نگاهی به تاریخ معاصر افغانستان

عطنا - با ترور محمد نادر شاه پادشاه افغانستان توسط عبدالخالق هزاره ای در سال 1312 خورشیدی و جانشینی محمدظاهرشاه به عنوان پادشاه جدید افغانستان فصلی تازه در تاریخ تحولات معاصر این کشور شروع گردید که اثرات آن تاکنون نیز در تاریخ جهان مشاهده میشود. محمد ظاهر شاه به عنوان آخرین پادشاه افغانستان از سال 1312 خورشیدی تا سال 1352 خورشیدی به مدت 40سال حاکم افغانستان بود توانست اصلاحات فراوانی در ساختار به شدت سنتی این کشور انجام دهد. این اصلاحات تا آنجا بود که بعد از سقوط طالبان توسط نیروهای ائتلاف به رهبری ایالات متحده آمریکا ظاهر شاه به لقب پدر ملت توسط مجلس این کشور مفتخر گردید و حتی قانون اساسی که او سعی در اجرای آن داشت پس از سقوط طالبان با حذف مواد قانونی مربوط به سلطنت به عنوان قانون اساسی جدید جمهوری اسلامی افغانستان شناخته گردید.

محمدظاهرشاه اولین سیاستمداری بود که در سال 1343 خورشیدی واژه افغان را برای تمام مردم کشورش برگزید . نامی که قبل از این نامگذاری مختص قوم پشتون در این کشور بود و حال برای تمام اقوام این کشور اعم ازپشتون- تاجیک- هزاره- ازبک به کار گرفته می شد. هرچند که این نامگذاری باعث نارضایتی دیگر اقوام این کشور شداما این نامگذاری پس از پیشتر از نیم قرن هنوز ماندگار است. در اواخر حکومت محمدظاهر شاه و اوج جنگ سرد روشنفکران این کشور شدیدا تحت تاثیر افکار چپ مارکسیستی شوروی قرار داشتند . این توهم آرمانشهری تا آنجا پیش رفت که در سفری که ظاهرشاه به ایتالیا کرد کودتایی توسط محمدداود خان پسرعموی او صورت گرفت تا افغانستان را به سمت یوتوپیای کمونیستی رهنمود سازند.

محمدداود خان به مدت 10 سال در دوران ظاهرشاه نخست وزیراین کشور بود و حتی اصلاحات گسترده ای نیز انجام داد . اما ظاهر شاه او را از نخست وزیری خلع کرد اما 10 سال بعد این داود خان بود که با کودتایی سلطنت 225 ساله افغانستان را سرنگون کرد و خود را به عنوان اولین رئیس جمهور کشور افغانستان منصوب کرد. در 26 تیرماه 1352 خورشیدی محمدداود خان سقوط سلطنت را اعلام کرد و تولد نظام جمهوری را به مردم کشورش تبریک گفت. داود خان از سال 1352 خورشیدی تا7 اردیبهشت 1357 خورشیدی رئیس جمهور افغانستان بود و در زمان ریاست ش اصلاحات فراوانی را نیز انجام داد. داود خان پس از کودتا با قبضه کردن قدرت و انحلال پارلمان و توقیف روزنامه های مخالف خود فصل نوینی از استبداد را رقم زد. در حوزه سیاست خارجی نیز در جهت نزدیکی به غرب قدم برداشت تا آنجا که در سال 1355 خورشیدی حتی یک وزیر کمونیست نیز در کابینه او حضور نداشت.

این نزدیکی به بلوک غرب نارضایتی شوروی را رقم زد. حزب دموکراتیک افغانستان که پیرو بلوک شرق بود شروع به اعتراض های گسترده ای کرد و این اعتراض ها به صورت ترور های مسلحانه صورت خشن تری گرفت این اقدامات خشونت آمیز بهانه لازم را به داود خان برای زندانی کردن افراد این حزب داد. یکی از این افرادی که توسط داود خان حبس خانگی شد حفیظ الله امین بود. امین پس از تقسیم و دو پاره شدن حزب دموکراتیک افغانستان به دو گروه خلق و پرچم در بخش خلق این حزب شروع به فعالیت کرد و حتی تحصیلات خود را در مقطع دکتری در کشور ایالات متحده آمریکا نیمه کاره رها کرد تا به کشور خود خدمت نماید.

امین در 7 اردیبهشت 1357 خورشیدی کودتایی علیه داود خان انجام داد که به انقلاب ثور مشهور است. داودخان تیرباران شد و نورمحمدترکی رئیس حزب دموکراتیک خلق رئیس جمهور کشور شد. ترکی رمان نویسی که در سبک واقع گرایی سوسیالیستی قلم میزد در مقام سیاستمدار اقدامات عوام فریبانه ای چون تقسیم زمین بین دهقانان و آزادی اجتماعی مثل انتخاب وزیر زن در جامعه بشدت سنتی این کشور و انتخاب پرچم سرخ به عنوان پرچم رسمی این کشور سعی در ایجاد محبوبیت درمردم مذهبی افغانستان نمود. اما مردم این اصلاحات را تحمل نکردند و اعتراض ها در شهر هرات شروع گردید. این اعتراض ها بشدت سرکوب شد تا انجا که نزدیک 24 هزار نفر در این شهر کشته شدند وشهر کاملا تخریب شد.

