برخی از اهداف موجود در برنامه بزرگ و بی‌مبناست و هیچ پیش فرضی ندارد

عطنا - گفتگوی "حکمرانی اقتصادی در برنامه هفتم" شنبه ۳ تیرماه در برنامه تلویزیونی شیوه برگزار شد. در این گفتگو حجت میرزایی،استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی و حسن چنارانی، از کارشناسان اقتصادی دولت به گفتگو و تبادل نظر پیرامون برنامه هفتم توسعه پرداختند‌.

بخشی از نکات مطرح شده توسط حجت میرزایی را در ادامه می‌خوانید:  میرزایی در آغاز بحث با اشاره به اینکه برنامه در ایران تا حد زیادی به یک مناسک تبدیل شده است گفت: گویی ما در ایران برنامه می‌ریزیم که چیزی به نام سند برنامه وجود داشته باشد. حال یا به دلیل فشارهای سیاسی اجتماعی یا به دلیل الزام قانونی، دولت‌ها می‌خواهند بگویند ما برنامه داریم. در حالی که برنامه به طور متعارف سه کارکرد دارد: کارکرد هدفمندی، کارکرد عقلانیت و کارکرد مشروعیت.

انتظار داریم یک برنامه بگوید که جامعه به کجا می‌خواهد برود، چگونه برود و آیا مسیر عقلانی انتخاب کرده است، و از چه پشتوانه‌هایی برخوردار است. معمولا برنامه باید از سه پایه مشروعیت برخوردار باشد: کارشناسی، اجتماعی و قانونی. همچنین بر اساس یک تقسیم‌بندی دیگر برنامه‌ها می‌توانند کارکرد مستقیم و غیر مستقیم داشته باشند. کارکردهای مستقیم مثل تاثیراتی که در متغیرهای اقتصادی می‌گذارند، و یا اینکه معلوم کنند چه کارهایی را سلبی و ایجابی انجام دهیم.

اما کارکردهای غیرمستقیم اهمیت بیشتری دارند که دولت‌ها باید آن را جدی بگیرند. مثلا یک کارکرد برنامه ارائه چشم‌اندازی از جامعه است. دومین کارکرد، مشارکت است و برنامه‌ها بهانه‌ای برای همگرایی و گفتگوی اجتماعی‌اند؛ بهانه‌ای که همه درباره آینده حرف بزنند. در گذشته نیز ما تجربه‌های بسیار خوبی در این زمینه داشته‌ایم؛ مثلا برنامه سوم یا چهارم دقیقا با چنین نگاهی طراحی شد.

نکته دیگر این است که برنامه فرصتی برای آموزش و پژوهش است. دولت از این طریق هم به کارگزاران خودش و هم شهروندان آموزش‌های خودش آموزش می‌دهد. همچنین برنامه بهانه‌ای برای گفتگو و هماهنگی میان بخش‌های حاکمیت است. 

وی افزود: آنچه ذکر شد دقیقا همانی است که برنامه هفتم فاقد آن است. برنامه هفتم غیرمشارکتی‌ترین و ساکت‌ترین برنامه در طول تاریخ ۸۰ سال برنامه‌ریزی در ایران است. این برنامه رسما در پستو تدوین شده است. نکته دیگر این است که این لایحه طی ۲ ماه گذشته، ۵ بار عوض شده است. تازه روز آخری که لایحه قرار بوده به مجلس برود یادشان افتاده چیزی اضافه کنند. نسخه‌ای که آقای میرکاظمی در فروردین با قید محرمانه تحویل داد تا الان ۵ بار در پستوها عوض شده است.

برخی از اهداف موجود در برنامه بزرگ و بی‌مبناست

عموم مردم و نخبگان که هیچ، حتی برخی از کارگزاران و بخش‌های خود دولت در این برنامه مشارکتی نداشته‌اند. طی سه هفته حجم عظیمی از اهداف کمی در این برنامه ریخته شده که هیچ مبنایی ندارد. نه مبنایش مشخص است، نه مقدماتش، نه فهم نظری تدوین‌کنندگان از اینکه مسائل اصلی ما چیست فهم درستی است و نه فهم دقیقی از وضع موجود وجود دارد. ما در مقطعی هستیم که به کارکردهای غیرمستقیم برنامه خیلی نیاز داریم؛ یعنی در یک فضای پر از گلایه و نارضایتی و جامعه دو قطبی شده، این برنامه می‌توانست فرصتی برای یک گفتگوی ملی باشد. 

