بایسته­‌های راهبردی در نحوه­‌ی پوشش خبری و ارزیابی عملکردهای رسانه ای عملیات وعده صادق

عطنا- بایسته­‌های راهبردی در نحوه­‌ی پوشش خبری و ارزیابی عملکردهای رسانه ای عملیات وعده صادق

در تحلیل و ارزیابی عملکردهای رسانه­‌ای یا باید و نبایدهای رسانه­‌ای برای وضعیت­های غیرعادی در فعالیت­‌های رسانه­‌ای نکاتی وجود دارد که آگاهی از آنها، بسیاری از فعالان حوزه رسانه‌­ای را از بلاتکلیفی خارج می­‌کند. نکات بعضاً ساده­‌ای که کم توجهی به آن‌ها می­‌تواند عواقب منفی زیادی به دنبال داشته باشد، یا حتی ممکن است آب به آسیاب دشمن بریزد. از سویی دیگر، توجه به این نکات مهم و راهبردی در تحلیل ارزیابی عملکرد رسانه­‌ها، در چنین زمان­‌هایی نظیر عملیات وعده صادق، به ما راهنمایی و کمک می­‌کند.

نکته اول؛ باید توجه داشت پدیده‌­ها و وقایع مهم و ملی در سطوح مختلف راهبردی، عملیاتی، تاکتیکی و یا در ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، نظامی، فرهنگی یا حوزه‌­های رسانه­‌ای و ... قابل‌طرح و تحلیل هستند و گاهی ممکن است محتوای خروجی­‌های هرکدام از این تحلیل‌­ها کاملاً متفاوت از یکدیگر باشند. بنابراین داشتن و دانستن چارچوب تحلیل برای ارزیابی عملکردها یا نحوه­‌ی اقدام، بسیار مهم است.

نکته دوم؛ در رابطه با نحوه­‌ی اقدام یا تحلیل عملکرد رسانه­‌ای و نحوه پوشش خبری عملیات وعده صادق و موارد مشابه آن، دانستن و درک دو مسئله حائز اهمیت است؛ اول این‌که رویکرد کلان فعالان حوزه رسانه­‌ای؛ اعم از رسانه­‌های رسمی، غیررسمی، دولتی، غیردولتی، سازمانی یا حتی صفحه­‌های مجازی- شخصی در چنین مواردی چگونه باید باشد؟ و دوم این‌که اساساً رسانه­‌ها در این نوع عملیات  و اقدام­‌ها، چه جایگاه و نقشی دارند؟

آنچه حائز اهمیت است آن است که در مسائل کلان و ملی که ارتباط مستقیمی با حوزه امنیت ملی کشور دارند به ویژه مواردی که طرف مقابل دشمن قرار گرفته، باید همه قلم­‌ها و صداها پشتیبان تصمیم‌­های مهم و راهبردی مسئولین نظام باشد. این بازه زمانی، به هیچ عنوان جای نقد کردن، ارائه نظر منفی و صغرا کبرا چیدن برای زیر سؤال بردن آن تصمیم، در هر سطحی و به هر میزان، نیست. نقدهایی مانند اینکه، الان وقت این کار نبود یا بهتر بود به گونه‌­ای‌ دیگر اقدام می­‌کردیم! و طرح شبهه­‌هایی از این دست موارد یا حتی جملات مثبتی که خوانش­‌های چندگانه و چندپهلو از آن برداشت بشود، درست نیست و حتی اگر با هدف خیرخواهی مطرح شده باشند، اقدامی مضر و ضد امنیت ملی محسوب می­‌شود چراکه امروز بخش اعظم تقابل­ها، در میدان رسانه و اذهان افراد جامعه اتفاق می­‌افتد که از آن تحت عنوان جنگ یا نبرد شناختی نام ­برده می‌­شود. از طرفی محیط‌های راهبردی عرصه امنیت ملی، کاملاً پیچیده و چند لایه هستند که هر خطای کوچک فرو ملی با هدف حزبی و سازمانی، گاهی بستر سوءاستفاده­‌های دشمن خواهد شد. بنابراین باید هماهنگ و هم‌جهت با تصمیم ملی، تولید محتوای رسانه‌­ای داشته باشیم.

