عطنا - تمدن اینترنتی، مفهومی است که در طول سال‌های اخیر، به صورت مداوم از سوی مقامات و مسئولان کشور چین، به عنوان یک الگوی گفتمانی جدید در حوزه حکمرانی فضای مجازی، مورد استفاده قرار می‌گیرد. پکن با تمرکز بر پیش‌برد این گفتمان، در تلاش است که با گسترش مفهوم یاد شده، به نقش‌آفرینی بیشتر در عرصه حکمرانی جهانی اینترنت بپردازد. دولت این کشور در همین راستا، اقدام به برگزاری رویدادی بین‌المللی با عنوان کنفرانس تمدن اینترنتی چین[۱] می‌کند.

کنفرانس تمدن اینترنتی چین برای اولین بار در سال ۲۰۲۱ و در شهر پکن برگزار شد. محتوا و محور کنفرانس مبتنی بر توضیح مفهوم «تمدن اینترنتی چین» بود. این طرح به‌عنوان راهکاری برای ایجاد یک ظرفیت و سیستم حاکمیتی مطرح شد که رفتار کاربران فضای مجازی را به‌طوری مؤثر تنظیم می‌کند. لزوم حضور این سیستم به منظور اطمینان از سلامت و توسعه پایدار و سالم فضای آنلاین دیجیتال می باشد. از ویژگی‌های متمایز و منحصربه‌فرد سیستم حکمرانی اینترنت چینی می‌توان به ساخت مدل رفتار متمدنانه در فضای مجازی و ترویج انتشار منظم مطالب مثبت در اینترنت اشاره کرد.

پرچم‌داران این الگوی حکمرانی اینترنت در چین، مدعی هستند که همه این اقدامات بر اساس همفکری مردم، آموزش، سازمان‌دهی و بسیج کاربران برای مشارکت در این امر صورت می‌گیرد. این تلاش‌ها همچنین پایه محکمی را برای چین ایجاد کرده تا به‌طور مستمر به کاوش و بهبود تأثیرات حکمرانی فضای سایبری چین از طریق کنفرانس تمدن اینترنتی بپردازد.

در فضای همه‌گیری کرونا، انقلاب فناوری اطلاعات و تغییرات آب‌وهوایی در زمره مهم‌ترین دغدغه‌های جهانی قرار گرفت. از طرفی توسعه اقتصاد دیجیتال و اکولوژی نوظهور متاورس نیز الزامات جدیدی را برای بهبود ظرفیت‌های حاکمیتی در زیست‌بوم مجازی و ترویج الگوهای رفتار سایبری سالم (از نگاه دولتمردان چین) ایجاد کرد. به‌زعم متولیان حوزه فضای مجازی چین در این شرایط، نهادهای نظارتی باید نوآوری‌های جسورانه داشته باشند تا با محیط آنلاین ناسالم که منافع تجاری را در اولویت قرار می‌دهد، مقابله کنند.

در نخستین دوره کنفرانس تمدن اینترنتی چین، بحث‌هایی در مورد چگونگی استفاده از اینترنت چینی در راستای بسط ارزش‌های تمدنی این کشور و نحوه‌ی شکل‌دهی و سالم‌سازی فضای مجازی مطرح شد. به عبارتی می‌توان این مفاهیم را به‌عنوان نمونه‌ای از ارائه حکمت چینی برای اصلاح نحوه حکمرانی و نظارت بر فضای مجازی در چین در نظر گرفت.  (Yi, ۲۰۲۱)

چین، در تاریخ ۲۸ اوت ۲۰۲۲ برای دومین بار میزبان یک کنفرانس در زمینه تمدن اینترنتی یا به‌عبارت‌دیگر استفاده متمدنانه از اینترنت بود. دومین دوره کنفرانس تمدن اینترنتی چین در شهر تیانجین و در دو روز ۲۸-۲۹ ماه اوت برگزار شد. این کنفرانس شامل افتتاحیه، مجمع اصلی، یک مجمع باهدف توسعه‌ی یکپارچگی در فضای مجازی، ۱۰ مجمع فرعی، یک نمایشگاه و برخی رویدادهای موضوعی بود.

