اقتصاد؛ مشکل اصلی گردشگری داخلی

عطنا - کندوان در آذربایجان شرقی، میمند در استان کرمان، سهیلی در استان هرمزگان، قاسم‌آباد گیلان، کندلوس مازندران، ابیانه در استان اصفهان، پالنگان در استان کردستان و بیشه در استان لرستان هشت روستایی هستند که به عنوان کاندیداهای نهایی ایران در پروژه انتخاب بهترین روستاهای جهانی گردشگری معرفی شدند تا در سطح جهانی رقابت کنند. اگر حتی یکی از این روستاها در این فهرست قرار گیرند، چه آینده‌‌‌‌‌‌ای خواهند داشت؟ آیا روستاخواری و گردشگری انبوه و تهاجمی در انتظارشان است یا می‌توانند به مدلی از گردشگری پایدار برسند؟

عضویت در شبکه روستاهای جهانی

مهدی بهاروند، رئیس گروه توسعه جاذبه‌‌‌ها و محصولات گردشگری وزارت میراث‌‌‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌‌‌دستی به «دنیای‌اقتصاد» می‌‌‌گوید: شاخص‌‌‌هایی که از سوی سازمان جهانی گردشگری برای این روستاها مطرح شده شاخص‌‌‌های توسعه پایدار هستند و نمی‌توان گفت که تهدیدی برای روستا محسوب می‌شوند. او با اشاره به اینکه مدیریتی که روی روستا با این ثبت اعمال می‌شود می‌تواند ما را به توسعه پایدار برساند‌‌‌، می‌‌‌افزاید: با رعایت شاخص‌های محیط‌زیستی‌‌‌، ‌‌‌استفاده از ظرفیت‌های مرتبط با مهارت زنان در این حوزه و برابری می‌توان امید داشت که توسعه گردشگری در این مناطق پایدار خواهد بود.

به گفته رئیس گروه توسعه جاذبه‌‌‌ها و محصولات گردشگری وزارت میراث‌‌‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌‌‌دستی بازدیدهایی که ارزیاب‌‌‌های سازمان جهانی گردشگری از این هشت روستا انجام می‌دهند بدون اطلاع‌‌‌رسانی قبلی است، ‌‌‌ او عنوان می‌کند: بر اساس پرونده‌‌‌ای که از سوی وزارتخانه ارسال شده‌‌‌، این ارزیاب‌‌‌ها به دو شیوه میدانی و تحقیقات غیرمیدانی اطلاعات ارائه شده را صحت‌سنجی می‌کنند و بر این اساس تصمیم‌شان را برای انتخاب روستا می‌گیرند. او معتقد است با قرار گرفتن یکی از این هشت روستا در فهرست‌‌‌ و صدور گواهی از سوی سازمان جهانی گردشگری به برندسازی این مقصد کمک می‌شود. بهاروند اضافه می‌کند: علاوه بر آن روستای انتخاب‌شده در شبکه‌‌‌ روستاهای جهانی ‌‌‌ عضو می‌شود و می‌تواند از تجربه‌های سایرین برای ارتقای گردشگری خود استفاده کند.

رئیس گروه توسعه جاذبه‌‌‌ها و محصولات گردشگری وزارت میراث‌‌‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌‌‌دستی همچنین از اختصاص بودجه برای مهیا کردن زیرساخت‌‌‌های روستای انتخاب‌شده خبر می‌دهد و می‌‌‌گوید: ما فاز آموزشی را در این روستاها داشته‌‌‌ایم، بنابراین اهالی این روستاها توانمند هستند و در صورت انتخاب شدن می‌توانند مدیریت گردشگری منطقه‌‌‌شان را به عهده بگیرند.

اقتصاد؛ مشکل اصلی گردشگری داخلی

اسماعیل قادری، ‌دانشیار مدیریت جهانگردی دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبایی، معتقد است نه‌تنها این انتخاب روی گردشگری خارجی تاثیرگذار نیست، ‌‌‌ بلکه درباره گردشگری داخلی هم چندان اثری ندارد. او به «دنیای‌اقتصاد» می‌‌‌گوید: مشکل مردم در موضوع سفر به اقتصاد برمی‌‌‌گردد و با تبلیغات و وام و برندسازی مقصد مردم به آنجا سفر نمی‌‌‌کنند. اگر گردشگران داخلی بدانند یک روستا جزو برترین روستاهای گردشگری جهان است‌‌‌، ‌‌‌آیا مشتاق نمی‌‌‌شوند آنجا را از نزدیک ببینند؟‌‌‌ این استاد دانشگاه گرچه تایید می‌کند، ‌‌‌ چنین ثبتی روی گروهی از گردشگران اثر خواهد داشت، اما توضیح می‌دهد: مساله ما این است که بسیاری از روستاها برنامه‌ریزی برای توسعه گردشگری ندارند و این برندسازی تنها به نابودی آنها می‌‌‌‌‌‌انجامد. در روستاها، مردم محلی اغلب فاقد توانایی لازم برای سرمایه‌گذاری هستند و برنامه‌‌‌ای هم برای جذب سرمایه‌گذار نیست.

او با اشاره به اینکه باید به برنامه‌‌‌هایی که برای توسعه گردشگری در سایر سایت‌‌‌های تاریخی ثبت جهانی وجود دارد مراجعه کرد، می‌‌‌گوید: متاسفانه اغلب شاهدیم در ایران در این باره تفاوتی بین سایت‌‌‌های ثبت شده و سایر مناطق نیست. قادری در پاسخ به این پرسش که با ثبت جهانی آیا نمی‌توان انتظار داشت گردشگران خارجی بازدید به این روستا را جزو برنامه‌‌‌ سفرشان بگنجانند، می‌‌‌گوید: اغلب گردشگران خارجی که به ایران می‌‌‌آیند سالخورده هستند و به یزد، شیراز، اصفهان، مشهد‌‌‌، قم و... سفر می‌کنند در حالی که مخاطب گردشگری روستایی بیشتر جوان‌‌‌ها هستند و می‌توان نتیجه گرفت با این ترکیب سنی گردشگران احتمال رونق یافتن این روستاها چندان بالا نیست.

