روایت عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی از پیاده روی اربعین

عطنا - پژوهشگران مطالعات اجتماعی ، مشاهده مشارکتی را یکی از بهترین و معتبرترین نوع جمع آوری اطلاعات و داده های جامعه شناختی از میدان مشاهده و جامعه آماری خود می دانند. امروز دومین روز از مشاهده مشارکتی بنده، از رفتارهای اجتماعی ، از گفنارهای اجتماعی و از تعاملات و ارتباطات اجتماعی  زائران کربلای حسینی در پیاده روی اربعین شهریور ۱۴۰۲ است.

 براساس آن چه در امسال مشاهده شده که مشاهدات سالهای پیشین نیز آن را تایید می کند، می توان این رفتارها و تعاملات و کنش گری های اجتماعی را به شکل زیر صورت بندی کرد.

۰۱ همدلی و همگرایی قابل تحسین و  برجسته در میان زوار اربعین که فراموش ناشدنی است
۰۲ فداکاری ،ایثار و گذشت در برخوردهای میان فردی و گروهی ، خاطره ای ماندگار
۰۳ حسن خلق، خوش رفتاری ، خنده رویی وملایمت و ملاطفت در رفتارهای ریز و درشت
۰۴ رهاشدگی از تعلقات و جلوه ها و مظاهر دنیایی و نگفتن و نشنیدن تبرج هایی که معمولا در شهرها و در زندگی روزانه بخش مهمی از زندگی ما را تشکیل می دهد.
۰۵ اهتمام به مناسک عبادی اجتماعی ،بویژه نماز های جماعت که گویی نانوشته به روح جمعی زائران تبدیل شده است.
۰۶ ارتباطات و مناسبات میان نسلی زیبا، پند آموز، تربیت پدیر و آموزنده  تحسین برانگیز و  غیر قابل انکار که در لایه های سنی کودکان ( زیر ۱۰ سال)، نوجوانان ( ۱۰ تا ۱۷ ساله ها)، جوانان ( ۱۸ تا ۳۰ ساله ها)، میان سالان ( ۳۰ تا  ۵۰‌ساله ها) و بزرگسالان بالا تر از ۵۰ ساله ها دیده می شود، گویی همه ی لایه های جمعیتی و سنی در بستری واحد از هویت تاریخی و فرهنگی واحد قرار گرفته اند که آنان  را همسو می کند و تفاوت های نسلی به سهولت دیده می شود و فهم می شود.
۰۷ تقدم دیگری در استفاده از خدمات میان راهی و در موکب ها، در حالی که برخی از ما وقتی در شهرها و موطن خود هستیم  در جلب بیشتر و بهتر از خدمات اجتماعی جور دیگری رفتار می کنیم که نمونه ای از ایثار و فداکاری است
۰۸ به لحاظ روان شناسی سیاسی نوعی حالت آمادگی و انتظار برای خونخواهی سرو و سالار شهیدان کربلا در پس زمینه های روحی و روانی اغلب زائران بویژه جوانان دیده می شد.از  نوع کلام آنان و نوع نگاهشان و رویکردشان به پیاده روی اربعین ابن موضوع کاملا محسوس بود.

اما راستی چرا چنین است و در خون مظلوم امام حسین علیه السلام و یاران با وفایش چه سرمایه جاودان و ابدی نهفته است که روز به روز آشکار تر می شود و نه تنها مرور زمان که معمولا کهنگی و فراموشی می آورد،  برعکس  تازگی و سرزندگی می آورد.؟ پاسخ های گوناگونی وجود دارد که در ادبیات اربعین پژوهی  بدان پرداخته شده است.

در ادبیات قیام حسینی بدان اشاره شده است. اما آن چه  می توان گفت به اعتقاد بنده ، جریان قیام امام حسین علیه السلام،  یک جریان مکتبی،  فکری ، اندیشه ای است که معادل با احیای اصل رسالت نبوی است. و اصل رسالت نبوی هم به عنوان آخرین حلقه اتصال از اصل رسالت تمامی انبیاء و اوصیای الهی است ، که همه ی این ارسال رسل بنا بر دستور خداوند و در جهت برپایی و اقامه دولت و حاکمیت حق و  اضمحلال دولت و حاکمیت باطل است . پس ، قیام کربلا ، تحقق بخشی و اثربخشی زحمات تمامی انبیاء الهی  از آدم تا خاتم و تا صاحب الزمان است،  و این چیزی نیست که گرد و غبار های قرون و اعصار بتواند آن را به دست فراموشی بسپارد، تا  زمانی که سنت الهی مبنی بر ظهور قائم آل محمد محقق نشود و مستضعفین وارث زمین نگردند و دین حق که در اسلام متعین شده است ، حاکمیت جهانی پیدا نکند ، سنت خداوند بر حمایت از قیام امام حسین وجود دارد

انسان آزاده و انسان دربند

یکی از ویژگی های منحصر بفرد انسان که در هیچ‌ یک از مخلوقات خداوند،یافت نمی شود ، آزادی است. آزادی ، برای انسان قدرت انتخاب می آورد و به همین دلیل انسان ها در برابر انتخاب هایشان  مسئول و پاسخگو هستند.  اما پرسش اصلی این است که آزادی چیست؟ برخی مبنای آزادی انسان را تمايلات و درخواست هایی می دانند که به وجه مادی و حیوانی انسان برمی گردد،  رفع نیازهای اولیه  که عمدتا به جنبه نیازهای فیزیولوژی و زیستی انسان برمی گردد، البته یک امر ضروری است،  اما مبنا قرار دادن این جنبه و تسری آن به دیگروجوه انسانی مانند جنبه های عقلانی ، جنبه های عرفانی  زیباشناختی ،کمال خواهی و غایت خواهی انسان، و تحت الشعاع قرار گرفتن وجه انسانی انسان دقیقا اسارت است، نه آزادی ، زیرا در این صورت یک وجه بنیانی و ماندگار انسان اسیر وجه صوری و موقت و محدود به زیست زمینی انسان شده است. جامعه ای که در آن  سیاست های اقتصادی، فرهنگی ،اجتماعی حاکمان آن فربه کردن وجه مادی و نادیده گرفتن وجه متعالی و هویت ساز انسان باشد، در واقع یک جامعه حیوانی است که در آن چریدن و تولید مثل تفاوتی با چریدن و تولید مثل حیوانات ندارد.  این چنین جوامعی ، جامعه مصرفی و مصرف تظاهری هستند، بزرگترین اشکالی که به مدرنیته وارد است ، همین نکته است، شهرهای مصرفی ، جامعه مصرفی، خانواده مصرفی ، فردمصرفی ، اقتصاد مصرفی،  فرهنگ مصرفی و....

و می دانیم  فرد و جامعه مصرفی شاه بیت غزل نظام سرمایه داری است، زیرا اگر فرد، خانواده ، شهر  ،جامعه و ملت و کشوری مصرفی شد و در بند و اسیر شعار  زن ، زندگی و آزادی به روایت مدرنیته و غرب و آمریکا شد ، در واقع نه خانواده ای دارد ، زیرا محور آن را که زن است،  مصرفی کرده است ، نه زندگی  دارد ، زیرا که زندگی حیوانی را جایگزین زندگی انسانی کرده است و نه آزادی حقیقی دارد، زیرا آرادی حیوانی را جایگزین آن ساخته است.

نویسنده: ابوالقاسم فاتحی دهاقانی،‌ عضو هیئت علمی دانشگاه علامه‌طباطبایی