بیانیه مشترک کنفرانس تمدن اینترنتی چین ۲۰۲۲

یکی از نکات برجسته این کنفرانس انتشار بیانیه‌ای در مورد ترویج تمدن اینترنتی چین حاوی اصول شش ماده‌ای در مورد ساخت یک تمدن اینترنتی مناسب عصر جدید در زمینه‌هایی مانند محیط‌زیست مجازی، جامعه، فرهنگ و امنیت بود. مواد شش‌گانه این کنفرانس عبارت‌اند از:

  1. ساخت تمدن اینترنتی یکپارچه: بر اساس مفروضات دولتمردان چینی، اینترنت، زیست‌بوم مجازی مشترک صدها میلیون نفر است. ایجاد یک تمدن اینترنتی، مسئولیت مشترک دولت و شهروندان این کشور است.
  2. هدایت جدی اینترنت: مسئله حرکت و ریل‌گذاری اینترنت در چین به مسیر صحیح سیاسی، جهت‌گیری صحیح افکار عمومی و پایبندی به ارزش‌ها، مؤلفه‌ای کلیدی در تحقق اهداف این کشور محسوب می‌شود.
  3. بهینه‌سازی زیست‌بوم اینترنت: این بخش از بیانیه نشست، به تطبیق اصل احترام به طبیعت و محیط‌زیست در حکمت چینی با فضای مجازی می‌پردازد. تلاش برای ایجاد زیست‌بوم اینترنتی سالم را بخشی از این اصل تمدنی فرهنگ چین در استفاده از فضای مجازی می‌داند.
  4. رونق فرهنگ اینترنتی: تلاش همگانی برای رونق هر چه بیشتر تمدن اینترنت چین، دیگر اصل مورد توافق در بیانیه این نشست محسوب می‌شود.
  5. استانداردسازی رفتار اینترنتی: فرایند تمدن‌سازی در بستر اینترنت، مستلزم وجود برخی قواعد و اصول رفتاری مشترک میان کاربران است. از همین روی، این بند از بیانیه، بر لزوم تبعیت از آیین‌نامه رفتار کاربران چینی اینترنتی تأکید دارد. اخلاق و رفتار متناسب با ارزش‌های سوسیالیستی، نظم عمومی و آداب‌ورسوم، ارکان اصلی این آیین‌نامه محسوب می‌شوند.
  6. حفظ امنیت شبکه: از دیدگاه برگزارکنندگان این رویداد، اساسی‌ترین فاکتورها در حفظ امنیت شبکه مقاومت در برابر رفتارهای مخرب، جلوگیری از انتشار محتوای نادرست، مقابله با رفتار غیرقانونی، همکاری در روند ترویج الگوی تمدنی مطلوب در اینترنت و استفاده مجاز از شبکه به شمار می‌روند. (Xiaokang, ۲۰۲۲)

افراد مهم حاضر در رویداد تمدن اینترنتی چین

اساتید برتر دانشگاه، مقامات سیاسی و غول‌های فناوری در این کنفرانس دو روزه شرکت داشتند. از شاخص‌ترین چهره‌های حاضر در این کنفرانس نیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

  • یی ژنژن[۲] سردبیر ارشد رسانه‌ی حزب کمونیست خلق چین
  • وانگ گاوفی[۳] مدیر Weibo ( شبکه اجتماعی چینی با ترکیبی از فیس‌بوک و توییتر و همچنین بستری برای استریم و یکی از محبوب‌ترین و بهترین شبکه‌های اجتماعی با بیش از ۵۰۰ میلیون کاربر فعال ماهانه)
  • پرفسور یانگ لی[۴]، معاون مؤسسه مطالعات اجتماعی – حقوقی چین در دانشگاه جیائو تونگ شانگهای[۵]
  • کو یینگ‌پو[۶] رئیس و سردبیر خبرگزاری ChinaDaily
  • هوانگ کونمینگ[۷]، عضو دفتر سیاسی حزب کمونیست و دبیر حزب کمونیست گواندونگ
  • گوئو یژو[۸]، معاون بخش بین‌الملل کمیته مرکزی حزب کمونیست
  • وانگ هویائو[۹]، رئیس مرکز چین و جهانی‌شدن[۱۰]
  • شنگ رونگهوا[۱۱]، معاون دفتر کمیسیون مرکزی امور فضای سایبری چین (OCCAC)[۱۲]
  • ژوکیانگ[۱۳]، رییس دادگاه عالی خلق[۱۴]
  • وانگ تینکای[۱۵]، رییس کمیسیون امور سیاسی و حقوقی تیانجین و معاون دادگاه عالی خلق (SPC)