امروز فعالیت رسانه­‌ای نه‌تنها پیوست اقدام­‌های راهبردی، بلکه جزئی از متن اقدام و طرح و برنامه کشورها برای دستیابی به اهداف راهبردی است. امروز رسانه یک ابزار و پیوست رسانه­‌ای برای اقدامات راهبردی نظامی نیست؛ امروز رسانه، خود، بخشی از طرح عملیات ترکیبی است که باید به آن نگاه ویژه و دقیق داشت. ملاحظات ملی و به‌کارگیری تفکر سیستمی و همه‌جانبه، در طراحی، تهیه و انتشار محتواهای رسانه‌­ای، یک الزام برای فعالیت­٬های رسانه­‌ای  محسوب می­‌گردد.

نکته سوم؛ نحوه­‌ی پرداختن به موضوع، به‌ویژه در چند ساعت اولیه چنین وقایعی است. فراموش نکنید که در ساعات اولیه و پر ابهام چنین رخدادهایی، مخاطب، تشنه اطلاعات و دانستن خبر است. می­‌خواهد بداند چه اتفاقی افتاده است؟ چه خبر شده است؟ اوضاع الان در چه وضعیتی قرار دارد؟ مخاطب دنبال گزارش تفسیری و تحلیل نیست، مخاطب در آن ساعات، منتظر دانستن تحلیل پیامدها و نتایج احتمالی نیست، تمرکز رسانه­‌های اصلی در این شرایط زمانی به‌ویژه آنجا که شما صاحب‌ رویداد هستید، صرفاً تمرکز بر ارائه خبر و اطلاعات مرتبط با رخداد است؛ قرار است بقیه به نقل از شما اخبار خود را منتشر کنند، اگر به نیاز مخاطبان پاسخ ندهید یا پاسخ مبتنی بر واقعیت ندهید، او به سراغ سایر منابع که ممکن است همسو با شما هم نباشند مراجعه می‌رود و شما مرجعیت خبری خود را از دست می­‌دهید. بنابراین توجه داشته باشید در چنین مواردی، اولویت اول تولید محتوای رسانه­‌ای شما، باید ارائه خبر و چگونگی رخداد باشد و نه دعوت از کارشناس برای تحلیل چرایی و نوشتن تفسیرها و گزارش­‌های آنچنانی.

در ارتباط با عملیات وعده صادق، نقدهای تخصصی جدی بر عملکرد رسانه ملی در این زمینه وجود دارد که باید در جای مناسب خودش آسیب‌شناسی شود. با این حال در ارتباط با عملیات وعده صادق، بزرگترین خطای پوشش خبری رسانه ملی در ساعات اولیه، استفاده از مفاهیمی همچون شروع حمله موشکی و پهپادی ج.ا.ایران به رژیم صهیونیستی بود که این‌یک خطای راهبردی در رسانه ملی و در تضاد با راهبرد بازدارندگی ج.ا.ایران و طراحی هوشمندانه اقدام نظامی نیروهای مسلح ج.ا.ایران در پاسخ به رژیم صهوینیستی بود. باید توجه ویژه­‌ای در استفاده مفاهیم مناسب در پوشش خبری داشت، زیرا گاهی با یک اشتباه نگارشی، جای متجاوز و مدافع و یا مشروع بودن و نبودن اقدام، تغییر می­‌یابد.

نکته چهارم؛ در این ارتباط برخی از فعالان رسانه‌­ای عنوان می­‌کنند که چون نمی­دانستند پاسخ ج.ا.ایران به این اقدام رژیم صهیونیستی چیست، در یک بلاتکلیفی قرار گرفته‌­اند و نمی‌­دانستند چکار باید بکنند! ممکن است اقدام رسانه، سطح مطالبه جامعه را برای پاسخ مستقیم بالا ببرد، در حالی که اصلاً در برنامه راهبردی ج.ا.ایران پاسخ نظامی مستقیم وجود نداشته باشد!

