اصرار بر احداث دالان زنگزور تلاش برای همسایه کردن ناتو و اسرائیل با ایران است

عطنا - ناآرامی های اخیر و آشوب های خیابانی در کشور در شرایطی تمرکز امنیتی نیروهای نظامی را به چالش کشیده است که دشمن در مرزهای شمالغربی و قفقاز جنوبی در حال اجرای یک نقشه شیطانی برای قطع دسترسی ایران به اروپا است. ساعدنیوز در گفتگو با دکتر احسان موحدیان کارشناس مسائل قفقاز به این موضوع پرداخته است. 

ساعدنیوز: علیرغم مخالفت های صریح جمهوری اسلامی ایران با احداث دالان زنگزور و تغییرات ژئوپلتیکی خطرناک، جمهوری آذربایجان با حمایت قاطع ترکیه در حال پیگیری دالان زنگزور است. اساساً آذربایجان و ترکیه با چه اهدافی بر احداث این دالان تأکید دارند؟

دکتر احسان موحدیان: بسم الله الرحمن الرحیم؛ در واقع اهداف احداث دالان تورانی ناتو یا دالان جعلی زنگزو، چند نکته وجود دارد. اگر این دالان در ارمنستان خواه در امتداد مرزی ایران احداث شود خواه در محلی بالاتر از مناطق مرزی، پیوستگی سرزمینی ایران با ارمنستان را قطع میکند.

همچنین، احداث این دالان باعث می شود که مسیرهای ترانزیتی ما را در شمال و شمال غربی به سمت اروپا برای صادرات و واردات در اختیار جمهوری آذربایجان و ترکیه قرار گیرد.

این دو کشور با تشکیل یک ائتلاف کشورهای ترک تشکیل داده اند و انحصاری که ترکیه و آذربایجان به دست می آورند، با توجه به تضاد سیاسی، تضاد اقتصادی و تضاد امنیتی میان ایران و دو کشور آذربایجان و ترکیه، برای امنیت ملی کشور و اقتصاد کشور خطرناک است.

در واقع، انحصار رفت و آمد ما، انحصار صادرات و واردات ما، و انحصار تأمین امنیت ما در اختیار این دو کشور قرار می گیرد. این مسأله باعث تشدید رفتار خصمانه دو کشور علیه ایران شده است.

جمهوری آذربایجان و ترکیه در تلاش هستند تا مسیرهای ترانزیت کالا و انرژی را در اختیار بگیرند و ایران را از این مسیرها حذف کنند. اگر چنین اتفاقی بیفتد طبیعتاً منافع بسیاری از دست ایران می رود.

این دو کشور به دنبال تقویت جریان های تجزیه طلب پان ترکیستی در داخل کشور هستند. این هم به ضرر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است. چه بسا گرایش های تجزیه طلبانه را در داخل کشور افزایش دهند.

از سوی دیگر، ترکیه عضو ناتو است و از طریق نخجوان به بخشی از خاک آذربایجان دسترسی دارد. اگر دالان زنگزور احداث شود، ترکیه و ناتو تا دریای کاسپین دسترسی شان تسهیل خواهد شد. طبیعتاً همسایه شدن با ناتو یک تهدید جدی علیه منافع ملی جمهوری اسلامی ایران است و امنیت روسیه و چین را هم تهدید می کند.

بنابراین، احداث این دالان فقط برای ایران تهدیدآفرین نیست بلکه برای روسیه و چین نیز یک خطر است. در واقع، ترکیه و آذربایجان می خواهند با احداث این دالان، اسرائیل و ناتو را با ایران همسایه کنند و ایران را به لحاظ سیاسی، امنیتی و اقتصادی تحت فشار قرار دهند.

ساعدنیوز: جمهوری آذربایجان مدعی است که احداث دالان زنگزور بر طبق بندهای توافقنامه آتش بس با ارمنستان قرار است احداث شود. آیا ابهام خاصی در بندهای این توافقنامه وجود دارد که باعث چنین درگیری ای بین طرفین شده است؟

دکتر احسان موحدیان: قرارداد آتش بسی که در در 9 نوامبر 2020 با نظارت روسیه میان ارمنستان و آذربایجان به امضاء رسید، دو بند از این قرارداد به مسیرهای رفت و آمد طرفین مربوط است.

در بند 3 گفته شده است که در امتداد خط مقدم و گذرگاه لاچین، یک گروه صلح بان فدراسیون روسیه مستقر شوند و جمهوری آذربایجان ایمن تردد در گذرگاه لاچین برای شهروندان، وسایل نقلیه و کالاها در هر دو جهت تضمین می کند و در سه سال آینده با توافق دو کشور، برنامه ساخت مسیر جدید در امتداد این گذرگاه لاچین ریخته می شود که ارتباط قره باغ و ارمنستان را با انتقال مجدد نیروهای حفاظت از صلح روسی برای محافظت از این مسیر فراهم می کند.