اینترنت ابزاری برای تقویت حزب و خدمت رسانی بهتر به مردم

یی ژنژن سردبیر ارشد رسانه حزب کمونیست چین طی سخنرانی در کنفرانس بین‌المللی تمدن اینترنت در چین، به لزوم کسب برتری این کشور در زمینه حکمرانی و نظارت بر اینترنت و تبدیل آن به یک مزیت اشاره کرد. وی دراین‌خصوص گفت: «اهتزاز پرچم ما یک اصل و تقاضای ضروری است. ما باید کاملاً بر چگونگی تبدیل برتری سیستم خود به مزیت در همه جهات متمرکز باشیم.»

وی همچنین افزود: «اینترنت حجم وسیعی از داده‌های اقتصادی و اجتماعی را در خود جای داده. قادر است احساسات اجتماعی و افکار عمومی را به کمک تحلیل کلان‌داده و هوش مصنوعی به شکلی دقیق منعکس کند. اینترنت همچنین می‌تواند ابزاری برای تقویت حزب و خدمات‌رسانی بهتر به مردم باشد.»

تأثیر شبکه‌های اجتماعی در تثبیت تمدن اینترنتی چین

وانگ گاوفی، پلتفرم چینی Weibo در سخنرانی خود با اشاره به نقش شرکت‌های فناوری و رسانه‌های اجتماعی این کشور در شکل‌دهی و تثبیت تمدن اینترنتی گفت: «ما به‌عنوان یک شبکه اجتماعی چینی، کاملاً آگاهیم که ترویج فرهنگ استفاده صحیح از فضای مجازی در چین و حکمرانی اکولوژی اینترنت به موضوعی ضروری و فوری تبدیل شده است و به تلاش مشترک همه ذی‌ربطان نیاز دارد.»

وی گفت: «ما با بهینه‌سازی و نوآوری از درون به بیرون، رویکردهای جدیدی را برای محافظت و نظارت بر شبکه‌های اجتماعی در چین، از فضای محتوا گرفته تا مکانیسم‌های محصول و از مدل‌های فنی گرفته تا الگوریتم‌هایمان، در پیش‌گرفته‌ایم.»

وی در ادامه افزود: «فرایند مدیریت اجتماعی ما، کاربران را تشویق می‌کند تا فعالانه در حفظ نگاه مثبت به مسائل مختلف در بستر جامعه کوشا باشند. این شیوه مدیریتی آن‌ها را راهنمایی می‌کند تا به هویت واقعی خود پایبند بوده. گفتمانی منطقی داشته و در قبال رفتار و کردارشان پاسخگو و مسئولیت‌پذیر باشند.»

وی همچنین در مورد پلتفرم تحت مدیریت خود گفت: «شبکه اجتماعی چینی  Webio زیر پرچم رهبری حزب و دولت چین، فعالانه مسئولیت خود را به‌عنوان یکی از پلتفرم‌های اصلی و مهم کشور انجام خواهد داد. ما باید تمام نیروی پلتفرم خود را برای تقویت حاکمیت فضای سایبری و توسعه زیست بوم اینترنتی در چین، بسیج کنیم. این تنها راه دستیابی به هدف بزرگ، یعنی ایجاد تمدن اینترنتی و فرهنگ استفاده صحیح از فضای مجازی در چین است.»  (Zhou Zhiqiang, ۲۰۲۲)

تمدن اینترنتی چین ؛ فرصتی برای احیای میراث فرهنگی چین

کو یینگ‌پو رئیس و سردبیر خبرگزاری ChinaDaily ، از دیگر سخنرانان برجسته این رویداد بود. وی در این کنفرانس گفت: «تمدن اینترنتی در چین به‌عنوان پرچم‌دار مدلی کاملاً جدید، ظهور کرده است. هدف آن کمک به تعالی و تکامل تمدن بشری، ساختار حکمرانی جهانی و توسعه‌ی اقتصادی و اجتماعی ملت‌ها است. اکنون ما در یکی از مهم‌ترین گذرگاه‌های تاریخ تکامل تمدن‌های بشری ایستاده‌ایم و می‌توانیم با کنترل و هدایت قدرت تمدن و فرهنگ اینترنتی خود، بر مشکلات و موانعی که بر سر راه آینده‌ی درخشان ما قرار دارد، فائق آییم.»

