فرصتی برای احیای مقاومت امام حسین(ع) در عصر جدید

عطنا - ششمین همایش بین المللی «اربعین»، بیستم شهریورماه سال جاری به میزبانی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار می‌شود. 

برای اطلاع بیشتر از جزئیات این همایش با محمدباقر خرمشاد، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و دبیر علمی این همایش، محسن حبیبی، عضو هیئت علمی همایش و مجید عباسی، رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی و دبیر کل همایش به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:

ابتدا درباره پیشینه این همایش توضیح دهید. پنج همایش قبلی چه دستاوردهایی در پی داشته است؟

حبیبی: سابقه همایش اربعین در دانشگاه علامه طباطبایی به سال 1395 برمی‌گردد. در آن سال بعد از اینکه رفتن به مراسم پیاده‌روی اربعین اندک اندک در حال اوج گرفتن بود و جمعیت زیادی شرکت می‌کردند، دانشگاه علامه طباطبایی در دانشکده ادبیات و علوم انسانی به این فکر افتاد که تحلیلی از این همایش ارائه دهد چون وقتی مردم از اقشار مختلف از افراد عامی گرفته تا متخصصان در حوزه‌های مختلف در این راهپیمایی عظیم شرکت می‌کنند بنابراین متخصصان علوم انسانی در دانشگاه هم به این فکر افتادند که ببینند چه اتفاقی در سطح عالم هستی و در مسائل مرتبط با منطقه، سیاست و علوم اجتماعی در حال رخ دادن است؟ چون این پدیده متفاوت از اتفاقات رایج بود. بنابراین ما به عنوان متخصصان علوم انسانی باید می‌توانستیم سهم خودمان را در این عرصه ایفا کنیم.

دو نشست تحلیلی در دانشکده ادبیات و علوم انسانی در سال 1395 با حضورت اساتید متخصص برگزار شد و افراد نظر خود را بیان کردند. همان سال در عراق توسط برخی نهادها از جمله وزارت کشور، همایشی به زبان عربی به عنوان اولین همایش بین‌المللی اربعین برگزار شده بود. از سال 1396 این همایش‌ها تلفیق و تبدیل به دومین همایش بین‌المللی اربعین شد که مشترکا توسط دانشگاه علامه طباطبایی و دانشگاه کربلا به سرانجام رسید چون بخشی از آن از جمله سخنرانی‌ها و پنل‌های همایش در تهران و بخشی در کربلا برگزار و محصول آن به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی در قالب مقالات و ارائه‌های دانشمندان علوم انسانی در حوزه‌های مختلف مدیریت، حقوق، علوم سیاسی، علوم اجتماعی، فلسفه، ادبیات، الهیات و ... منتشر شد و استقبال کم‌نظیری از این همایش صورت گرفت و حجم بالایی از مقالات ارسال شد. دوره‌های سوم، چهارم و پنجم این همایش نیز برگزار شد.

از سال گذشته تصمیم دانشگاه علامه طباطبایی بر این شد که برگزاری این همایش را به دانشکده‌های مختلف بسپارد چون بیشتر در دانشکده ادبیات مدیریت می‌شد لذا سال گذشته دانشکده علوم اجتماعی عهده‌دار پنجمین همایش بین‌المللی اربعین شد و استقبال خیلی خوبی از آن صورت گرفت و اولین سالی هم بود که اندک اندک در حال خروج از دوران کرونا بودیم.

امسال هم تصمیم کمیته بر این شد که برگزاری همایش را به دانشکده حقوق و علوم سیاسی واگذار کند و خوشبختانه استقبال خوبی از سوی دانشکده صورت گرفت و جلسات فشرده‌ای در این زمینه گذاشته شد. امیدواریم بتوانیم همایش بسیار پرشور و با کیفیتی برگزار کنیم و سهم خودمان را به عنوان بزرگترین دانشگاه علوم انسانی در کشور و منطقه در تحلیل این پدیده‌ عظیم ایفا کنیم.

علاوه بر دانشگاه علامه طباطبایی چه نهادهایی در برگزاری این همایش همکاری دارند؟

حبیبی: طبق سنوات و دوره‌های گذشته ارگان‌ها و سازمان‌های متعددی از جمله وزارت کشور و برخی از دانشگاه‌های دیگر مشارکت داشته‌اند امسال هم همکاری با ارگان‌های مختلف همانند صدا و سیما، سازمان ارتباطات، اوقاف و امور خیریه و شهرداری تهران و جاهای دیگر نامه‌نگاری صورت گرفته است. معتقدم با وجود اینکه محور برگزاری همایش، دانشگاه علامه طباطبایی است اما از نظر همکاری سایر نهادها، مشارکت بسیار بالایی را شاهد خواهیم بود چون علاوه بر همگرایی جهانی باید در داخل نیز این همگرایی اتفاق بیفتد. 

