گردشگری ترکیه ابزار نفوذ فرهنگی در کشورهای دوست و رقیب

عطنا - بی تردید میتوان صنعت گردشگری را به عنوان یکی از پولساز ترین صنایع در نظر گرفت که برای دولتها اهمیت بسیار دارد. صنعتی که بنا به ماهیت خود قادر است چرخه اشتغال را به گردش درآورد، درکنار ایجاد اشتغال، درآمدزایی ارزی می‌تواند نقش کاتالیزوری را برای تکمیل و ساخت زیرساختهای مهمی چون حمل و نقل و  اقامتگاهی ایفا کند.

همچنین در شرایط امن حضور سرمایه گذاران در جهت ساخت مراکز رفاهی و اقامتی بخش مهمی را در تامین هزینه ها عهده دار میشود. 

این صنعت در کنار خلق قدرت اقتصادی قادر است در حوزه فرهنگ نیز ورود قدرتمندی داشته باشد و  مفاهیم و پیوندهای فرهنگی را اشاعه دهد و در عین حال موجب توسعه کشورها و شکل گیری مناسبات اجتماعی شود. شاید بتوانیم این صنعت را نوعی سفیر فرهنگی ملل خارجه بدانیم. اما تمام اینها زمانی محقق میشود که نگاهمان به گردشگری درست باشد.

تردیدی نیست که کشور همسایه ترکیه این صنعت سودآور را به بهترین شکل ممکن در خدمت گرفته است، کشوری که ساحل های ماسه ای و جاذبه های گردشگری را مانند چسبی در جهت تزریق باورهای سیاسی مدنظر خود مصرف می‌کند.

با برنامه ریزی های منسجم گردشگری ترکیه توانسته در سال های اخیر رتبه چهارم را در دنیا کسب نماید. بیشترین حجم ورودی گردشگران به ترکیه را کشورهای اروپایی تشکیل میدهند. کشورهای آلمان، روسیه، انگلستان، هلند مهمترین گروههای گردشگری این کشور هستند، با این اوصاف این کشور اخیرا نگاه مبسوط تری به کشورهای آسیای میانه، حوزه خلیج فارس، عراق و شمال آفریقا دارد.

بنابراین تدابیر و برنامه ریزی های ترکیه در جهت جذب و ایجاد رضایت گردشگران ابعاد وسیعتری به خود گرفته است. در این نوشته قصد پرداختن به شیوه اجرای برنامه های گردشگری ترکیه نداریم.بلکه قصدمان بر آن است که با نگاه اجمالی ببینیم چگونه ترکیه با کمان گردشگری اهداف خود را در جهت نفوذ فرهنگی دنبال میکند.

ترکیه این امکان را دارد تا از طریق گردشگری پیوند دوستی بین ملتهای میهمان و جامعه میزبان فراهم کند و فرهنگ ترک مدنظر خود را معرفی کند! 

گردشگران ترکیه چه آنهایی که به مکانها و شهرهای تاریخی سفر میکنند و چه آنهایی که مقصدشان شهرهای ساحلی و اقامت در هتل است خواه ناخواه حتما در طول اقامتشان با تصاویر آتاتورک، مفاهیم و اصطلاحات و کلمات ترکی، موزیک ترکی، شب ترکی، حمام ترکی، چای ترکی، خوراک ترکی ، صنایع دستی ترک، رقص های ترکی و غیره آشنا میشوند!  در یک کلام آنچه نشانگر فرهنگ مردمان ترک است به جهانگردان نمایش داده میشود.

اینها نقاط قوتی است که در بطن گردشگری نهفته است و چهره عریان آن است اما قسمت پنهان گردشگری ترکیه و تاکید بر وجه ترک بودن دقیقا متوجه کشورهای ترک زبان است. مهمترین مساله برای ترکیه که از طریق گسترش گردشگری دنبال می شود، افزایش نفوذ فرهنگی و در نهایت سیاسی خواهد بود.

مردمان کشورهای ترک زبان تازه استقلال یافته از شوروی سابق و آسیای میانه (اگر نگوییم تماما اما بخش قابل ملاحظه ای ) کشور  ترکیه را به عنوان مرجع کشورهای ترک در نظر میگیرند، پویایی صنعت گردشگری در ترکیه منجر به فراهم آمدن بازار کار فصلی برای این کشورها نیز میشود.

نیروهای کار ارزان قیمتی که در هتلهای ترکیه عمدتا به عنوان نیروی خدماتی فعال هستند اکثرا شهروندان قزاقستان، قرقیزستان و ترکمنستان هستند. البته در حوزه صنعت هتلداری میتوان از هر ملیتی چون روس و ایرانی نیز افرادی را یافت.

کارگران فصلی و گردشگرانی از کشورهای آسیای میانه و اهالی جمهوری باکو، ترکیه را به دلیل احساس قرابت انتخاب میکنند زیرا با تبلیغات گسترده ای که در سالهای اخیر انجام شده چشم اندازی از مفهوم ترک بودن برایشان ایجاد شده که آنها خود را یک ملت ساکن در دولتهای مختلف ترک تصور می کنند. 

و به عبارت دیگر با تلاش های ترکیه نوعی احساس تعلق  به خاستگاه و هویت ترکی در همه ساکنان کشورهای آسیای میانه ایجاد شده و گردشگری این تصور را در آنان تقویت می کند: احساس تعلق داشتن به یک جامعه بزرگ از ترک زبانان!

این تصور برای برخی از افراد عوام که تصوری از جریانات پشت پرده سیاست ندارند، حس امنیت ناشی از " ما شدگی" یا شکل گیری "ملت ترک" را به وجود می آورد، حتی اگر زبان ترکی استانبولی را متوجه نشوند، حتی اگر به لحاظ فرهنگی با یکدیگر ارتباطی نداشته باشند و حتی اگر در نگاه مردم ترکیه "دیگری و غریبه" باشند.

این ارتباط رودررو که حاصل سرمایه گذاری ترکیه در حوزه گردشگری است موجب ارتباط گیری بیشتر مردمان کشورهای ترک زبان با یکدیگر میشود. اگر چه از طریق رسانه و فیلم کلمات ترکی استانبولی به حوزه زیستی سایر ترک زبانان وارد شده است اما ارتباطات چهره به چهره به انتقال سریعتر برخی مفاهیم و اصلاحات ترکی استانبولی می انجامد .

به عنوان نمونه "سحریز خیر" آذری جای خود را به "گون آیدین" میدهد و به تدریج ورود کلمات و اصلاحات استانبولی را به وفور در گفتار مردم میبینیم که ناخواسته انتخاب شده و استفاده میشوند.

تمام نکات مطرح شده در ذات خود بد نیست و تاحدی کاملا طبیعی است اما اشکال آنجایی است که آذری زبان ایرانی، خودش را در برابر فرهنگ ترکیه ای مغلوب ببیند و برای فرار از چنین حسی، غرور ملی و خاستگاه هویتی خود را برگرفته از جایی دیگر بداند و  مشابهت های انتزاعی را برای خودش عینی و باور پذیر کند.

به هر روی این فرصتی است که از طریق گردشگری در اختیار ترکیه قرار گرفته و از آن به بهترین شکل ممکن استفاده میکند و حوزه گردشگری می‌تواند به  ایجاد مفهوم "مای واحده" و ملت ترک در کنار سایر بسترهای رسانه ای و تبلیغی کمک کند. ضروری است جمهوری اسلامی ایران به تبعات و خطرات ناشی از این سرمایه گذاری ترکیه که بخش های آذری نشین ایران را نیز هدف گرفته، توجه جدی کند. 

نویسنده: ش. بهاری