وی در ادامه خواستار تشریح صریح اصول تمدن اینترنتی چین شد. وی افزود: «روایت فرهنگ و تمدن چینی اینترنت را به‌خوبی تعریف کنید و بگذارید مفهوم تمدن چینی در عصر جدید در سراسر فضای مجازی طنین‌انداز شود. مردم چین در تاریخ ۵ هزارساله خود، تمدنی باشکوه ساخته‌اند که سهم قابل‌توجهی در پیشرفت نسل بشر داشته است. این یکی از بزرگ‌ترین منابع مورداعتماد ما است. ما باید با استفاده از پتانسیل اینترنت و رسانه‌های جدید ابتدا در خاک چین ریشه دوانده و سپس با روش‌ها و ابزارهای مناسب در فضای بین‌الملل نفوذ کنیم. در این راه باید تلاش کنیم تا با ارائه تصویری مناسب از تاریخ و میراث‌فرهنگی چین، تمدن جدید خود را که با اقتضائات امروزی ترکیب شده تبیین کنیم. تا اینکه جهان، چین، مفهوم تمدن چینی، مردم چین، حزب کمونیست چین و ملت بزرگ چین را بهتر بشناسد. ما باید برای مقابله با «ارزش‌های جهانی فعلی»، «ارزش‌های مشترک انسانی» را ترویج کنیم.»

به عقیده کو یینگ پو، نسل جوان باید تشویق شوند تا در روند روشنگری متقابل بین تمدن‌های اینترنتی مشارکتی فعال داشته باشد. جوانان به‌عنوان «بومیان» دنیای آنلاین، نه‌تنها مشارکت‌کنندگان، خالقان و اشاعه‌دهندگان تمدن‌های جهانی اینترنت هستند، بلکه می‌توانند «طرفداران» تمدن‌ها هم باشند.

انعکاس برابری و فراگیری؛ لازمه گسترش تمدن اینترنتی چین

گوئو یژو، معاون بخش بین‌الملل کمیته مرکزی حزب کمونیست، در جریان اظهارات خود تأکید کرد که باید برابری و فراگیری، به‌جای تبعیض و تقابل در ارتباطات اینترنتی بین‌الملل منعکس شود. تفاوت‌های فرهنگی نباید مانع ارتباط بین تمدن‌ها شود. وی دراین‌خصوص گفت: «روایت به‌اصطلاح دموکراسی در مقابل اقتدارگرایی، نوعی حمایت ایدئولوژیک و ایجاد تفرقه و جداسازی و در نتیجه گامی به عقب در تاریخ است».

وی در ادامه افزود: «شایسته است که ارتباطات بین‌الملل از طریق اینترنت، اشتراکات، عدالت و توسعه متوازن جهانی را برجسته کند. ارزش‌های مشترک بشریت مانند صلح، توسعه، برابری، عدالت، دموکراسی و آزادی را ترویج دهد. از اینترنت به‌جای ابزار ژئوپلیتیک یا بستری برای پرورش ذهنیت جنگ سرد برای تعمیق پیوندها استفاده کند.»

تمرکز بر اشتراکات تمدن شرق و غرب؛ راهی برای صلح و توسعه پایدار جهانی

وانگ هویائو، رئیس مرکز چین و جهانی‌شدن، طی سخنرانی خود در کنفرانس تمدن اینترنتی چینی گفت: «اشتراکات تمدن شرق و غرب به‌مراتب بیشتر از تفاوت‌های آن‌ها است. برای رسیدن به صلح و توسعه پایدار جهانی، گشودگی و فراگیری تبادلات و درک متقابل بین دو طرف ضرورت دارد.»

وی در ادامه افزود: «ما باید به این فکر کنیم که چگونه می‌توانیم گشودگی و فراگیری تمدن جهانی را با استفاده از اینترنت، به‌عنوان هسته اصلی ارتقای درک متقابل و اعتماد بین کشورها و ملل مختلف ارتقاء دهیم.»