سال گذشته هم به یاد دارم از زمانی‌که دبیرخانه همایش در دانشکده علوم اجتماعی تشکیل شد تا زمان برگزاری همایش فرصت اندک بود اما الحمدلله شاهد بودیم تعداد مقالات ارسال شده و مشارکت دانشگاهیان و حوزویان کشور و افراد علاقه‌مند به این موضوع زیاد بود. امسال هم شاهدیم که سازمان‌ها و ارگان‌های مختلفی در این همایش شرکت می‌کنند. تنوع محورها هم خیلی زیاد است و این امر می‌تواند در برگزاری یک همایش متفاوت مؤثر باشد.

آقای دکتر خرمشاد درباره جزئیات این همایش از جمله زمان برگزاری و فرصت‌های ارائه مقاله و محورهای آن توضیح دهید.

خرمشاد: بنده از عنوان همایش شروع می‌کنم. با توجه به اینکه امسال برگزاری همایش بر عهده دانشکده حقوق و علوم سیاسی گذاشته شده است عنوانی که کمیته علمی همایش تصویب کرد و به تصویب ریاست دانشگاه هم رسید «همبستگی ملی، همگرایی اسلامی و مقاومت جهانی» است. به عبارتی به نظر می‌رسد اربعین هم دستمایه همبستگی ملی در داخل، همگرایی اسلامی در منطقه و مقاومت جهانی در سطح بین‌الملل است. پس عنوان صبغه سیاسی دارد و هم سیاست داخلی و هم خارجی را در برمی‌گیرد.
 
اما با توجه به اینکه بنا بوده از همه ظرفیت دانشگاه علامه طباطبایی استفاده شود برای دانشکده‌های مختلف هم محورهایی در نظر گرفته شد در نتیجه محورهایی همایش به صورت ترکیبی از رشته‌های مختلفی که در دانشگاه وجود دارد قرار داده شد که شامل «اربعین، سیاست و روابط بین‌الملل»، «مطالعات فرهنگی و  اجتماعی»، «مطالعات مدیریتی و اقتصادی»، «الهیات و فلسفه»، «هنر و ادبیات» «روانشناسی و سلامت»، «علوم ارتباطات» و «تجربه زیسته» هستند تا بتوانیم از مجموعه ظرفیت‌های همه اعضای هیئت علمی دانشگاه و دانشگاه‌های کشور، البته با غلبه عنوان اصلی استفاده کنیم.

زیرفصل‌های زیادی برای این محورها وجود دارد که از جمله آنها «اربعین و دیپلماسی آزادگی»، «اربعین و جغرافیای جهانی مقاومت»، «اربعین و عدالت جهانی»، «اربعین و هویت ملی»، «اربعین و همبستگی حسینی»، «اربعین و قدرت نرم و حکمرانی جدید»، «اربعین و مقاومت منطقه‌ای»، «اقتصاد سیاسی اربعین»، «اربعین و تمدن نوین اسلامی»، «اربعین و سرمایه ‌اجتماعی،»، «اربعین و چالش‌های مدرنیته»، «اربعین و زیست توحیدی»، «مطالعات تمدنی اربعین»، «اربعین و هنرهای نمایشی»، «اربعین و ادبیات تطبیقی و ادبیات آئینی»، «اربعین و سلامت معنوی»، «برنامه‌های تربیتی اربعین»، «جلوه‌های اصیل معنویت‌گرایی در اربعین»، «اربعین و فضای مجازی»، «اربعین به مثابه رسانه» و ... هستند. درخواست ما این است کسانی‌که تفصیل بیشتری می‌خواهند به سایت همایش مراجعه کند.

هدف از برگزاری این همایش با این عناوین و موضوعاتی که اشاره کردید چیست؟

خرمشاد: هدف این است که بتوانیم در یک قاب علمی، اربعین را که دارای یک گستردگی میلیونی در یک جغرافیا و مکان محدود است و با حجم بزرگ و ابعاد بسیار زیادی هم اتفاق می‌افتد مورد تجزیه، تحلیل و موشکافی بیشتری قرار داده و تبعات آن را از ابعاد مختلف مورد واکاوی و تحلیل قرار دهیم. ما فراخوان خود را به تازگی منتشر کرده‌ایم. فرصت ارسال چکیده مقالات تا 31 تیرماه، فرصت ارسال اصل مقالات تا 31 مرداد و زمان برگزاری همایش نیز 20 شهریورماه در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی است لذا اعضای هیئت علمی می‌توانند از فرصت تابستان برای نگارش مقاله استفاده کنند.

