هویت جنسیتی نوجوانان در خطر است

عطنا - نوجوانی، یک مرحله کلیدی تحول برای فرد است که با تغییرات شدید بیولوژیکی، روانی و اجتماعی همراه است و طی آن، نوجوانان در مسیر تحول خود به سمت تبدیل شدن به افراد بزرگسال مستقل و مسئول، تجربه زیادی کسب می‌کنند. در دوره نوجوانی، علاوه بر اهمیت یافتن جاذبه جنسی، بدن دچار تغییرات پیچیده و متنوعی می‌شود که نتیجه بلوغ است؛ بنابراین پدیده بلوغ بر همه جنبه‌های جسمی و روانی نوجوان تأثیر می‌گذارد. مهم‌ترین جنبه تحولی این دوره، شکل گیری و تثبیت هویت است که ابعاد مختلفی دارد و یکی از مهم‌ترین آن‌ها هویت جنسیتی است.

به گفته صاحبنظران، تصویری که افراد از خود به عنوان زن یا مرد در ذهن دارند، سبب می‌شود که به شیوه خاصی بیندیشند و احساس و رفتار خاصی داشته باشند. این تصویر را در افراد، هویت جنسیتی می‌گویند. هویت جنسیتی بیشتر رفتار‌های فرد را شامل می‌شود. صحبت کردن با ادبیات زنانه یا مردانه، نحوه لباس پوشیدن، علاقه مندی به کار‌های مختلف و مسائل دیگر، بخشی از هویت جنسیتی را تشکیل می‌دهند که می‌تواند مطابق یا مخالف با جنسیت وی باشند. از دیدگاه سبب شناسی، عقیده بر این است که ترکیبی از عوامل زیستی، روان شناختی و اجتماعی، زمینه ساز شکل گیری هویت جنسیتی در افراد است.

در ارتباط با این موضوع مهم، پژوهشگران دانشگاه آزاد اسلامی واحد‌های تهران شمال و تهران مرکز مطالعه‌ای را انجام داده اند که در آن تاثیرپذیری هویت جنسیتی دختران نوجوان در فضای مجازی، با دیدگاه آسیب شناسانه بررسی شده است.

آن‌ها در این مطالعه کیفی، مصاحبه‌هایی با دختران ۱۳ تا ۱۸ سال شهر تهران انجام داده اند و سپس داده‌های حاصل از این مصاحبه‌ها را به صورت آماری، تجزیه و تحلیل کرده اند.

نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان می‌دهد، حضور بیش از ۵ ساعت در روز در شبکه‌های مجازی مانند اینستاگرام، می‌تواند باعث آسیب به هویت جنسیتی دختران نوجوان شود.

در این خصوص، زهرا سادات پورسید اقایی، استادیار و محقق گروه مشاوره دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال و همکارش اظهار داشته اند: در این پژوهش ۴ مضمون اصلی و ۹ مضمون فرعی و ۵۲ واحد معنایی به دست آمد که مضامین اصلی عبارت بودند از: «تغییرات رفتاری دختران»، «دسترسی به اطلاعات زودهنگام جنسی»، «کاهش اعتماد به نفس»، «اختلال در هویت جنسیتی».

آنها می‌گویند: شبکه‌های اجتماعی، بستری برای فرایند هویت یابی نوظهور دختران فراهم کرده اند؛ امری که به دنبال خود، تضعیف منابع هویت ساز پیشین و شکل گیری هویت پسین را می‌آورد. در این میان اینستاگرام به دلیل محوریت بر نمایش تصویری و انتشار محتوای متنوع و ارتباط گیری دوطرفه از طریق لایک یا کامنت، زمینه ساز ایجاد یک خرده فرهنگ زنانه از قشر‌های مختلف تحصیلی، طبقاتی و سنی گردیده است. به همین دلیل، لازم است با توجه به رابطه میان میزان استفاده از فضای مجازی با مسئله رفتار، پوشش، اعتماد به نفس و هویت جنسیتی دختران، توجه بیشتری توسط خانواده‌ها برای آگاه سازی این نسل آینده ساز صورت گیرد.

در این پژوهش تصریح شده است که قبل از هرگونه اقدام سیاست گذارانه، باید ابعاد مختلف قضیه به خوبی بررسی شود تا بتوان ضمن استفاده از فرصت‌های فناورانه شبکه‌های اجتماعی، برای پاسخ گویی مناسب به نیاز‌های مغفول مانده دختران در دنیای واقعی برنامه ریزی کرد.

به بیان پورسید اقایی و همکارش، همچنین مشاوران و مسئولین حوزه سلامت روان می‌توانند با در نظر داشتن نیازها، انگیزه‌ها و آسیب‌های ذکرشده برای حضور دختران در فضای مجازی، جهت اقدامات پیشگیرانه و یا طراحی محتوا‌های فناورانه هدفمند با تمرکز بر بهبود مدیریت هیجانی، افزایش عزت نفس، خودپذیری و هویت یابی دختران وارد عمل شوند.

این محققان با انتشار یافته‌های خود در فصل نامه «فرهنگ مشاوره و روان درمانی» متعلق به دانشگاه علامه طباطبائی به این نکته اشاره کرده اند که با قراردادن یافته‌های این پژوهش و موارد مشابه در اختیار والدین و متولیان امر آموزش می‌توان در آگاهی بخشی به آن‌ها در جهت درک هرچه بهتر انگیزه حضور دختران نوجوان در فضای مجازی و خطرات پیش روی آنان و اتخاذ شیوه‌های آموزشی و تربیتی کارآمدتر، مفید واقع شد.