سواد رسانه ای چیست؟

عطنا - طبق گفته دکتر یونس شکرخواه، استاد دانشگاه و روزنامه نگار : سواد رسانه‌ای در یک تعریف بسیار کلی عبارت است از یک نوع درک متکی بر مهارت که  براساس آن می‌توان انواع رسانه‌ها و انواع تولیدات آن‌ها را شناخت و از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد.

این درک به چه کاری می‌آید؟ به زبان  ساده، سواد رسانه‌ای مثل یک رژیم غذایی است که  هوشمندانه مراقب است که چه موادی مناسب هستند و چه موادی مضر؛ چه چیزی را باید مصرف کرد و چه چیزی را نه و یا این‌که میزان مصرف هر ماده بر چه مبنایی باید استوار باشد. سواد رسانه‌ای می‌تواند به مخاطبان رسانه‌ها بیاموزد که از حالت انفعالی و مصرفی خارج شده و به معادله متقابل و فعالانه‌ای وارد شوند که در نهایت به نفع خود آنان باشد. به دیگر سخن، سواد رسانه‌ای کمک می‌کند تا از سفره‌ی رسانه‌ها به گونه‌ای هوشمندانه و مفید بهره‌مند شویم.

افراد، با سواد رسانه ای قادر به کشف پیام‌های پیچیده‌ی موجود در محتوای تلویزیون، رادیو، روزنامه‌ها، مجلات، کتاب‌ها، بیلبوردهای تبلیغاتی، اینترنت و سایر رسانه‌های مستقل خواهند شد. آن‌ها هم‌چنین می‌توانند رسانه‌های خود را ایجاد کرده و در شکل‌گیری فرهنگ رسانه‌ای مشارکت فعالانه داشته باشند، این امر سبب می‌شود مردم از حالت مصرفی خارج شده، از رسانه‌ها به صورت هوشمندانه‌ای بهره‌مند شوند.
 
مهارت های اولیه برای سواد رسانه ای:

مرحله اول
افزایش آگاهی از رژیم رسانه‌ ای، در این بخش باید به صورت انتخابی برنامه ریزی داشته باشیم و زمان خاصی را برای اختصاص دادن به تلوزیون، فیلم، بازی های الکترونیکی اینترنت و رسانه‌ های چاپی، برای خود و خانواده خود در نظر بگیریم.
 
مرحله دوم
آموختن انواع مهارت‌های تفکر انتقادی و چند بعدی، در این مرحله باید بیاموزیم چه طور تجزیه و تحلیل فعالانه داشته‌باشیم. ما باید به این موضوع فکر‌کنیم که چه چیزی در متن پیام نهفته است؟ ساختار پیام چگونه ایجاد شده ؟ احتمال حذف شدن چه مواردی در آن وجود دارد؟
 
مرحله سوم
در این بخش باید بسیار عمیق فراتر از واضحات تفکر کنیم. یکی از قدم‌های بسیار مهم در سواد رسانه، قدرت تحلیل و تجزیه پیام‌هایی است که در عطف پیام نهان شده است. باید بررسی کنیم که چه کسی این پیام را در رسانه منتشر کرده است؟ هدف از انتشار پیام از رسانه چیست؟ چه فرد یا افرادی می توانند ذی‌نفع باشند؟ در این نوع رسانه چه کسی تصمیم گیرنده است؟  هدف این رسانه حمایت از کدام گروه، حذب یا سیاست است؟ رقبای این رسانه چگونه خبر را منتشر می‌کنند؟
 
لایه های پیام
 
هر پیام دارای ۳ لایه‌ی متن ، زیرمتن و فرا متن است .

برخی از افراد تولیدات رسانه ای را به یک هدیه بسته بندی شده تشبیه می کنند که شامل کاغذ کادو و بسته بندی، هدیه، قصد هدیه دهنده از هدیه دادن و تصور هدیه گیرنده است. در این نگاه تولیدات رسانه ای مانند یک کادوی بسته بندی شده و زیبا به شکل های مختلف به ما عرضه می شوند. هر رسانه تلاش می کند تا محتوای تولیدی خود را با توجه به سلیقه مخاطب به زیباترین شکل بسته بندی کند تا بیشترین تأثیر را روی مخاطب خود ایجاد نماید.

به پیام های غیر مستقیم و پنهانی که تولیدکننده پیام با بهره‌گیری از فنون اثرگذاری بر مخاطب ، در لایه های زیرین تولیدات رسانه‌ای خود جاساز کرده است ، زیر‌متن میگویند. زیر‌متن یعنی مفاهیم نهفته زیر پیامی آشکار.
به لایه‌ بالایی که خارج از متن است و شامل شرایط محیطی ، فرهنگی و عوامل بیرونی حاکم بر‌ درک و اثرگذاری پیام میشود ، فرا‌ متن میگویند.

سواد رسانه‌ای این کمک را به ما میکند که علاوه بر درک درست از‌ پیام، بتوانیم زیرمتن و فرا‌متن پیام‌های رسانه‌ای را تشخیص بدهیم.

نویسنده: مهدی کاظمی لاری
 

عطنا را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:

اینستاگرام                                              تلگرام