راهکارهایی برای ارتقای کیفیت پژوهش در علوم انسانی

عطنا - پژوهشی به‌ عنوان فرایند معرفی دیدگاه‌ها و تأملات جدید، بخشی اساسی از فعالیت دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی است. هدف این فعالیت‌های نوآورانه، یاری‌رسانی به جامعه، شرکت‌ها و دولت‌ها است و آنها زمانی مفید هستند که دانش صریح و ضمنی کسب‌ شده را برای بهره‌مندی اجتماع به کار گیرند. پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی به انسان، اجتماع و مسائل آنها مربوط است؛ مسائلی که برخاسته از بستر اجتماعی هستند و از شاخص‌های مؤثر برای توسعه جوامع به شمار می‌روند. این پژوهش‌ها هم در توسعه مرزهای علم و هم در حل عقلایی مسائل و مشکلات نقش دارند.

به گفته صاحب‌نظران، نتایج این پژوهش‌ها اگرچه در قالب محصولات فیزیکی نیستند، اما در قالب سیاست‌ها و دستورالعمل‌ها سازمان‌دهی می‌شوند. علوم انسانی و اجتماعی همیشه با مجادله و دیدگاه‌های رقابتی مبنی بر اینکه اوضاع چگونه باید باشد، متمایز می‌شوند. این پژوهش‌ها همانند یک روند توسعه خطی نیستند، بلکه بر گسترش دانش و همزیستی با دانش رقیب متمرکزند. در واقع به دلیل ماهیت فرایند پژوهش در علوم انسانی، این علوم، بیشتر تلاشی برای معرفی دیدگاه‌ها و تأملات جدید هستند تا کشف حقایق جدید.

گروهی از پژوهشگران کشورمان از دانشگاه علامه طباطبائی، این موضوع را مورد توجه قرار داده و برای بهبود آن پژوهشی را انجام داده‌اند. آنها در این پژوهش، به شناسایی عوامل مؤثر بر ارتقاء کیفیت پژوهش دانشگاهی در حوزه علوم انسانی و اجتماعی پرداخته‌اند.

این پژوهش با استفاده از دو روش مرور نظام‌مند ادبیات تحقیقاتی و تحلیل مضمون آنها انجام شده است. با استفاده از روش مرور نظام‌مند، تمامی پژوهش‌های مرتبط در پایگاه‌های اطلاعاتی معتبر بین‌المللی و داخلی بازیابی شده و مورد غربالگری قرار گرفتند و پس‌ از آن، مضامین آنها مورد تجزیه‌ و تحلیل واقع شدند.

یافته‌های این پژوهش نشان داد که مضامین فراگیر در این خصوص عبارتند از: زیرساخت پژوهش، جو سازمانی، طرح علمی دقیق، مطلوبیت علمی و مولد بودن پژوهش، نفوذ و اقتدار علمی و تصویرسازی خلاقانه.

بنا بر گفته‌های عباس عباس‌پور، استاد و پژوهشگر گروه مدیریت آموزشی دانشگاه علامه طباطبائی و سه تن دیگر از همکارانش، «یافته‌های پژوهش ما حاکی از آن است که کیفیت، مقوله‌ای مورد توجه در کل زنجیره فرایند پژوهش است و مضامین مطرح‌ شده در این پژوهش، نقطه شروعی برای پژوهشگران است تا از همان ابتدا و پیش از اجرای پژوهش به دنبال کیفیت‌ بخشی به آن باشند».

آنها می‌گویند: «در این خصوص، برخی پیشنهادهای برخاسته از پژوهش ما برای بهبود تحقیقات حوزه علوم انسانی و اجتماعی عبارتند از: انتخاب راهبرد مؤثر جهت تجاری‌سازی یافته‌های پژوهشی، ایجاد واحد درسی پژوهش مولد و تأثیرگذار در برنامه‌های درسی تحصیلات تکمیلی، تشکیل شبکه‌ای از متخصصان علوم انسانی و اجتماعی جهت ارتباط با جامعه و حکمرانی برای ارائه توصیه‌های سیاستی و کمک به‌ نظام تصمیم‌گیری، ایجاد سامانه ارتباط دانشگاه و جامعه و معرفی توانمندی‌های دانشگاه به جامعه و صنعت».

در این تحقیق اشاره شده است امروزه با توجه به اهمیت کاربردی پژوهش، به‌ خصوص پژوهش‌های کاربردی، توصیه می‌شود ساختار مقاله‌های مجلات مورد بازنگری قرار گیرد. به این صورت که در ابتدا و یا انتهای هر مقاله‌ای، نوع اثر آن پژوهش، برای مثال اثر اقتصادی و تجاری، اثر سیاستی، اثر اجتماعی و دیگر اثرات آن درج شود تا خوانندگان و استفاده‌ کنندگان بتوانند متناسب با نیاز خود از آن پژوهش‌ها بهره‌مند شوند.

مجریان این تحقیق با انتشار نتایج آن در فصل‌نامه «پژوهش در نظام‌های آموزشی» متعلق به انجمن پژوهش‌های آموزشی ایران اظهار کرده‌اند: «انتظار می‌رود یافته‌های این پژوهش یاری‌گر پژوهشگرانی باشد که درصدد انجام پژوهش باکیفیت هستند و از سوی دیگر این یافته‌ها، تسهیل‌گر ارتقای نظام مدیریت پژوهش دانشگاهی به هنگام ارزیابی دقیق پژوهش‌ها به‌ ویژه در حوزه علوم انسانی و اجتماعی باشد».