قدرتِ ابزار هژمونی ساز آمریکا در حال افول است

عطنا - به تازگی همه مبادلات تجاری مالزی و هند با توافق طرفین، با حذف دلار و با استفاده از روپیه صورت می گیرد. قبلتر از آن کشورهایی همچون چین و روسیه، عربستان و پاکستان، جمهوری اسلامی ایران و برزیل و غیره در راستای استفاده از ارزهای جایگزین، توافقنامه های دو جانبه و چند جانبه امضا کرده اند که بیانگر قدرت روز افزون ارزهای دیگر در برابر دلار آمریکا است. با توجه به تحولات اخیر نظام بین الملل و حذف دلار از مبادلات بسیاری از این کشورها، باید دید آیا قدرت دلار رو به کاهش و زوال است یا خیر. برای بررسی موضوع با دکتر «مهدی خورسند» کارشناس مسائل اوراسیا و چین، به گفت و گو پرداختیم.
 
 مهدی خورسند درخصوص توانمندی دلار اظهار کرد: پس از اتمام جنگ جهانی دوم «دلار» به عنوان یک ارز رایج بین المللی شناخته شد و در خیلی از مناسبات بین المللی تبدیل به ارز مسلط بین‌المللی و ابزار هژمونی ساز آمریکا در نظام بین الملل شد. این‌گونه آمریکا به عنوان یک ابرقدرت شناخته شد. با بهره گیری از سازمان ها و نهادهای بین‌المللی، آمریکایی ها توانستند این تسلط خود را از طریق دلار به سایر کشورهای دنیا سیطره بخشند. در یک دهه پس از پایان جنگ جهانی دوم، ذخایر بانک های مرکزی دنیا به صورت میانگین بیش از ۷۰ درصد از دلار ذخیره بود. کشورها با ارز مسلط و رایج «دلار» در دنیا مبادله تجاری می کردند. اما، پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، کشورها و قدرت‌های نوظهور دنیا دیدند که آمریکا به شکل دیوانه واری در حال استفاده از این ارز رایج بین المللی در راستای اهداف خاص خود است. آمریکا به وسیله تحریم دلار تلاش می کرد تا رفتار آن کشورها را براساس خواست و اراده خودش تنظیم کند. این کشورها کم کم تلاش کردند تا به این ابزارهای هژمونی ساز آمریکا ضربه وارد کنند.
 
کارشناس مسائل اوراسیا اضافه کرد: اولین اقدام آن ها، ایجاد نهادهای منطقه ای در مقابل نهادهای بین‌المللی ایجاد شده توسط آمریکا بود. این کار با ایجاد سازمان همکاری شانگهای شروع شد و نهادهای منطقه ای دیگر را هم ایجاد کردند. حتی اتحادیه اروپا را هم می‌توان یک نوع نهادگرایی منطقه ای دانست. اما اگر آن‌ها آمدند به یکی از ابزارهای هژمونی ساز آمریکا ضربه زدند، دومین ابزاری که اتفاقا قدرتمندتر از همه بود را باید چه می کردند. شالوده ایجاد این نهادهای منطقه ای بر مبنای حذف دلار از مبادلات نو و چندجانبه در منطقه بود اما زمان، فضا و اقتصاد کشورها اقتضای انجام این کار را نداشت. ولی شاهد یک سری رفتارها و اقداماتی از سوی قدرت های نوظهور بودیم و کشورهای منتقد نظم تک قطبی، کم کم وارد این روند شدند.
 
