظ ركيك است، ادامه داد: «حرف ركيك را نبايد تنها به فحش و ناسزا محدود كنيم؛ بلكه هرگونه حرف آزار دهنده نيز ركيك تلقى شده و خشونت كلامى محسوب مي‌شود و نقد خشن را نمونه‌اى از خشونت كلامى نام برد».

صفوى در پايان سخنان خود افزود: «زبان فارسى به دليل هم نشينى واژه‌ها، افعال و بار عاطفى صفت‌هاى متفاوت، زبان خشنى محسوب مي‌شود».

خشونت کلامیِ امیل زولا

پس از اتمام اين سخنرانى ها، نخستين نشست اين همايش به رياست دكتر شقاقى آغاز شد، دكتر صديقه شركت مقدم پژوهش مشترك خود با دكتر معصومه احمدى اعضاى هيئت علمى گروه مترجمى فرانسه دانشگاه علامه طباطبايي با «موضوع مطالعه خشونت از متن جامعه تا نوشتار: تحليل گفتمان خشونت در رمان زمين (La Terre) اميل زولا (Émile Zola)» ارائه داد. دكتر شركت مقدم با ارائه تعريف دقيق و كامل از خشونت و همچنين مقايسه خشونت ميان حيوان و انسان، اطلاعات ارزشمندى جهت برخورد با ستيزه جويى كه در نهايت مي‌تواند به خشونت كلامى منجر شود، ارائه داد. وى همچنين گفتمان خشونت را در رمان زمين أميل زولا، نويسنده نام آشناى فرانسوى و پدر مكتب ناتوراليسم بررسى كرد و در نهايت با توجه به اينكه ادبيات، آيينه انعكاس رفتارهاى اجتماعى و جايگاه ثبت آن‌ها است، تأثير ناهنجارى هاى اجتماعى بر سبك هاى ادبى را متذكر شد.

سخنران دوم سميه سليميان، كارشناس ارشد زبان‌شناسى دانشگاه شهيد بهشتي بود كه پژوهش مشترك خود و دكتر بهروز محمدى بختيارى، دانشيار گروه هنرهاي نمايشي دانشگاه تهران را تحت عنوان «ارتباط متقابل انواع وجهه و حقوق اجتماعى در بررسى بى ادبى كلامى: مطالعه موردى نمايشنامه هاى اكبر رادى» ارائه كرد.

وى در ابتدا به معرفى نظريه كالپپر و پنج الگوى موجودى كه او براى بى ادبى كلامى قائل است، اشاره كرد و با در نظر گرفتن سه نوع وجه فردى، رابطه اى و اجتماعی و همچنين دو نوع حقوق تساوى و وابستگى، به تبيين رابطه ميان اين‌ها در ٢١ نمايشنامه از اکبر رادى كه در مجموعه اى به نام روى صحنه آبى انتشار يافته، پرداخت. وى هفت نوع ارتباط ميان انواع وجهه و حقوق اجتماعى را مشخص كرد و مهم ترين آن‌ها را معرفى نمود.

 فضای مجازی و خشونت کلامی

سخنران سوم، پگاه بلاغى، دانشجوى كارشناسى ارشد زبان شناسى دانشگاه فردوسى مشهد به بررسى پديده «خشونت كلامى در فضاى مجازى» پرداخت.

وى با اشاره به اينكه امروزه فضاى مجازى نقش بسزايى در تعاملات بشر دارد و استفاده از شبكه هاى اجتماعى روز به روز در حال افزايش است، به بررسى خشونت هاى كلامى موجود در فضاى مجازى پرداخت و به طور خاص يكى از برنامه هاى اينترنتى را كه صرفا در شبكه يوتيوب بارگذارى مى شود، مورد بررسى قرار داد و بدين ترتيب مشخص كرد كه چه ميزان از نظرات حاوى خشونت كلامى هستند و نمود خشونت كلامى در فضاى مجازى به چه صورت است.

 وى در بررسى داده هاى خود از الگوى پيام تهاجمى تامپسون و الگوى واكنش به بى ادبى كالپپر، بوسفيلد و ويچمن استفاده كرد و در آخر به اين نتيجه دست يافت كه در ميان انواع خشونتى كه تامپسون نام برده، بيشتر شاهد تنش، خشونت و خشونت توهين آميز هستيم و در خصوص واكنش نظردهندگان در فضاى مجازى در خصوص برنامه مورد نظر، كاربران اكثرا بى ادبى‌ها را با مقابله تهاجمى و تدافعى پاسخ مي‌دهند.

