بررسی نظام‌های انتخاباتی اکثریتی، تناسبی و حزبی

عطنا - همایش جامع قوانین انتخابات مجلس شورای اسلامی با محوریت در مسیر مردم سالاری دینی، ظهر روز دوشنبه ۱۸ اردیبهشت، با حضور نمایندگان مجلس شورای اسلامی، محمد باقری بنابی، محمد حسن آصفری، علی علیزاده و محمد رضا شمسا در دانشکده حقوق و علوم سیاسی برگزار شد.

محمد رضا شمسا، کارشناس حوزه سیاست داخلی، ضمن توضیح نظام انتخاباتی کشور، به اهمیت ان اشاره کرد و گفت: اهمیت نظام انتخاباتی و نظام تدبیر به حدی است که مشکلاتی که در جامعه انعکاس دارد را می‌توان بازتابی از نظام حکمرانی کشور و نظام انتخاباتی تلقی کرد.

وی افزود: در نظام تدبیر، استاندارد‌های لازم را نداریم، اگر نظام حکمرانی کشور این استاندارد‌ها را داشت قطعاً خروجی متفاوت تری داشتیم.

وی ادامه داد: یکی از بحث‌های مهم حکمرانی، نظام انتخاباتی است، نظام انتخاباتی از این جهت مهم است که نظام‌هایی که مبتنی بر مردم سالاری هستند و مردم هستند که رهبران و مسئولین خود را انتخاب می‌کنند این امر توسط نظام انتخاباتی اتفاق می‌افتد، گزینش نظام انتخاباتی، مهمترین تصمیم نهاد سیاسی است، نظام انتخاباتی لباس قدرت است که شیوه حل مسائل را دارد.

شمسا گفت: نظام انتخاباتی از ۴ عنصر تشکیل شده است و اگر نظام انتخابات کشوری می‌خواهد شکل گیرد باید این اجزا را داشته باشد، اجزا شامل این است که فرمول نظام انتخاباتی چیست و نامزدی که می‌خواهد وارد رقابت‌های انتخاباتی شود به چه شیوه‌ای قدرت را کسب می‌کند، یعنی شیوه شمارش آرا چگونه است، بر مبنای فرمول اکثریتی است یا تناسبی.

وی ادامه داد: دوم، ساختار برگه رای است، اینکه افرادی که رای می‌دهند و برگه رای که در صندوق می‌اندازند باز است یا بسته است؛ سومین بحث وزن عددی حوزه انتخابی است، یعنی اینکه در هر حوزه انتخابی چند نماینده دارد، آیا از هر حوزه انتخابی یک نماینده انتخاب می‌شود.

وی در رابطه با نظام اکثریتی گفت: بحث بعدی در مورد فرمول انتخاباتی است، و در فرمول انتخابی رای اکثریتی باشد، یعنی زمانی که ما در یک حوزه رقابتی شرکت می‌کنیم مبنای پیروز شدن در انتخابات، این است که بیشترین رای را داشته باشیم؛ بنابراین به مجموع این‌ها مهندسی انتخاباتی می‌گوییم که در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و با تفاوت این‌ها نتیجه انتخابات تغییر می‌کند.

شمسا در ادامه به انواع نظام انتخاباتی اشاره کرد و گفت: در کشور سه نظام انتخاباتی داریم که اولین آن نظام اکثریت است، یک نظام تناسبی است و نظام بعدی مختلط است؛ اکثریت بر مبنای فرمول اکثریت است، نظام‌های تناسبی بر مبنای فرمول تناسبی است.

وی به تفاوت نظام اکثریتی و تناسبی پرداخت و گفت: تفاوت نظام اکثریتی با نظام تناسبی این است که در فرمول اکثریتی وقتی وارد رقابت‌های انتخاباتی می‌شوید اگر بیشترین آرا را کسب کنید، برنده هستید، اما در نظام تناسبی اینگونه نیست، میزان آرایه که به دست می‌آورید، متناسب با همان میزان رای، کرسی به شما می‌دهند؛ در انتخابات اکثریتی از هر حوزه یک نماینده انتخاب می‌شود، اما در تناسبی باید چندین نماینده انتخاب شود.

شمسا در نهایت گفت: نظام انتخاباتی مجلس شورای اسلامی نظام اکثریتی است، انتخابات مجلس شورای اسلامی بر خلاف تصور عام، دو نظام انتخاباتی دارد.

محمد حسن صفری، عضو کمیسیون امور داخلی کشور، سخن خود را با موضوع ابلاغیه سیاست‌های مقام معظم رهبری در خصوص انتخابات شروع کرد و گفت: در تاریخ ۲۴ مهر ۱۳۹۵، سیاست‌های کلی انتخابات را، مقام معظم رهبری در ۱۸ ماده ابلاغ کردند، مورد اول که جناب آقای شمسا مطرح کردند.

وی ادامه داد: در ادامه باید گفت، تعیین حوزه‌های انتخاباتی مجلس شورای اسلامی و شورای اصلاحی بر مبنای جمعیت و مقتضیات اجتناب ناپذیر باید به گونه‌ای باشد که حداکثر عدالت انتخاباتی و همچنین شناخت مردم از نامزد‌ها فراهم گردد.