ثبت جهانی؛ منبع موثق معرفی مقصد

نیلوفر حسینی، کارشناس گردشگری نظر دیگری دارد و این ثبت را اثرگذار می‌‌‌داند. او به «دنیای‌اقتصاد» می‌‌‌گوید: گردشگران خارجی معمولا مسیرهای کلاسیک را می‌‌‌شناسند و منبع موثقی نداشتیم که سایر اماکن را به آنها معرفی کنند. وقتی سازمان جهانی گردشگری یک روستا را به عنوان روستای برتر گردشگری معرفی می‌کند‌‌‌، گردشگران خارجی مشتاق می‌‌‌شوند آن را از نزدیک ببینند. او معتقد است هر گامی که برای تقویت گردشگری برداشته شود باید از آن استقبال کرد. حسینی می‌‌‌افزاید: چنین ثبتی روی گردشگری داخلی قطعا اثرگذار خواهد بود؛ البته این موضوع تبعاتی هم دارد که یکی از آنها احتمال گردشگری انبوه است که به این روستاها می‌تواند صدمه بزند.

جریان تازه گردشگری به نفع روستاها

افسانه احسانی، کارشناس گردشگری و تسهیلگر جامعه بومی و محلی به «دنیای‌اقتصاد» می‌‌‌گوید: جریانی که برای معرفی روستاها در جهان اتفاق افتاده جریان تازه‌‌‌ای است و در راستای مدیریت مقاصد گردشگری انجام می‌شود. او دستاورد چنین ثبتی را حفاظت از این مناطق می‌‌‌داند و در همین راستا آن را با ثبت جهانی اورامانات یا ثبت جهانی لوت مقایسه می‌کند. احسانی می‌‌‌افزاید: در حال حاضر گردشگری خارجی در ایران شرایط مساعدی ندارد اما چنانچه از این شرایط رکود خارج شویم‌‌‌، توریست‌‌‌هایی که قصد سفر به ایران را دارند روستا یا روستاهای قرار گرفته در این فهرست برایشان جزو مقاصد گردشگری خواهد بود.

این کارشناس گردشگری روستایی همچنین به تجربه قرار گرفتن ژئوپارک قشم در فهرست ژئوپارک‌‌‌های جهانی اشاره می‌کند و می‌‌‌گوید: با قرار گرفتن در این فهرست ارزیاب‌‌‌ها به دفعات به ایران آمدند و با مشاهده اختلال در حفاظت از ژئوپارک آن را از ثبت خارج کردند که ما ناچار شدیم برنامه‌هایی برای حفاظت داشته باشیم. با قرار گرفتن این روستاها هم می‌توان انتظار داشت شاخص‌‌‌های پایداری که در حال حاضر چندان مورد توجه ارگان‌‌‌ها نیست و تمرکزشان روی مسائل اقتصادی قرار دارد، ‌‌‌ بیشتر لحاظ شود.

رقابت نفس‌گیر ایران برای انتخاب

وزارت میراث فرهنگی‌‌‌، گردشگری و صنایع دستی از بین روستاهای کشور در مرحله ابتدایی ۱۳۰ روستا را انتخاب کرد که با ارزیابی کارشناسان و غربالگری، این روستاها به ۳۰ مورد کاهش یافت. در ادامه با ارزیابی مجدد این روستاها به ۸ مورد رسید تا بر اساس شاخص‌‌‌هایی نظیر مناظر طبیعی، فرهنگی، ارزش‌‌‌ها و فعالیت‌‌‌های محلی شامل خوراک‌‌‌شناسی و حفظ هویت بومی روستاها با دیگر روستاهای جهان رقابت کند. در سال ۲۰۲۱ به عنوان نقطه آغاز این جریان روستاهایی که انتخاب شدند ۴۴ مورد از ۳۲ کشور بود و در سال ۲۰۲۲ نیز همین تعداد را داشتیم. با این حال در سال ۲۰۲۳ تعداد کاندیداها به شدت افزایش پیدا کرد و در سطح جهان به ۱۲۵۶ روستا رسیده است که از بین آنها کمتر از ۵۰ روستا انتخاب می‌‌‌شوند.

همین موضوع نشان می‌دهد که امسال رقابت نسبت به سال‌های قبل سخت‌‌‌تر خواهد بود و هشت روستای کاندیدای ایران باید بتوانند با مولفه‌‌‌هایی نظیر دارا بودن منابع فرهنگی، ترویج و حفاظت از منابع طبیعی، پایداری اقتصادی، پایداری اجتماعی، پایداری محیطی، توسعه و یکپارچگی زنجیره ارزش، حاکمیت و اولویت‌‌‌بندی گردشگری، زیرساخت و اتصال و همچنین بهداشت، ایمنی و امنیت با ۱۲۴۸ روستا رقابت کنند. با این حال همچنان که بهاروند به آن اشاره کرد دریافت دیپلم یا پلاک امضاشده توسط دبیرکل سازمان جهانی گردشگری، عضویت در شبکه روستاهای جهانی و نیز تبدیل شدن به فضایی برای تبادل تجربیات و آموزش‌‌‌ها و در کل یاری رساندن به رشد گردشگری کشور از دستاوردهای این انتخاب خواهد بود.