او همچنین گفت: «جهانی‌شدن توسعه آینده چین، ارتباط تنگاتنگی با تمدن اینترنتی دارد. چین برای تقویت یادگیری متقابل میان تمدن‌ها، با کشورهای دیگر همکاری خواهد کرد.» (ch, ۲۰۲۲)

دوره سوم برگزاری کنفرانس تمدن اینترنتی چین

دوره سوم و اخیر این کنفرانس در تاریخ ۱۸ جولای ۲۰۲۳، به مدت ۲ روز و با شعار  «جمع آوری قدرت تمدن از طریق اینترنت برای پیشبرد سفر بزرگ»، در شهر شیامن در استان فوجیان در شرق چین افتتاح شد. حدود ۸۰۰ نفر از جمله مقامات دولتی، نمایندگان شرکت‌های اینترنتی و سازمان‌های اجتماعی، کارشناسان و کاربران اینترنتی در این رویداد حضور داشتند.

برآیندی از تمدن اینترنتی چین

درگذشته دیپلماسی به معنای روابطی بود که میان دولت‌ها برقرار بود. به‌این‌ترتیب که مسئولین عالی‌مقام کشورها برای تأمین منافع ملی و حل چالش‌ها یا رسیدن به توافقات مختلف اقدام به برقراری ارتباط با یکدیگر می‌کردند. در سال ۱۹۹۵ برای اولین بار نوع دیگری از دیپلماسی به نام دیپلماسی عمومی به طور رسمی مطرح شد. وزارت خارجه ایالات‌متحده آمریکا دیپلماسی عمومی را این‌گونه تعریف می‌کند: «دیپلماسی عمومی به برنامه‌های تحت حمایت دولت‌ها اشاره دارد که هدف آن‌ها تحت‌تأثیر قراردادن افکار عمومی در کشورهای دیگر است. ابزار اصلی آن نیز انتشار متن، تصاویر متحرک، مبادلات فرهنگی، رادیو، تلویزیون و اینترنت محسوب می‌شود.»

پیشرفت و انقلاب فناوری، باعث شکل‌گیری یک شاخه مهم در دیپلماسی عمومی، به اسم دیپلماسی سایبری یا دیپلماسی دیجیتال شد. این دیپلماسی را می‌توان برقراری ارتباط با سایر ملل جهان از طریق اینترنت دانست. در واقع بستر اینترنت این توانایی را دارد که صدایی که یک حکومت اراده کرده را به گوش کاربران میلیاردی فضای مجازی در سطح جهان برساند. به‌عبارت‌دیگر، اگر کشوری بخواهد زمینه تأمین منافع ملی خود را در سایر کشورهای فراهم کند، به کمک دیپلماسی دیجیتال می‌تواند فضای فکری و اجتماعی ملل دیگر را تحت‌تأثیر قرار دهد.

از طرفی دولت چین با نگاهی نو به فضای مجازی و قوانین و اصول آن و خلق قواعد تازه برگرفته از مؤلفه‌های فرهنگی خود مانند «محیط‌زیست اینترنتی پاک و سالم» و «رفتار متمدنانه در اینترنت»، در پی تحکیم حکمرانی خود و نظارت بر فضای مجازی چین است. از سوی دیگر، در پی صدور این ارزش‌ها و هنجارها در بستر اینترنت به سایر نقاط جهان است.

چین در راستای رسیدن به این هدف با اصولی مانند «هم‌زیستی هماهنگ تمدن‌های مختلف اینترنتی»، «برابری و فراگیری بجای تبعیض و تقابل» و «گفتگوی بین تمدنی» از ابزار دیپلماسی دیجیتال به‌خوبی استفاده می‌کند. این کشور همچنین در پی ایجاد تعریف و نگاهی نو به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، ترویج آن در سطح جهان و محقق ساختن تصویری جدید و قابل‌احترام از چین در بین ملل مختلف است.

نکته جالب‌توجه و حائز اهمیت این است که کشور چین در راستای تقویت دیپلماسی عمومی و دیجیتال خود درصدد آن است که از نیروهای مردمی، به‌خصوص جوانان نیز کمک بگیرد و این را با اصل «بسیج عمومی مردم» تحقق می‌بخشد و به برنامه‌های دولتی بسنده نمی‌کند. این دیدگاه می‌تواند نگاهی نو به دیپلماسی دیجیتال باشد که در آن ملت‌ها در راستای بهبود و تعمیق روابط بین یکدیگر به‌صورت خودجوش و در حمایت از اصول و نگاه دولت خود وارد عرصه روابط بین‌الملل شوند.