این بخش مربوط به قره باغ کوهستانی است که طبق آن، نحوه دسترسی ارمنی ها مشخص می شود و آذربایجان متعهد است که ایمنی تردد مسیر رفت و آمد ارمنی ها را تأمین کند. اما در بند 9 که بند آخر توافقنامه آتش بس است، مبهم است. طبق این بند، " کلیهٔ فعالیت های اقتصادی و حمل و نقل در منطقه بلامانع است. جمهوری ارمنستان ایمنی ارتباطات حمل و نقل بین مناطق غربی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان را به منظور سازماندهی حرکت بدون مانع شهروندان، وسایل نقلیه و بار در هر دو جهت تضمین می کند. کنترل حمل و نقل توسط ارگان های سرویس مرزی FSB روسیه انجام می شود. با توافق طرفین، ساخت زیرساخت های جدیدی که جمهوری خودمختار نخجوان را با مناطق آذربایجان پیوند می دهد، انجام می شود."

اینجا مشخص نیست که دسترسی ای که آذربایجان قرار است به نخجوان داشته باشد، به چه نحو است؟ یک جاده است یا گذرگاه؟ یا یک کوریدور است؟ اگر کوریدور است، عرض این کوریدور باید چقدر باشد؟ گفته می شود که با فشار روسیه، این بند ابهام آمیز به توافق آتش بس اضافه شده است.

این ابهام ها باعث شده است که آذربایجان درخواست های غیرقانونی خودش را بر اساس ایجاد یک کوریدور که ما از آن به کوریدور تورانی ناتو یاد می کنیم – چون بیشتر اهداف ترکیه و ناتو را تأمین می کند – را پیش ببرد. خود جمهوری آذربایجان احتیاج چندانی به احداث این دالان ندارد، چرا که اتباع این کشور سه دهه است که به صورت رایگان از نخجوان و از طریق خاک ایران به سرزمین اصلی آذربایجان دسترسی دارند.

در واقع، آذربایجان خودش را بازیچه دست ناتو و ترکیه کرده است. ناتو و ترکیه می خواهند دسترسی مستقیم به منابع انرژی دریای کاسپین داشته باشند، و از آن طرف، ناتو می خواهد موزیانه همراه با اسرائیل دسترسی اش به ایران و روسیه تسهیل شود. لذا اینجا ابهام مورد نظر باعث شده است که آذربایجان دنبال مطامع خودش و کشورهای اسرائیل و ترکیه شود.

از سوی دیگر، این ابهام به نفع روس ها هم هست. این ابهام باعث می شود که روس ها به بهانه صلح بانی و حفظ امنیت بتوانند حضور خودشان را در منطقه قفقاز جنوبی توجیه کنند. البته تحولات جنگ اوکراین باعث شده است که تمرکز روسیه در این مناطق کم شود، و ترکیه با باج گرفتن از روسیه که تحت تحریم اروپا است، در تلاش است تا جاپای خودش را در قفقاز محکمتر کند. اسرائیل هم همین بازی را می کند. این مستلزم آن است که جمهوری اسلامی ایران جدیت و اهمیت بیشتری در این منطقه به خرج دهد.

ساعدنیوز: کنسولگری جمهوری اسلامی ایران به صورت رسمی و با حضور وزیر امور خارجه ارمنستان و سفیر ایران در کاپان استان سیونیک کار خودش را آغاز کرد و کنسول ایران در کاپان استوارنامه خودش را تقدیم مقام عالی ارمنی کرد. به نظر حضرتعالی این اقدام جمهوری اسلامی ایران چه تأثیری در حفظ منافع ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک ایران در منطقه قفقاز جنوبی می تواند داشته باشد؟

دکتر احسان موحدیان: احداث کنسولگری ایران در کاپان یک اقدام مهم و مؤثر است. در واقع در سال 1386 قرار بود این اتفاق بیفتد. ای کاش این کار زودتر انجام شده بود. در واقع، یکی از مهمترین ثمرات این اقدام آن است که فعالیت های تجاری و اقتصادی و دانشجویی، رفت و آمدهای سیاسی و خصوصاً رفت و آمد بازرگانان خیلی راحت تر می تواند انجام شود.