اتفاقاً هنر رسانه‌­ای باید اینجا خودش را نشان دهد؛ یعنی به دور از هرگونه مسائل احساسی و جریحه‌­دار کردن احساسات جامعه و به‌تبع آن افزایش فشار افکار عمومی بر تصمیم­‌گیران راهبردی کشور، باید تمرکز برنامه‌­ها و محتواهای رسانه‌­ای، صرفاً حول آشکار نمودن خوی تجاوزگری رژیم صهیونیستی و عدم پایبندی آنها به قواعد و قوانین نظام بین المللی باشد و این هنر رسانه است. این را نه‌تنها به مخاطب داخلی، بلکه باید در حجم وسیع و با زبان بین‌المللی در بسترهای متعدد رسانه‌­ای حقیقی و مجازی، رسمی و غیررسمی عرضه کرد.

به عبارت دیگر، فعالان رسانه‌­ای کشور، فارغ از آن‌که ج.ا.ایران در قالب چه راهبرد یا تاکتیکی پاسخ متجاوز را می­‌داد، می­‌بایست مشروع بودن حق پاسخ ایران را در اذهان داخلی و بین‌المللی نهادینه می­‌کردند. در این بین، نوع و کیفیت محتواهای تولیدی، مبتنی بر رعایت جزئیات دقیق علوم ارتباطات و ظرافت‌­های هنری و توجه به زبان تخصصی حقوق بین‌الملل، بسیار حائز اهمیت و حتی رمز موفقیت اثرگذاری پیام است.

نکته پنجم؛ در این مرحله همسو نمودن افکار عمومی داخلی و خارجی با اهداف ملی، نه‌تنها دست کشور را برای پاسخ به متجاوز باز می­دارد بلکه دست دشمنان را برای هرگونه اقدام بعدی نظامی یا اجماع بین‌المللی می­بندد؛ توجه نمایید این اقدامات دقیقاً بخشی از پاسخ شما به متجاوز است در حالی که هنوز تنبیه نظامی نشده است؛ عملیات ترکیبی یعنی همین.

در این راستا اقدامات نسبتاً مناسبی در رسانه­­‌های داخلی به ویژه رسانه ملی صورت پذیرفت اما با همه زحمت‌هایی که عزیزان رسانه‌­ای کشیدند و من از نزدیک شاهد برخی فعالیت‌­های آنان بودم، به نظر من با وجود این‌که 12، 13 روز فرصت داشتیم، این حجم از برنامه­‌ها و محتواهای تولید شده، کافی و همه‌جانبه برای همه طیف‌­های مخاطبان داخلی و خارجی نبود و جا برای اقدام­‌های بهتر، به لحاظ کمی و کیفی وجود داشت.

نکته ششم؛ از نظر من فعالیت­‌های رسانه­‌ای مرتبط با عملیات وعده صادق، باید حول این محورها مورد توجه فعالان رسانه­‌ای قرار می‌­گرفت:

1. تشریح این مسئله که راهبرد کلان ج.ا.ایران هرگز گسترش جنگ و جنگ‌طلبی نیست، اما در قالب و قاعده ایجاد بازدارندگی برای امنیت کشور و صلح منطقه­‌ای، تجاوز به خاک و منافعش را هرگز بی­‌پاسخ نمی­‌گذارد. بنابراین تنبیه متجاوز، متناسب با سطح اقدامش، راهبرد ج.ا.ایران است. بنابراین نوع، سطح، زمان، کمیت و کیفیت پاسخ ج.ا.ایران در عملیات وعده صادق در این چارچوب ارزیابی و تحلیل می‌­گردد و اگر هدف یا راهبرد، غیر از این بود، کاملاً متفاوت انجام می­‌شد.
2. نمایش عزم و اراده نیروهای مسلح ج.ا.ایران برای تنبیه متجاوز به منافع و امنیت ملی­‌اش، حتی اگر آن متجاوز، ابرقدرت جهانی مثل آمریکا در شهادت شهید سلیمانی باشد، یا رژیم کودک کش تحت حمایت یا حفاظت دنیای غرب و آمریکا باشد.
3. نمایش اقتدار و قدرت نیروهای مسلح ج.ا.ایران در ضربه زدن به دشمنان این مرزوبوم و غلبه بر تمام فنّاوری‌های یکپارچه و پیشرفته آن‌ها با تکیه‌بر ظرفیت علمی و دانشی جوانان عزیز همین کشور و در شرایط سخت تحریم­‌های ظالمانه غرب.
4. نمایش آسیب‌پذیری دشمن برغم تمام تبلیغات این سال­‌ها و غیرقابل شکست نشان دادن خود و تلاش برای نمایش هیمنه از بین رفته رژیم صهیونیستی با وجود حمایت و همکاری تمام‌قد آمریکا، فرانسه و انگلیس و برخی دیگر کشورها.
5. نمایش شرافتمندانه بودن پاسخ ج.ا.ایران، با تأکید بر اولویت دادن به دیپلماسی و انتظار تنبیه از سوی مجامع بین‌المللی مانند سازمان ملل و شورای امنیت برای محکوم کردن رژیم در حمله به سفارت یک کشور؛ محدود کردن پاسخ نظامی به پایگاه­های نظامی اقدام کننده علیه ایران بدون در نظر گرفتن اهداف انسانی و مسکونی و یا حتی شریان­‌های اقتصادی و زیربنایی در چارچوب راهبرد پاسخ متناسب با اقدام متجاوز؛ انجام ندادن اقدام مشابه در حمله به یکی از سفارتخانه­‌های رژیم در کشور ثالث و احترام به مصونیت مکان­‌های دیپلماتیک.
6. مهم­ترین نکته، نمایش این اقدام نظامی در چارچوب صلح جهانی و منطقه­‌ای است. حتی برای مخاطب داخلی، این بسیار مهم است که مخاطب ما دقیقاً بداند این اقدام نظامی نیروهای مسلح ج.ا.ایران بیش از آنکه در چارچوب عملیات نظامی و مقدمه آغاز یک جنگ گسترده تمام‌عیار و سخت منطقه­‌ای و جهانی باشد، حاوی پیام نظامی برای جلوگیری از گسترش جنگ است. به عبارتی، موشک برای به ارمغان آوردن صلح است، نه موشک برای آغاز جنگ و جنگ‌طلبی. هرچند مرز بین جنگ و صلح، بسیار شکننده و قابل جابجایی است و همیشه همه چیز طبق خواست و برنامه پیش نخواهد رفت چراکه بازیگران مؤثر زیادی در این میدان نقش‌آفرینی می­‌کنند.
7. آخرین نکته‌ام پیرامون این مبحث است که عملیات وعده صادق، در بخش نظامی تمام‌شده به نظر می‌‌رسد اما در بخش رسانه‌­ای و دیپلماتیک آن، هنوز ادامه دارد و خیلی مهم است ما با راهبرد مشخص، اهداف اصلی خود را دنبال کنیم و اجازه ندهیم در آینده روایت­‌های غلط و انحرافی دشمن از این واقعه مهم و راهبردی، در افکار عمومی نقش ببندد. نبرد همچنان در زیر آستانه جنگ در محیط خاکستری و پر ابهام بین محور مقاومت و رژیم صهیونیستی ادامه خواهد داشت.

همان‌گونه که در ابتدا گفته شد، نکات بسیار زیاد دیگری پیرامون که این عملیات و ابعاد مختلف آن وجود دارد که باید در جای مناسب خود و در درون اتاق فکرهای تخصصی مورد نقد و بررسی و آسیب‌شناسی قرار گیرد.

و من ا... توفیق

 نویسنده: دکتر داود فریدپور؛ دانش‌­آموخته علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی، استاد دانشگاه و پژوهشگر ارشد مطالعات راهبردی حوزه محیط‌شناسی و جنگ شناختی

عطنا را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید:

روبیکا                         روبینو

بله             ایتا