عدالت بین نسلی در استفاده از محیط زیست

عطنا - اشکان نعیمی معاونت آموزشی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به اینکه در آیات قرآن و روایات که به عنوان آموزه‌های دینی محسوب می‌شوند در خصوص روابط افراد با خدا، یکدیگر، محیط‌زیست و حتی خود انسان آموزش‌هایی بیان شده، گفت: در این آموزه‌ها مطرح شده که دنیا و آنچه در آن است برای بشر خلق شده، همان‌طور که در آیه 29 سوره بقره آمده (هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا)، او خدایی است که همه آنچه را که در زمین است برای شما خلق کرده است.

وی ادامه داد: این آیه شریفه خطاب به همه انسان‌ها از زمان خلق آدم تا روز قیامت است پس این زمین و آنچه بر روی آن قرار دارد برای یک گروه یا اقوام خاص نیست و این برهه زمانی که در حال حاضر در آن قرار داریم نسبت به کل تاریخ زمین در حد یک نقطه کوچکی از یک خط طولانی است.

نعیمی با بیان اینکه محیط‌زیست، ذخایر طبیعی و همه نعماتی که روی زمین است ملک طلق ما محسوب نمی‌شود، افزود: در مسائل فقهی و حقوقی دو نحوه استفاده را در نظر می‌گیریم، یک نحوه استفاده این است که فرد مالک ملک یا شی است و اختیار نابودی آن را هم دارد اما نحوه دیگر فرد خود را مالک نمی‌داند ولی حق انتفاع و استفاده را دارد.

این استاد دانشگاه در ادامه عنوان کرد: نحوه استفاده دوم در اموال موقوفه اتفاق میفتد، در این نوع یک مالی وقف شده و فردی که از آن استفاده می‌کند خود را مالک نمی‌داند بلکه فقط حق انتفاع و استفاده را دارد و مجاز به از بین بردن آن نیست.

وی با اشاره به اینکه مفهومی که می‌توان در آیه 29 سوره بقره فهمید این است که انگار بشر در استفاده از محیط‌زیست و منابع طبیعی نحوه دوم را باید در پیش بگیرد، گفت: ما انسان‌ها در استفاده از محیط‌زیست از منظر اسلام فقط حق انتفاع و استفاده را داریم و نباید آسیبی به آن برسانیم، از بین بردن و آسیب رساندن باعث تضییع حق نسل‌های بعد می‌شود.

نعیمی با بیان اینکه نحوه استفاده از محیط‌زیست نباید نابودگرایانه باشد، تصریح کرد: اینکه فردی فقط به استفاده خود از محیط‌زیست فکر کند و در این برهه از آن نیز سوءاستفاده کند مورد تأیید فقه اسلامی نیست.

این استاد دانشگاه در خصوص عدالت بین نسلی گفت: عدالت آن است که حق هر ذی‌حقی را به او بپردازیم، در موضوع محیط‌زیست چون حقی برای نسل‌های بعد در نظر گرفتیم موضوع عدالت نیز معنا پیدا می‌کند، همه نسل‌ها نسبت به محیط‌زیست حق استفاده دارند.

وی با بیان اینکه اگر بخواهیم حق نسل‌های آتی را به آن‌ها بدهیم باید از محیط‌زیست به گونه استفاده کنیم که سبب نابودی نشود، افزود: محدوده عدالت نباید فقط ناظر بر نسل حاضر باشد چون از منظر اسلام زمین اختصاص به افراد یا برهه خاصی ندارد، اگر زمینه گسترده‌ای را برای استفاده از محیط‌زیست در نظر بگیریم خواهیم دید که دامنه رعایت عدالت فقط به افراد یک نسل مربوط نمی‌شود.