افزایش مهاجرت، یکی از مسائل امنیتی و جمعیتی است

عطنا - مهاجرت داخلی یکی از متغیرهای اثرگذار بر تغییرات جمعیتی در استان‌هاست که می‌تواند منجر به تغییر موازنه جمعیتی و حتی خالی شدن برخی روستاها و شهرها از سکنه شود. مرکز پژوهش‌های مجلس به‌تازگی در گزارشی به وضعیت مهاجرت داخلی در کشور پرداخته است. بررسی این گزارش نشان می‌دهد سالانه یک میلیون نفر در داخل کشور در دهه‌های اخیر مهاجرت کرده‌اند.

بر اساس این گزارش افزایش مهاجرت‌ها و جابه‌جایی‌های جمعیتی به‌ویژه از مناطق مرزی کشور به سمت مرکز و سکونت آنها در اطراف شهرهای بزرگ به‌ویژه پایتخت، یکی از مسائل اجتماعی، جمعیتی و امنیتی حال حاضر کشور است.

پیش از این نیز همزمان با افزایش مهاجرت از کشور و چالش‌هایی که پیش روی کشور قرار داده، برخی از کارشناسان برای الگوی مهاجرت داخلی و افزایش آن، هشدار داده‌‌اند. جمعیت روستاهایی که به دلیل وضعیت اقلیمی و بیکاری متروکه شده در شهرهایی متمرکز می‌شوند که دیگر ظرفیت پذیرش جمعیت ندارند.

از سوی دیگر وضعیت اقتصادی کشور و هزینه بالای زندگی در شهرها نیز موجب رانده شدن بخشی از جمعیت به حاشیه شهرها می‌شود. آنطور که کارشناسان می‌گویند با رانده شدن جمعیت به حواشی شهرها، احتمال افزایش آسیب‌های اجتماعی نیز بیشتر می‌شود. شرایطی که حالا مرکز پژوهش‌های مجلس نیز آن را یکی از مسائل امنیتی کشور می‌خواند.

سن مهاجران داخلی

اما بیشترین مهاجرت داخلی در ایران در چه سنی انجام می‌شود؟ آنطور که در این گزارش آمده اغلب مهاجرت داخلی در سن 15 تا 34 سالگی انجام می‌شود. یعنی جمعیتی که فعال اقتصادی به شمار می‌روند.

افراد زیر 18 سال بنا بر اعلام سازمان‌های بین‌المللی، کودک به شمار می‌روند و ازدواج آنها هم در زمره کودک‌همسری محسوب می‌شود. بنابراین اگر افراد 18 سال به بالا را در نظر بگیریم، جمعیت سنی مهاجران داخلی به صورت بالاقوه در آستانه ازدواج و باروری هستند.

آنطور که مرکز پزوهش‌های مجلس نوشته مهاجرت این افراد علاوه بر تاثیر مستقیم بر جمعیت مبدا و مقصد مهاجرتی، با تحت تاثیر قرار دادن الگوی سنی و در نتیجه میزان ازدواج و باروری، جمعیت آینده را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.

ساختار جنسی مهاجران داخلی

بررسی نسبت جنسی مهاجران، نشان‌دهنده غالب بودن مهاجران مرد است. البته در سال‌های اخیر بر تعداد زنان مهاجران نیز اضافه شده است. به‌گونه‌ای که در بسیاری از مطالعات از عبارت زنانه‌شدن مهاجرت استفاده می‌شود.

مهاجرت مردان به‌ویژه مردان جوان ضمن کاهش نیروی کار در مبدا، تراکمی از نیروی کار در مقصد را ایجاد کرده و می‌کند که نتیجه آن چیزی جز افزایش نرخ بیکاری در مقصد، گسترش مشاغل غیررسمی و مسائلی از این دست نیست.

افزایش مهاجرت‌های بین استانی

در ادامه این گزارش آمده که طی 50 سال اخیر، تغییرات زیادی در اندازه، حجم و شکل مهاجرت‌های داخلی در ایران رخ داده است. این تغییرات به صورت مستقیم تحت تاثیر شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نوسازی حاکم بر کشور صورت گرفته، اما تاثیر نامطلوبی بر الگوهای توزیع و سکونتی کشور داشته و تعادل جمعیتی کشور را به نحو قابل توجهی دگرگون کرده است.

بیشترین مهاجرت‌های درون استانی با سهمی برابر با 63 درصد مربوط به سال‌های 1365 تا 1375 و کمترین آن مربوط به سال‌های 1390 تا 1395 است. این در حالی‌ست که سهم مهاجرت بین استانی در همین بازه به ترتیب 33.7 درصد و 48 درصد ثبت شده است.

به عبارتی در این سال‌ها، مهاجرت بین استانی افزایش داشته که روی به هم خوردن تعادل جمعیتی کشور موثر است. از سوی دیگر بررسی‌ها نشان می‌دهد که طی 30 سال اخیر بیش از 70 درصد مهاجرت‌های درون استانی به مقصد شهرها صورت گرفت. همچنین نگاهی به روند مهاجرت درون استانی حاکی از آن است که از سال‌های 1365 تا 1395 سیر صعودی 10 درصدی داشت.

مهاجران به کدام استان‌ها می‌روند؟

بر اساس داده‌های سرشماری طی دوره 1375 تا 1385 بیش از چهار میلیون مهاجر در کشور جابه‌جا شدند. البته سهم همه استان‌ها از این جابه‌جایی‌ها یکسان نبود. بیش از 50 درصد استان‌های کشور مهاجرت فرست بودند. از این میان استان‌های تهران، خراسان رضوی، گیلان و مازندران بیشترین مهاجر را داشتند. در این دوره استان‌های کرمانشاه، همدان، اردبیل و کردستان دارای بالاترین سطح منفی میزان خالص مهاجرت هستند.

طی سال‌های 85 تا 90 نیز استان‌های گیلان، اصفهان و البرز دارای بالاترین موازنه مثبت مهاجرتی و کرمانشاه، خوزستان و لرستان نیز بیشترین موازنه منفی مهاجرت را داشتند. داده‌هایی که نشان می‌دهد استان‌های مهاجرپذیر به لحاظ توسعه‌یافتگی در سطح بالاتری نسبت به استان‌های مبدا قرار دارند.

پیش‌تر نیز محمود مشفق، مدیرگروه جمعیت‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی درباره وضعیت مهاجرت داخلی در ایران به تجارت‌نیوز گفت: «سرریز شدن جمعیت در استان‌های مهاجرپذیر موجب ایجاد مشکلات اجتماعی و اقتصادی می‌شود. برای مثال در بعد اقتصادی باعث افزایش قیمت مسکن، زمین و اجاره‌بها می‌شود.»

او همچنین گفت: «در تهران ههم این موضوع قابل مشاهده است. حالا مهاجران دیگر به تهران یا کرج نمی‌روند، بلکه به اطراف مثل شهریار، پردیس، پاکدشت و… می‌روند. ضمن اینکه در استان‌های شمالی هم موجب افزایش قیمت مسکن و زمین می‌شود. در بعد اجتماعی هم باعث افزایش آسیب‌های اجتماعی در مقاصد مهاجرتی می‌شود.»