صفری گفت: عدالتی که در کشورمان باید رعایت شود متاسفانه عملیاتی نشد و علت آن مخالفت دولت‌ها بود، در هر دوره از مجلس در ادوار‌های گوناگون در هر زمان و افزایش نمایندگان مجلس که طبق اصل ۶۴ قانون اساسی هر ده سال یکبار می‌تواند این افزایش داشته باشد، هر زمان مجلس طرحی را در قالب افزایش تعداد نمایندگان داده است، با مغایرت اصل ۷۵ و مخالفت دولت مواجه شد، لاجرم این طرح از دستور خارج شد.

وی افزود: دومین موضوع بهره مندی داوطلبان در تبلیغات انتخاباتی، با تقسیم برابر و متناسب، در صدا و سیما و فضای مجازی است، در قانون، نمایندگان در حوزه فضای مجازی چه نوع تبلیغاتی میتوانند داشته باشند وجود ندارد.

محمد حسن صفری گفت: مورد دیگر شناسایی اولیه توانایی و شناخت داوطلبان در مرحله ثبت نام، به شیوه‌های مناسب قانونی، متناسب با هر انتخابات است، سلامتی جسمی و روانی فردی که می‌خواهد نماینده شود باید مورد بررسی قرار گیرد، اگر سلامتی جسمی و روانی را نداشته باشد، در مقابل نمی‌تواند مسائل و مشکلات مردم را پیگیری کند.

محمد باقر بنابی، نماینده مردم بناب، ضمن مخالف شدید با ارائه طرح جدید در مجلس برای اصلاح نظام انتخاباتی گفت: تا زمانی که در کشور آسیب شناسی صورت نگیرد با طرح برنامه‌های جدید وضع ما بدتر می‌شود.

وی ادامه داد: جمهوریت با حزب عجین است، هرجا جمهوریت هست، در کنار آن حزب نیز باید باشد، انتخابات بدون حزب انتخابات نیست؛ در کجای دنیا، انتخابات وجود دارد، ولی حزبی نیست، حزب مسائل اقتصادی، سیاسی کشور را درست می‌کند، اگر تعداد نمایندگان کشور افزایش پیدا کند مسائل و مشکلات کشور نیز بیشتر می‌شود، اینگونه انتخابات برگزار کردن در هیچ کجای دنیا وجود ندارد و باید اصلاح شود.

باقری در رابطه با نظام اکثریت یا تناسبی گفت:اگر خودمان را با آمریکا مقایسه کنیم در آمریکا کسی بدون حزب نمی‌تواند در انتخابات شرکت کند.

علی علیزاده، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی گفت: نظام انتخاباتی عملاً در نتیجه انتخابات تاثیر دارد، با توجه به نکته جناب باقری، زمانی که ما به جایگاه مجلس در قانون اساسی نگاه می‌کنیم، مرکز قدرت مجلس است.

وی ادامه داد: در اوایل انقلاب نیز بسیاری از تصمیمات مهم کشور به مجلس سپرده می‌شد؛ ولی اکنون که به مجلس یازدهم رسیدیم، مشاهده می‌کنیم که مجلس قدرت گذشته را ندارد، برای مثال اگر مجلس برای سربازی تصمیم گیرد، ستاد نیرو‌های مصلح می‌تواند وتو کند و نمونه‌های دیگری نیز از این دست وجود دارد.

علیزاده گفت: نظام انتخاباتی است که بر مجلس اثر گذاشته است و مجلس را روز به روز ضعیف‌تر می‌کند؛ تا زمانی که نظام انتخاباتی کشور اصلاح نشود، تا زمانی که من برای مشکلات شهر و منطقه خودم وقت نگذارم، به ان روستا و شهر هیچ امکانات رفاهی نمی‌رسد.

وی افزود: اگر از من بپرسند پر کار‌ترین فرد چه کسی است می‌گویم نمایندگان مجلس، چرا که در تمام طول روز در حال تلاش و کار کردن هستند، اما متاسفانه با توجه به تمام وقت گذاشتن و کار کردن هیچ خروجی ندارند و با توجه به نظام انتخاباتی در قالب یک فرماندار و شهردار ظاهر می‌شویم.

علیزاده مخالف فزایش تعداد نمایندگان در مجلس شورا اسلامی بود وی گفت: هرچه حوزه‌های انتخاباتی را کوچک‌تر کنیم مشکلات کشور را زیاد‌تر می‌کنیم و مجلس ضعیف‌تر می‌شود، با توجه به این وضعیت، نمی‌توان امیدی به مجلس داشت، مگر اینکه نظام انتخاباتی کشور تغییر پیدا کند تا بتوانیم خروجی مناسبی دریافت کنیم؛ طرحی که دوستان کمیسیون شورا‌ها و امور داخلی، آماده کردند برای نظام انتخاباتی کشور، به نظر من هیچ خروجی مثبتی نخواهد داشت جز اینکه وضعیت را بدتر خواهد کرد.

در نهایت دکتر عباسی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، نقطه نظر خود را در رابطه با اشکالات نظام انتخاباتی بیان کردند و میهمانان به تعدادی از سوالات حاضران در جلسه پاسخ دادند و نشست به پایان رسید.