حجاب به مثابه امر سیاسی و واجب دینی

عطنا - حجاب اگرچه یک حکم فردی و مقوله ای دینی، اخلاقی و معرفتی است اما مولفه ای چندبعدی با آثاری اجتماعی، فرهنگی و سیاسی دارد؛ از این رو شناخت باطن، ماهیت و فلسفه حجاب مهم و قابل بیان است.

اولین و مهم‌ترین موضوع در باب ماهیت حجاب حفظ حیا و عفت در جامعه است چراکه حفظ حجاب با رعایت عفت و حیا همخوانی و همپوشانی دارد و اگر این دو صفت ارزنده در جامعه رعایت شود مانع بسیاری از ناهنجاری‌های اجتماعی می‌شود. در حقیقت اسلام بدنبال جامعه‌ای سالم و بدور از هرگونه ناهنجاری‌های اخلاقی، رفتاری و اجتماعی است. امام خمینی (ره) در پاسخ به پرسشی که آیا حجاب، اجباری برای مردم شده است مطرح شد، می فرمایند که اسلام با آزادی مخالف نیست بلکه با بی عفتی مخالف است. از این‌رو مسئله حجاب و رعایت آن در جامعه از جایگاه خاصی برخوردار است. در فرهنگ و گفتمان اسلامی ماهیت حجاب تنها به پوشش ظاهری بسنده نمی‌شود، بلکه محتوا و بطن آن به همان اندازه دارای اهمیت است، در حقیقت رعایت حجاب پشتوانه زندگی اجتماعی سالم قلمداد می‌گردد. این واجب دینی در وجه سیاسی خود بسیار حائز اهمیت است چراکه مستقیما به حفظ استقلال سیاسی برمی گردد.

پوشش هر جامعه برآمده از فکر، فرهنگ و دین آن جامعه است و رعایت حجاب اسلامی از آن مواردی است که استقلال فکری و سیاسی جوامع را نشان می‌دهد و نشانگر نوع و نحوه اندیشیدن و نشان‌دهنده وابستگی یا عدم وابستگی به سایر جوامع و فرهنگ‌ها است. اینکه چقدر پوشش تحت تاثیر مد‌های امروزی قرار‌گرفته است و چقدر رقابت‌های ناشی از این مدپرستی به اقتصاد و نیروی کار برخی جوامع صدمه می‌زند، خود می‌تواند حاکی از وجود یا عدم وجود استقلال باشد. به بیان بهتر، آشکار‌ترین مسئله‌ای که نشان می‌دهد یک جامعه چقدر متاثر از دنیای مد امروزی و رسانه‌ها شده است، مسئله پوشش است.

امروزه جنگ نرم استقلال فرهنگی و سیاسی جوامع را نشانه رفته است و مبارزه برای حفظ استقلال فرهنگی ایجاب می‌کند تا با هر آنچه که جنگ نرم برای انحطاط فرهنگی و سیاسی تلاش می‌کند، مقابل شود. بنابراین یکی از راه‌های حفظ استقلال فرهنگی و سیاسی و مقابله با جنگ نرم حفظ حجاب است. طی دهه‌های اخیر مبارزه علیه حجاب به‌عنوان یک پروژه قدیمی و اساسی از جلوه‌های تهاجم فرهنگی بوده است، بنابراین حجاب می‌تواند برای برخی از جوامع حتی به‌عنوان مبارزه با استعمار نیز شناخته شود که نمونه‌هایی از آن در تاریخ یافت می‌شود. در هر جامعه‌ای فارغ از اسلامی بودن یا نبودن آن، فرد مذهبی یا فرد ملی‌گرا یا میهن‌پرست به سبب حفظ استقلال فرهنگی و سیاسی خود سعی می‌کند تهاجمی که پوشش به طور خاص و فرهنگ به طور عام را نشانه رفته است، شناسایی کند و به دفع آن بپردازد. بنابراین یک فرهنگ می‌تواند با پذیرش حجاب، استقلال و امنیت خود را حفظ کند. برای نمونه می‌توان به دو مورد اشاره کرد:

۱- حجاب با وجود اذعان به لائیسیته و آزادی، یکی از چالش‌های جامعه فرانسه است، در‌حالی‌که پوشاندن مو‌های سر برای دختران دانش‌‌آموز در مدارس دولتی و دانشجویان دختر ممنوع است و زنان با حجاب اسلامی حق ندارند در ادارات دولتی کار کنند. در این شرایط اجرای یک دختر محجبه در یک برنامه پرمخاطب از شبکه دولتی فرانسه، می‌توان حاکی از حفظ استقلال دینی و فکری در جامعه‌ای باشد که به‌صورت علنی مخالف و دشمن حجاب است. «منل ابتسام»، خواننده محجبه فرانسوی در واکنش به اعتراضات می‌گوید که هرگز مرا بدون حجاب نخواهید دید و ظاهر من همین است.