با اتمام اين سخنرانى، نشست اول همايش به پايان رسيد و ادامه مراسم پس از استراحت و پذيرايى دوباره از سر گرفته شد. نشست دوم كه ریاست آن را دکتر فردوس آقا گلزاده بر عهده داشت در سه سخنرانی انجام شد.

صمیمیت و خشونت کلامی!

سخنرانی اول با موضوع «نمود استعاری خشم در زبان‌های مختلف و نابینایان مطلق مادرزاد» توسط مهناز طالبی دستنایی، دانشجوی دکتری رشته زبانشناسی دانشگاه الزهرا، با همکاری دکتر فریده حق بین، هیئت علمی گروه زبانشناسی دانشگاه الزهرا و دکتر آزیتا افراشی، هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ارائه شد. وي در این مقاله به معرفی پیشینه هاي پژوهشی در مورد استعاره‌های خشم در زبان‌های مختلف و گفتار نمایی در زبان نابینایان مطلق مادرزاد و بررسی رمز گذاری خشم در قالب استعاره‌های شناختی در زبان‌شان پرداخت.

سخنرانی دوم توسط حسین مهیمنی، دانشجوی دکتری زبانشناسی کاربردی دانشگاه شیراز با همکاری دکتر صحرا گرد، دانشیار زبانشناسی کاربردی دانشگاه شیراز و فاطمه حسینی، کارشناسی ارشد زبانشناسی کاربردی دانشگاه کاشان با موضوع «بررسی نقش مولفه‌های صمیمیت، طبقه اجتماعی و قدرت اجتماعی در ایجاد خشونت کلامی در میان دانش آموزان دبیرستانی» ارائه شد.

در این پژوهش ۲۴۴ دانش آموز دبیرستانی در ۳ شهر کشور شرکت کردند و به پرسشنامه‌های که به این منظور تهیه شده بود پاسخ دادند علاوه بر این تعداد ۲۰ دانش آموز نیز در مصاحبه ای که در مورد خشونت کلامی بود شرکت کردند. نتایج به دست آمده حاکی از این بود که میزان صمیمیت با میزان خشونت کلامی رابطه عکس دارد.

سخنرانی سوم با موضوع «مبانی خشونت زبانی-گفتمانی در روابط ایران و عربستان (مطالعه موردی :کیفیت بازنمایی اعدام شیخ نمر در کیهان و العربیه)» توسط سمیه شوکتی‌،کارشناسی ارشد زبان‌شناسی کاربردی دانشگاه کاشان با همکاری امیر رضا پناه، دانشجوی دکترای علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی ارایه شد.در این پژوهش بنیادهای تکوین خشونت کلامی در روابط میان ایران و عربستان سعودی با کانون قرار دادن مساله شیخ نمر مورد پرسش قرار گرفت.

نظریه های بی ادبی کالپپر

در سخنرانی اول از نشست سوم كه رياست آن را دكتر زهرا ابوالحسني چيمه بر عهده داشت آزاده میرزایی -هيئت علمي گروه زبانشناسي دانشگاه علامه طباطبايي -سخنراني خود را با موضوع «بررسی الگوهای خشونت کلامی بر اساس فرانقش بینا فردی» ارائه كرد.

سخنرانی دوم با موضوع «آزار زبانی در محیط کار» توسط فاطمه اتراکی، كارشناسی ارشد زبانشناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ارایه شد.هدف اصلی این مقاله بررسی آزار زبانی در چارجوب نظریه بی ادبی کالپپر در یک جامعه ی فارسی زبان است.

سخنرانی سوم با موضوع «رویکردی ریشه شناختی به گونه‌های خشونت کلامی با محوریت مفهوم سخن گفتن »توسط دکتر احمد پاکتچی- هيئت علمي دانشگاه امام صادق- ارایه شد.

در این پژوهش نخست مبانی نظری خشونت برای رسیدن به مولفه‌های کلیدی بررسی شد وسپس با تکیه بر ریشه شناسی و روش‌های معنا شناسی تاریخی داده‌های زبان‌های مختلف در چارچوب مولفه‌های یاد شده تحلیل گردید.

لازم به ذكر است كه در پايان هر يك از سخنرانى ها، دقايقى به پرسش و پاسخ و تبادل نظرات بين حضار و سخنرانان اختصاص داده شد.

گزارش:

ملیکا مهدوی و میترا بلخاری؛ عطنا