تعیین نظام انتخاباتی، مسئله‌ای پیچیده و چند بعدی است

عطنا - در حاشیه برگزاری همایش در مسیر مردم سالاری دینی که توسط انجمن اسلامی دانشجویان مستقل دانشکده حقوق و علوم سیاسی در ۱۸، ۱۹ و ۲۰ اردیبهشت ماه برگزار می‌شود، با محمدرضا ویژه در مورد چالش‌های نظام انتخاباتی گفتگو کردیم.

وی در این مورد گفت: در انتخابات مجلس شورای اسلامی و به طور کلی درانتخابات‌های پارلمانی سه عنصر به عنوان ملاک اصلی وجود دارد. حوزه بندی انتخاباتی که از اهمیت بالایی برخوردار است، نظام انتخاباتی و فرایند انتخابات.

او ادامه داد: ساده‌ترین عنصر، فرآیند انتخابات است که بیشتر شامل فرآیند اداری و اجرایی انتخابات می‌شود. دو عنصر اول یعنی حوزه‌بندی انتخاباتی و نظام انتخابات از اهمیت نسبتا بیشتری برخوردار است، زیرا شکل تعلق آرا به نامزد‌ها در چارچوب این دو عنصر سازمان دهی می‌شود. معیار‌های متفاوتی برای حوزه بندی انتخابات وجود دارد. یکی از طرح‌های مطرح در مجلس در این حوزه طرح استانی شدن انتخابات است که مزایایی برای آن در نظر گرفته شده و شاهد رفت و برگشت مکرر آن در صحن مجلس بوده‌ایم و در نهایت به جایی نرسید مسئله دیگر بحث نظام انتخاباتی است.

ويژه اظهار داشت: همان طور که می‌دانید نظام انتخاباتی در کشور ما نظام اکثریتی است که ساده‌ترین شکل نظام انتخاباتی می‌باشد و بعضا در این شکل از نظام انتخاباتی امکان ورود برخی از افراد به مجلس در دور دوم انتخابات وجود دارد. از طرفی دیگر در این نوع از نظام انتخاباتی امکان هدایت آراء به شکلی که بعضی از افراد و یا گروه‌های سیاسی سهمی کمتر و یا صرفا به شکل محلی در انتخابات داشته باشند داشته وجود دارد. ذکر این نکته نیز قابل توجه است که انتخابات مجلس شورای اسلامی از جهاتی شبیه به انتخابات شورا‌های اسلامی است یعنی بسیاری از علایق مذهبی، قومی، سیاسی، منطقه‌ای و محلی نیز در آن دخیل است. در بسیاری از شهر‌های کوچک تنوع قومیتی و تنوع فرهنگی وجود دارد که نظام اکثریتی ممکن است نمایندگان این اقلیت‌های قومی و مذهبی را از ورود به مجلس محروم کند.

او همچنین گفت: بنابر این نظام انتخاباتی از جهتی دارای مزایا و از طرف دیگر دارای نکات منفی و معایبی از جهت دیگر ذکر این نکته نیز قابل اهمیت است و آن اینکه انتخابات معمولا در کشور‌های مختلف در یک وضعیت ثابت برگزار نمی‌شود. یعنی نمی‌توان گفت که نظام تناسبی صرفا برای آلمان و نظام اکثریتی صرفا برای ایران مناسب است و نمی‌توان به صرف اینکه یک نظام انتخاباتی در کشوری موفق بوده استفاده از آن نظام را چشم بسته به کشور‌های دیگر نیز پیشنهاد داد.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: توجه به خیلی از معیار‌های بومی نیز مهم است و باید این معیار بررسی شوند. ازین جهت شناخت نظام انتخاباتی و پیاده کردن نظام انتخاباتی و همچنین حوزه بندی فقط یک بحث حقوقی صرف نیست بلکه باید به عوامل جامعه شناختی، اقتصادی و ... در جامعه نیز توجه کرد. در این زمینه ما می‌توانیم نظام‌های دیگری را نیز به کار بگیریم و الزامی برای استفاده از نظام تناسبی وجود ندارد. ولی باید توجه داشت که نظام اکثریتی در حال حاظر در برخی از نقاط کشور دیگر جواب نمی‌دهد.

او تصریح کرد: نقدی که بر اکثر طرح‌های مطرح شده در سال‌های اخیر وارد شده پیشنهاد این طرح‌ها در سال‌های پایانی دوره‌های مختلف مجلس است. متاسفانه این مسئله وجهه خوبی ندارد و ممکن است این نکته را به ذهن متبادر کند که منافع شخصی در میان است و افراد سعی در انطباق شرایط انتخابات با موقعیت خود دارند. نقد دیگری که در زمینه این طرح‌ها مطرح است پخته نبودن برخی از این طرح‌ها است و در بسیاری مواقع با وجود ایده‌های خوب امکان پیاده کردن آن‌ها در عمل و از نظر آکادمیک محل بحث است. بنابر این واقع بینانه نبودن برخی از این طرح‌ها مسئله قابل تاملی است.

وی گفت: معمولا در نظام‌های تناسبی و مختلف میزان مشارکت مردمی در انتخابات بیشتر است. درحالی که در نظام‌های اکثریتی و در دور دوم انتخابات شاهد کاهش میزان مشارکت هستیم. با وجود اینکه از نظر علمی تغییر نظام انتخاباتی در افزایش مشارکت تاثیر دارد، اما در عمل این مهم بسیار پیجیده و وابسته به سنجش جنبه‌های مختلف و دستگاه‌ها و مجریان انتخابات است. هرچند که تجربه سایر کشور‌ها این افزایش مشارکت را ثابت می‌کند، اما الزاما نمی‌توان گفت که این تغییر سبب افزایش مشارکت در کشور ما نیز خواهد شد. بنابر این در این مورد نباید مسئله را صرفا از یک بعد بررسی کرد و باید مسئله را ناظر بر ابعاد و وجوه مختلف دید.

مصاحبه کننده: محمد امین رمضانی دبیر نشریات انجمن اسلامی دانشجویان مستقل دانشکده حقوق و علوم سیاسی