منابع

برگرفته از نشریه زاویه

  1. (۲۰۲۲, ۸ ۳۱). Rule of law sub-forum at ۲۰۲۲ China Internet Civilization Conference closes. Retrieved from english.court.gov: https://english.court.gov.cn/۲۰۲۲-۰۸/۲۹/c_۸۰۶۳۸۶.html

CHENG, Y. (۲۰۲۲, ۸ ۲۸). ۲۰۲۲ China Internet Civilization Conference opens. Retrieved from https://www.chinadaily.com.: https://www.chinadaily.com.cn/a/۲۰۲۲۰۸/۲۸/WS۶۳۰af۲a۳a۳۱۰fd۲b۲۹e۷۴۹d۲.html

english.court.gov.cn. (۲۰۲۲, ۸ ۳۱). Rule of law sub-forum at ۲۰۲۲ China Internet Civilization Conference closes. Retrieved from english.court.gov: https://english.court.gov.cn/۲۰۲۲-۰۸/۳۱/c_۸۰۷۰۹۷.htm

Gering, T. (۲۰۲۲, ۸ ۳۱). Discourse Power | August ۳۱, ۲۰۲۲. Retrieved from discoursepower.substack.com: https://discoursepower.substack.com/p/discourse-power-august-۳۱-۲۰۲۲

Kun, F. W. (۲۰۲۲, ۰۸ ۳۰). Qu. Retrieved from Yingpu: http://cn.chinadaily.com.cn/a/۲۰۲۲۰۸/۳۰/WS۶۳۰d۶b۱۰a۳۱۰۱c۳ee۷ae۶۳۶۸.html

Xiaokang. (۲۰۲۲, ۸ ۲۹). [۲۰۲۲ China Internet Civilization Conference] “Tianjin Declaration on Jointly Building Internet Civilization” was released on the ۸th. Retrieved from ex.chinadaily.com: http://ex.chinadaily.com.cn/exchange/partners/۸۲/rss/channel/cn/columns/j۳u۳t۶/stories/WS۶۳۰c۱۰c۴a۳۱۰۱c۳ee۷ae۶۰۳۳.html

Yi, S. (۲۰۲۱, Nov ۲۱). China offers wisdom in preventing toxic internet culture from harming social stability. Retrieved from www.globaltimes.cn: https://www.globaltimes.cn/page/۲۰۲۱۱۱/۱۲۳۹۴۸۷.shtml

Yin, C. (۲۰۲۲, ۸ ۲۳). Tianjin to hold second internet civilization conference. Retrieved from english.www.gov: http://english.www.gov.cn/news/topnews/۲۰۲۲۰۸/۲۳/content_WS۶۳۰۴۹ecfc۶d۰۲e۵۳۳۵۳۲f۹c۱.html

Zhou Zhiqiang, H. W. (۲۰۲۲). A strong voice from the ۲۰۲۲ China Internet Civilization Conference. Tianjin: Tianjin Daily Newspaper Group.

Zijing, S. (۲۰۲۲, ۸ ۳۰). Excerpts from Yang Li’s keynote speech at the ۲۰۲۲ China Internet Civilization Conference Internet Rule of Law Construction Forum. Retrieved from www.court.gov.c: https://www.court.gov.cn/zixun-xiangqing-۳۷۰۲۱۱.html

[۱] China Internet Civilization conference

[۲] Ye Zhenzhen

[۳]  Wang Gaofei

[۴] Yang Li

[۵] Deputy Dean of Shanghai Jiao Tong University’s China Institute for Social-Legal Studies

[۶] Qu Yingpu

[۷] Huang Kunming

[۸] Guo Yezhou

[۹] Wang Huiyao

[۱۰] Center for China and Globalization

[۱۱] Sheng Ronghua

[۱۲] Office of the Central Cyberspace Affairs Commission

[۱۳] Zhou Qiang

[۱۴] Supreme People’s Court

[۱۵] Wang Tingkai