سرکوب شدید ترکی باعث ترس مخالفین و حتی موافقین او شد تا آنجا که حفیظ الله امین بعد سخنرانی ترکی در مسکو که او را به سرطان تشبیه کرده بود در فکر برکناری او انداخت. امین در اولین فرصت کودتایی علیه ترکی انجام داد و ترکی را روانه زندان نمود. امین در رادیو کابل اعلام نمود ترکی به علت بیماری از قدرت کناره گیری نموده است. دو هفته پس از کودتا ترکی در زندان در سال 1358 خورشیدی کشته شد. امین در مدت ریاست جمهوری خود سیاست نزدیکی به غرب را انتخاب می کند سیاستی که مورد علاقه شوروی همسایه شمالی این کشور نیست. شوروی تصمیم به ترور امین می گیرد و با عملیاتی به نام یورش 333 که توسط کا گ ب صورت میگیرد ترکی از قدرت خلع و کشته میشود و ببرک کارمل که مطیع شوروی است به عنوان ریاست جمهوری تعیین میشود. در 6 دی 1358 خورشیدی ببرک کارمل خلع و مرگ ترکی را در رادیو اعلام میکند. این اقدام شوروی باعث اعتراض جهانیان بویزه غرب شد و کشورهای عربی اسلامی این اقدام شوروی را تجاوز به خاک سرزمین های اسلامی قلمداد نمودند . با حمایت غرب بویزه ایالات متحده آمریکا گروههای سلفی در این کشور مسلح شدند تا انجا که این رقم به بیش از 400 هزار نفر نیز رسید.

با روی کار آمدن گورباچف در شوروی سیاست این کشور در افغانستان تغییر کرد و نیروهای شوروی از این کشور عقب نشینی کردند. به این منظور محمدنجیب الله به ریاست جمهوری افغانستان توسط شوروی انتخاب شد . تقدیر اینگونه بود که محمد نجیب الله احمد زی به عنوان پنجمین و آخرین رئیس جمهور جمهوری دموکراتیک افغانستان انتخاب شود. محمد نجیب که سابقه سفارت در ایران را دردوران حفیظ الله امین را در کارنامه سیاسی خود نیز داشت خواهان خواهان آشتی ملی شد. در 25 فروردین 1367 خورشیدی پیمان ژنو امضا گردید و دولت شوروی خاک افغانستان را ترک کرد اما کمک مالی به دولت نجیب الله را ادامه داد. ایالات متحده آمریکا اعلام کرد کمک به مجاهدین را قطع نخواهد کرد . با خروج شوروی از خاک افغانستان شکست کمونیست در جهان معاصر رقم خورد هر چند جنگ 3 سال دیگر نیز ادامه پیدا کرد اما سرانجام در سال 1370 خورشیدی شوروی حمایت مالی از دولت دست نشانده خود را در افغانستان قطع کرد و ایالات متحده نیز دخالت های خود را در افغانستان کاهش داد و باعث شد که قدرت های منطقه ای شروع به دخالت در این کشور نمایند به عنوان مثال پاکستان از حکمتیار که خواهان اتحاد افغانستان با پاکستان بود حمایت میکرد و ایران و هند نیز از احمدشاه مسعود و استاد ربانی حمایت میکردند. با تصرف کابل توسط مجاهدین دکتر نجیب الله قدرت را به مجاهدین تسلیم نمود و خود در مقر سازمان ملل در کابل به مدت 5 سال پناهنده شد.

مجاهدین سرمست از پیروزی در 6 اردیبهشت 1373 خورشیدی در پیشاور پاکستان کنار هم جمع شدند تا درباره افغانستان تصمیم بگیرند اما اختلاف های درون گروهی باعث جنگ داخلی گردید و عدم سازش بین انها و سرانجام جنگ داخلی باعث روی کار آمدن طالبان شد . طالبان درسال 1375 خورشیدی از قندهار شروع به تصرف شهرهای افغانستان کردند و در 5 مهر 1375 خورشیدی کابل به تصرف طالبان درامد . فردای تصرف کابل دکتر نجیب الله توسط طالبان از مقر سازمان ملل ربوده شد و جنازه ش که آثار فراوان شکنجه در بدن ش آشکار بود حلق اویز شده در میدان کابل به نمایش گذارده شد تا طالبان نشان دهد که آمده است تا بماند.