۲- مبارزه زنان الجزایری در مواجه با قوای مهاجم فرانسه و تلاش آنان برای تغییر دادن جامعه و جلوگیری از پوشش حایک (لباس سنتی زنان الجزایر) موجب شد تا این لباس، نماد مبارزه ملی زنان الجزایر شود. یکی از جنبه‌های قابل توجه در تاریخ استعمار الجزایر، اجبار قوای جنگی فرانسه به کشف حجاب زنان الجزایری بود که در این راستا نقش زنان در مبارزه با استعمار قابل توجه است. فرانسه از‌جمله دولت‌هایی هست که همیشه و همه‌جا تلاش کرده است تا با جنگ ایدئولوژیک مخالفت‌های خود را علیه حجاب به سرانجام برساند. مقامات و قوای مهاجم فرانسوی در این راستا در کشور الجزایر زنان را مجبور می‌کردند تا حجاب خود را از سر بردارند و کمپین‌های تبلیغاتی از سوی مقامات فرانسوی در شهر‌های الجزایر مدعی غلبه بر عقب‌ماندگی جوامع مسلمان شده بود. مقامات فرانسوی با تهدید‌هایی مانند کشتن، بازداشت یا اخراج از کار، زنان الجزایر را وادار می‌کردند تا حجاب را از سر خود بردارند.

آن‌ها مدعی بودند که اگر می‌خواهید جامعه الجزایر را شکست دهید باید ابتدا مقاومت زنان را بشکنید و حجاب را از سر آنان بردارید؛ اما مقاومت زنان الجزایر علیه نیرو‌های اشغالگر فرانسه و مبارزه آن‌ها در تاریخ الجزایر ماندگار شد و آن‌ها با انتقال سلاح‌ها و مخفی کردن آن‌ها در زیر چادر‌های الجزایری مقاومت خود علیه نیرو‌های اشغالگر فرانسه را نشان دادند. به‌طور‌کلی نقش حجاب در مبارزات ضد استعماری زنان در الجزایر علیه قوای جنگی فرانسه در تاریخ الجزایر ثبت شده است، چرا که آنان از حجاب خود به‌عنوان سنگری جهت دفاع علیه استعمارگران استفاده می‌کردند. اگر حجاب زنان مسلمان در الجزایر و مقاومت آن‌ها علیه کشف حجاب در تاریخ الجزایر ثبت نشده بود این کشور هویت خود را به‌راحتی به فراموشی می‌سپارد و سبب نابودی هویت الجزایر می‌شد.

از دیگر آثار سیاسی حجاب این است که مستقیما با فرهنگ ارتباط پیدا می‌کند. امروزه فعالیت‌های زنان در فعالیت‌های اقتصادی و مالی خلاصه شده است اما اسلام به حضور و تلاش زنان در بعد فرهنگی و حتی نظامی نیز دستور می‌دهد و حضور زنان در علم‌آموزی و تقویت بنیان‌های علمی را وظیفه آنان می‌داند و در مورد نظامی نیز اگر جهاد دفاعی پیش بیاید زنان موظف می‌شوند با تمام توان از خود دفاع کنند. یکی از ابعاد حضور اجتماعی زنان بعد فرهنگی است که عرصه مهم فعالیت‌های اجتماعی زنان محسوب می‌شود. یکی از آن موارد، مسئله علم‌آموزی است که طبق فرمایش حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه وآله و سلم): «طلب العلم فریضةٌ علی کل مسلمٍ» علم‌آموزی وظیفه هر مسلمانی است و مشروط به جنسیت نیست.

حال این مسئله با رعایت پوشش معنای دیگری به خود می‌گیرد؛ چراکه اسلام حضور اجتماعی زنان را مشروط به حجاب می‌داند و کنش اجتماعی زن با رعایت حجاب شرط حضور زن در قلمرو جامعه است و در پرده حجاب ارزش وجودی زنان شناخته می‌شود. از طرف دیگر یکی از نشانه‌های استقلال هویتی، فرهنگی و نفی امپریالیسم فرهنگ غربی، تاکید زنان بر پوشیدن لباس‌های سنتی و دینی خودشان است. به بیان بهتر اتخاذ لباسی خاص در شمایل اسلامی تاثیرات مهمی بر جای می‌گذارد که حفظ فرهنگ ملی و دینی یکی از آن تاثیرات است.
 
نویسنده: زینب بهمنی، کارشناسی ارشد روابط بین الملل