اگر به نقشه نگاه کنید، این مسأله را دقیقاً متوجه می شوید. با توجه به این که، نخجوان بین ایران و ارمنستان فاصله انداخته است، و با خیانت هایی که در دوره قاجار و پهلوی شد، ترکیه هم از شمالغرب هم به نخجوان و هم به ارمنستان دسترسی دارد، اگر ما فقط در ارمنستان سفارتخانه داشته باشیم و ارمنی ها هم صرفاً در تهران سفارتخانه داشته باشند، کاری بخواهد انجام شود، باید 400 کیلومتر مسیر طی شود تا یک ایرانی بتواند به سفارت برود و کارهای کنسولی و تسهیل امور تجاری، اقتصادی، دانشجویی و بازرگانی را انجام دهد.

اما کاپان مرکز استان سیونیک با مرز ایران فاصله چندانی ندارد. در کمتر از یک ساعت می توان به آنجا رسید و در واقع، راه اندازی این کنسولگری باید همان سال 1386 انجام می شد تا این تسهیل ارتباطات بین ارمنستان و ایران انجام بگیرد. باید توجه داشته باشیم که جمهوری آذربایجان و ترکیه هر دو در تبریز کنسولگری دارند. این دو کشور از طریق کنسولگری هایشان در تبریز توانسته اند روابط خودشان را توسعه دهند.

روابط ما با ارمنستان به دلیل منافع مشترکمان در سطح بالاتری است و طبیعتاً باید سال ها قبل اقدام به تأسیس کنسولگری در این کشور میکردیم تا روابطمان را به نحو مؤثرتری پیگیری کنیم. این در واقع، یک اقدامی است که نشان می دهد که چقدر منطقه سیونیک ارمنستان برایمان مهم است و تا چه اندازه بر روی حفظ مرزمان با ارمنستان تأکید داریم. اگر ارمنستان هم نسبت به تأسیس کنسولگری خودش در تبریز اقدامی صورت دهد، این اقدام روابط میان ایران و ارمنستان را تقویت خواهد کرد.

بنابراین، من معتقدم که گشایش کنسولگری ایران در کاپان پیامی جدی به باکو ارسال میکند که جمهوری اسلامی در حفظ مرزش با ارمنستان کاملاً جدیت دارد و اجازه نمی دهد که مرز دو کشور قطع شود.

باید توجه داشته باشیم که از نظر سیاسی و دیپلماتیک هم ایجاد کنسولگری بسیار مهم است. چون اگر روابط دیپلماتیک کشورها قطع شود، روابط کنسولی قطع نمی شود و دولت ها حتی اگر روابط دیپلماتیک خودشان را قطع کنند، می توانند بر حفظ روابط کنسولی شان تأکید کنند.

اصولاً ایران باید کنسولگری های بیشتری را در منطقه آسیای میانه و قفقاز خصوصاً در شهرهایی راه اندازی کند که سابقه صحبت به زبان فارسی را دارند و گستره تمدن فارسی و ایران زمین در آنها هست. به طور مثال، شهرهای سمرقند و بخارا در تاجیکستان که ایرانیان هنوز در آنجا هستند و زبان فارسی هنوز در آنجا صحبت می شود.

باید توجه داشته باشیم که استان آذربایجان شرقی و تبریز در صادرات به ارمنستان بسیار نقش دارد، و خیلی از فعالان اقتصادی و تجار در ارمنستان هموطنان آذری هستند؛ و ایجاد کنسولگری ارمنستان در تبریز می تواند نقش تبریز و آذربایجان شرقی را به عنوان استان همجوار با ارمنستان را برای تقویت تجارت با این کشور و حل مشکلات حقوقی و بانکی برای افزایش تجارت با ارمنستان هم برجسته سازد.

ایجاد کنسولگری ارمنستان در تبریز از این جهت هم اهمیت دارد که روابط ایران و ارمنستان فقط روابطی در سطح دوجانبه نیست. ما از طریق ارمنستان می خواهیم به گرجستان، روسیه، دریای سیاه، شرق اروپا، دسترسی داشته باشیم و دسترسی به ارمنستان از این جهت هم مهم هست که ما می توانیم از طریق این کشور کالاهایمان را به آن بخش از جهان هم صادر کنیم. انشالا که با ایجاد این کنسولگری زمینه برای حفظ مرز ایران و ارمنستان و جلوگیری از جدا شدن استان سیونیک فراهم شود.

هر چه ایرانی ها در این منطقه بیشتر حضور داشته باشند، به خصوص حضور غیرنظامی، تجاری و آموزشی بهتر است و ایجاد کنسولگری در کاپان، ایران و ارمنستان را بیشتر ترغیب خواهد کرد که آزادراه شمال-جنوب ارمنستان را تکمیل کنند و در این کار با همدیگر مشارکت کنند.