وی بیان کرد: بعد از سال ۲۰۱۴، بیشتر اقتصادهای نوظهور دنیا مانند برزیل، هند، آفریقای جنوبی، روسیه و چین تلاش کردند تا مبادلات نو و چند جانبه را با همدیگر رقم زده و از ارزهای ملی خود استفاده کنند. پیشگام این قضیه تاکنون، کشور روسیه بوده است. در اولین گام از سال ۲۰۱۳، روسیه تلاش کرد در همکاری ها و مبادلاتی که با هندی ها داشت، ۳۰ درصد از مبادلات خود را با ارزهای جایگزین «دلار» انجام دهد. تا جایی که از سال ۲۰۱۴ روسیه از گروه (G8) خارج می شود، بخش اعظم ذخایر دلاری بانک مرکزی خود را به فروش می گذارد و جایگزین آن طلا می خرد. این هم یکی دیگر از ضرباتی بود که روس ها بر پیکره دلار در دنیا وارد کردند. از سال ۲۰۱۵ روسیه و چین اقدامات مشترکی را برای دلار زدایی از مناسبات دوجانبه خود آغاز می کنند و شاهد هستیم که تقریباً در سال ۲۰۱۹ یا ۲۰۲۰ بر اساس آمار، حدود بیش از ۵۰ درصد مبادلات نو و چند جانبه روسیه و چین از دلار زدوده شده و با ارزهای ملی آن‌ها در حال انجام است که امروزه این روند سرعت گرفته است.
 
سرعت قدرت گیری ارزهای بین‌المللی در مقابل دلار مثال زدنی است

خورسند تصریح کرد: امارات و هند تصمیم دارند مبادلات خود را به جای «دلار» با درهم و روپیه انجام دهند. یا کشورهای شرق آسیا وقتی می خواهند مبادلات تجاری با کشورهایی چون برزیل، روسیه، چین و غیره انجام دهند، مبادلاتشان به سمت دلار زدایی از مبادلات تجاری رفته است. امروزه پشتوانه دلار در دنیا نفت و فرآورده های نفتی است. اگر تاریخ اقتصاد سیاسی بین الملل را مطالعه کنید، می بینید که هنگام ایجاد رژیم صهیونیستی بین عربستان و آمریکا، عربستان می خواست دیگر نفت خود را با «دلار» خرید و فروش نکند و کشورهای عربی را نیز به انجام این کار ترغیب می‌کرد. پس آمریکایی ها به خواهش و دریوزگی در مقابل عربستان رسیدند. تاریخ دوباره در حال تکرار شدن است و عربستان دوباره سردمدار مدیریت جریان و میزان تولید انرژی در دنیا است. عربستان و امارات به سراغ این رفتند که مبادلات نفت را با دلار انجام ندهند. این بزرگترین ضربه ای است که با این سرعت در حال سال‌های گذشته به بدنه دلار وارد می شود. قدرت دلار در حال گرفته شدن و تضعیف شدن و ارزهای بین‌الملی مثل ریال عربستان، روپیه، درهم و غیره در حال رشد هستند. قدرت آن ها هنوز پایین است اما سرعت قدرت گیری آنها بالا است. سرعت قدرت گیری این ارزها در مقابل سرعت افول دلار یک سرعت مثال زدنی است که تا به حال در نظام‌های بین‌المللی شاهد نبودیم.
 
کارشناس مسائل اوراسیا در پایان اضافه کرد: زمانی که به یکی از مقام‌های مسئول کشور پیشنهاد دادیم و اعلام کردیم که چین باید به عنوان رگولاتور روابط ما و عربستان عمل کند، به چند دلیل بود؛ یکی از دلایل این بود که چین به دلیل بزرگترین مصرف کننده انرژی در دنیا بودن، اگر بتواند میانجیگری و آشتی بین ما و عربستان را ایجاد کند، این گونه بزرگترین تولید کننده نفت و گاز دنیا خواهیم بود و می توانیم به مدیریت و میزان جریان تولید و نحوه قیمت گذاری ارز مورد مبادله برای انرژی، شیوه انتقال و کریدورهای ترانزیتی انرژی در دنیا تسلط داشته باشیم. این حلقه سه نفره باید تبدیل به مربعی شود که در حال حاضر سه ضلع آن آماده است. اگر بتوان روسیه را نیز وارد این پازل کرد، یک مربع قدرتمند در حوزه انرژی در دنیا شکل خواهد گرفت که در آنجا کمر دلار خواهد شکست و سلطه آمریکا در دنیا افول عجیب و ضربه بزرگی دریافت خواهد کرد.