خطر نسخه فدرالیسم برای ایران

عطنا - فدرالیسم به طور تاریخی ایده‌ای برای متحد ساختن دولت‌های محلی بوده، نه افتراق قومیت‌ها و برساختن دولت‌های محلی جدید. لذا مشکل فدرالیسم بر سر کارکرد آن در ایران است.

در واقع فدرالیسم صورتی از دولت (state) است که طی آن تعدادی دولت‌های با قدمت پیشینی (نسبت به دولتِ جدید فدرال)، بر اساسِ مشترکات باهم متحد شده و دولت مرکزی فدرال را چون چتری بر دولت‌های محلیِ سابقاً «موجود» و مجزا تشکیل می‌دهند.

به همین دلیل، می‌تواند ایده‌ای موفق برای کشورهایی چون بلژیک، آمریکا یا آلمان تلقی شود که پیش از آن هویت متحدی به نام ملت - دولت (Nation - State) نداشتند و فدرالیسم سبب اتحاد دولت‌های کوچک و تشکیل دولت ملی در آن سامان شد.

تقریباً هیچ نمونه‌ای و تحقیقاً هیچ نمونه‌ی موفقی نمی‌توان یافت که فدرالیسم در کارکردِ عکس خود عمل کرده باشد؛ یعنی ملت - دولتی متحد و تاریخی را به دولت‌های کوچک‌تر تبدیل کند، چرا که این درست خلاف ایده‌ی فدرالیسم یعنی متحد ساختن دولت‌های کوچک و تشکیل دولتی بزرگتر و قدرتمندتر است.

دقیقاً در نقطه‌ی مقابل کارکرد اصلی و تاریخی فدرالیسم، یعنی متحد ساختن دولت‌ها بر اساس اشتراکات (مثلاً زبان آلمانی در آلمان)، برای تحقق فدرالیسم در ملت - دولت‌های تاریخی چون ایران، باید معیاری برای تفرّقِ دولت‌های جدیدِ محلّی از دولتِ مرکزیِ پیشینی یافت. بدین مقصود باید افتراقات را پیش کشید یا از اساس ایجاد کرد و آن‌ها را مبنایی برای تشکیل دولت‌های محلی فدرال ساخت. آن گاه (اگر صداقت مدعیان فدرالیسم در ایران را بپذیریم) دولت مرکزی را که پیش‌تر آن را تکه‌تکه کرده بودیم بر دولت‌های محلی فدرالِ تازه استقرار یافته، مستقر کنیم.

ناگفته پیداست این دولت نمی‌تواند قدرتمند و این ملت نمی‌تواند ملّتی یکپارچه باشد و فدرالیسم - بعکس مدل اول - دیگر اثر انسجام‌بخش خود را نخواهد داشت؛ چراکه شما پیشتر افتراقات و گسل‌های قومی را فعال و مبنای جداسازی ساخته‌اید. وانگهی، دولت‌هایی جدید ایجاد کرده‌اید که مبنای شکل‌گیری و به تبع مشروعیتشان، در گسستگی‌های قومی و افتراق از دولت مرکزی بوده است. چنین دولت‌هایی که موجودیت و مشروعیتشان را از «افتراق» گرفته‌اند، هیچگاه منافع‌شان را در «اتحاد» نخواهند دید. در این حالت، از آنجا که مؤلفه و اراده‌ی اصلی در تشکیل دولت‌های فدرال جدید، تفاوت‌ها و نه اشتراکات بوده است (آن‌ها بعکس مواردی چون آلمان و بلژیک هویتشان را از افتراقات گرفته‌اند، نه از تشابهات) اشتراک منافعی نیز وجود نخواهد داشت و تعارص منافع میان دولت‌های فدرالِ نوبنیاد بالا خواهد گرفت. در نتیجه دولتی ضعیف و ملتی متفرق به وجود خواهد آمد که ساکنان هیچ نقطه از آن روی توسعه، رفاه، آرامش، امنیت و آزادی را نخواهند دید. دولت‌های تازه تأسیس به جان هم خواهند افتاد و ملت ایران را تکه تکه خواهند کرد.

«فدرالیسم» شیوه‌ای برای اختراع دولت‌های جدید و تضعیف و تجزیه‌ی ملت - دولت‌های تاریخی نیست، بلکه در کارکرد اصلی خود می‌تواند عکس آن باشد. آنچه عده‌ای برای ایران خواب دیده‌اند، درواقع «فدرالیسم وارونه» است و تکه تکه کردن ملتی یکپارچه.