یکی از نکاتی که رهبر معظم انقلاب تأکید زیادی بر آن دارد تمدن اسلامی است. به نظرم شما اربعین چه نقشی در تشکیل تمدن نوین اسلامی ایفا می‌کند؟

خرمشاد: یکی از مضوعاتی که ما تقاضای مقاله کرده‌ایم همین اربعین و تمدن نوین اسلامی است یعنی نقشی که اربعین در این زمینه دارد. اگر یکی از پایه‌ها و لوازم شکل‌گیری تمدن را همبستگی و همگرایی در آن تمدن بدانیم پدیده راهپیمایی اربعین یکی از مصادیقی است که این فرصت و مجال را برای آحاد امت اسلامی در درون خانواده تمدن نوین اسلامی فراهم می‌کند که این بسترسازی فراهم شود. یکی دیگر از مولفه‌های تمدن‌سازی لزوم برقراری مودت و محبت و دوستی عمیق بین اعضای آن خانواده تمدنی است لذا راهپیمایی اربعین فرصتی برای تمرین این امر است.

به جرئت می‌توان گفت اگر چنانچه بخواهیم نمادهایی را برای تمدن نوین اسلامی بیان کنیم راهپیمایی اربعین و شرایطی که در آن شکل می‌گیرید یکی از بهترین نمادها و زمینه‌سازی‌ها در قوام‌بخشی و شکل‌گیری تمدن‌نوین اسلامی است.

آقای دکتر عباسی به نظر شما اربعین چه نقشی در افزایش تعاملات میان ملت‌ها مخصوصا ملت‌های اسلامی دارد؟

عباسی: اخبار، اطلاعات و داده‌هایی که هرساله از این رویداد مهم در جهان اسلام و می‌توان گفت جهان بشریت مخابره می‌شود حاکی از این است که از ده‌ها کشور و از ملیت‌های مختلف از کشورهای آسیایی، آفریقایی، آمریکایی و ... در این رویداد مهم شرکت می‌کنند. طبیعتا راهپیمایی اربعین محل بسیار مهمی برای تبادل افکار و ایده‌ها و در عین حال پیشبرد آموزه‌های اصیل اسلامی است.

راهپیمایی اربعین رویدادی است که از ملیت‌های مختلف، دور هم جمع شده و در این رخداد عظیم شرکت می‌کنند و بزرگترین گردهمایی سالانه‌ای است که در سطح دنیا اتفاق می‌افتد بنابراین طبیعی است که فرصت مناسبی برای تأکید بر اشتراکات و همگرایی است و اینکه به عنوان ملت واحد و ید واحده اسلامی می‌توانند از طریق همگرایی و اتحاد با هم، به مقاومت در برابر نظام سلطه پرداخته و به پیشبرد بیشتر اهداف جهان اسلام کمک کنند.

میلیون‌ها نفر در این ایام از ده‌ها کشور دور هم جمع می‌شوند و با کمترین مشکل امنیتی و اسکان و مسائل بهداشتی و غذایی، برنامه پیش می‌رود. این نشان می‌دهد که این ملت‌ها می‌توانند در کنار هم و با اتحاد و همبستگی برای رسیدن به هدف واحد که همان هدف اباعبدالله الحسین(ع) و یاران ایشان است حرکت کرده و پیش بروند.

بنابراین اربعین موقعیت مهمی برای توسعه ارتباطات و تبادل اطلاعات میان کسانی است که در این رویداد مهم بین‌المللی شرکت می‌کنند. همچنین راهپیمایی اربعین به مثابه رسانه‌ای مهم برای صدور پیام عاشورا و حماسه‌ای است که در آن روز توسط حضرت اباعبدالله الحسین(ع) برای همه دنیا آفریده شد. در زمینه مقاومت، مقابله با سلطه، تن ندادن به ذلت و آزادی‌خواهی نیز اربعین الگویی برای همه جوامع مسلمان است.

آقای دکتر خرمشاد به نظر شما اربعین چه تاثیری در تقویت مقاومت اسلامی دارد؟

خرمشاد: اساساً گرد آمدن میلیون‌ها نفر در جغرافیایی به نام کربلا بعد از چندصدسال در جهت گرامی‌داشت آن واقعه نشان می‌دهد که اربعین بزرگداشت آزادگی و مقاومت است چون علت مقاومت اباعبدالله الحسین(ع) مقابله با انحرافاتی بود که بعد از جدشان در جامعه اسلامی پدید آمده بود.

طبیعی است که وقتی این همه انسان در این مراسم جمع می‌شوند، بهترین فرصت برای یادآوری و احیای مقاومت صورت گرفته توسط اباعبدالله الحسین(ع) در عصر جدید است و الهام‌بخشی بسیار زیادی در امر مقاومت اسلامی دارد و فرصت تفاهم و همدلی و یارگیری در مسیر مقاومت اسلامی را فراهم می‌کند. این مراسم به گونه‌ای تئوری‌سازی و زمینه‌سازی می‌کند و انسجام و قوام مقامت اسلامی را در صحنه عمل با پیوند دادن توده‌ها بیشتر می‌کند.