استاد دانشگاه علامه طباطبایی اظهار داشت: برخی از اهداف موجود در برنامه بزرگ و بی‌مبناست چون فهمی از وضع موجود وجود ندارد و محاسبه‌ای پشت آن نیست. مثلا کاهش ضریب جینی به ۳۲ درصد مد نظر بود، اما انتقاداتی مطرح شد که نمی‌شود یک مرتبه از ۴۰ درصد به ۳۲ درصد رسید و ما تحمل این همه خوشبختی را نداریم! ۳۲ را کردند ۳۵. این است که چون نمی‌دانند ضریب جینی بسیار کند و آرام تغییر می‌کند این اهداف را می‌گنجانند.

درباره نرخ رشد نیز همین است. ما الان تازه بعد از یک دهه رشد نزدیک به صفر، تازه به ۴ درصد رشد رسیده‌ایم که جبران آن رشدهای منفی برخی سالهای دهه ۹۰ است. چطور می‌خواهیم به ۸ درصد جهش کنیم؟! با کدام منابع؟ این را کسی نمی‌گوید. چون محاسبه‌ای وجود ندارد. یا مثلا یکی از طنزآلودترین بخش‌های این برنامه بخش بازار کار است. من هدف کمّی صریحی ندیدم، اما کل بازار کار خلاصه شده در کسب و کارهای خانگی! یعنی در حالی که قرار است ۸ درصد رشد داشته باشیم اما تمام برنامه متمرکز بر این است که کسب و کار های خانگی را چگونه ده وزارتخانه ساپورت کنند و راه بیندازند!

اقتصادی که یکی از مهم‌ترین مسائلش بیکاری است و چند میلیون دانشگاهی بیکار دارد، راه حلی که برایش دیده‌اند قلاب‌دوزی و قالی‌بافی است! در مجموع این برنامه به دلایل متعدد یک شوخی بزرگ و شگفتی عجیب است. 

این کارشناس اقتصادی با اشاره به آشفتگی در اهداف دولت بیان کرد: دولتی که از ابتدا هیچ هدف مشخصی نداشته است یک مرتبه آمده این همه هدف کمّی‌ برای خودش در نظر گرفته.ضمن اینکه از برنامه ۷ هزار صفحه‌ای مورد ادعای آقای رئیس جمهور رسیده‌اند به ۱۸۵ صفحه‌ای، که خودش پیشرفت بزرگی است! برای توسعه نه ۷هزار صفحه لازم است و نه ۷۰۰ صفحه، ۷ صفحه کافی است. قرار است برنامه سند مورد وفاق دولت و ملت باشد که به چه سمتی می‌خواهند بروند و همه تکلیف خود را می‌دانند.

برنامه هفتم هیچ پیش فرضی ندارد

کاش حداقل از عمان که اخیرا سند چشم‌اندارشان منتشر شده یاد می‌گرفتیم. امروز در دنیا هیچ برنامه توسعه‌ای ۷۰ ۸۰ صفحه نیست. یا برنامه راهبردی است، یا موضوعی، یا موضعی و... . میرزایی با اشاره به بحران مساله محوری در برنامه هفتم افزود: برنامه هفتم هیچ پیشفرضی ندارد. ما نمی‌دانیم برنامه با فرض وجود تحریم‌هاست یا لغو آنها، با قهر اجتماعی است یا با آشتی اجتماعی،در فضای دو قطبی است یا یک فضای نرمال سیاسی اجتماعی، هیچ چیز معلوم نیست.

مگر می‌شود برنامه‌ای بدون تحلیل وضعیت جهانی و روندهای گذشته وآینده آن، روندهای زنجیره ارزش، روندهای فناوری، روندهای ژئواکونومیک و ژئوپلیتیک و... طراحی شود؟ وی با تعریض به ناترازی‌های مطرح شده در برنامه گفت: ناترازی اصلی در کشور ما ناترازی حکمرانی است! یعنی ما با دولتی با پاسخگویی نمره ۹ از ۱۰۰، قابلیت نظارت و تنظیم‌گری ۴/۸ از ۱۰۰، نمره مهار فساد ۱۵ از ۱۰۰ مواجهیم. در تمام ۶ شاخص حکمرانی ما جزء ۴ کشور آخر خاورمیانه‌ایم. یعنی بعد از ما عراق و سوریه و لیبی هستند. ما دچار حکمرانی بد هستیم. ما در شرایطی هستیم که به آن می‌گویند تسخیر دولت، یعنی شرایطی که فساد قانونی می‌شود. در محیط کسب و کار از ۱۸۰ کشور ۱۳۰ هستیم.

در رقابت‌پذیری از ۱۲۰ کشور ۱۰۰ هستیم. در حقوق مالکیت وضع بدتر از اینهاست. ما با اقتصاد رانت زده مواجهیم که کارکرد اصلی‌اش توزیع رانت است. ما اقتصادی مواجهیم که ۸۰ درصدش در اختیار بخش عمومی غیر دولتی است، آن هم در قالب شرکت‌های تودرتویی که قابل شناسایی نیست. اما هیچ اشاره‌ای به این موارد نشده است.