بُعد رسانه ای راهپیمایی اربعین، فراملی و جهانی است

عطنا - پنجمین همایش بین المللی اربعین امروز ۱۴ شهریورماه به صورت حضوری و مجازی به همت دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد.

دکتر سید محمد طباطبائی در این همایش به بررسی جنبه هاي ارتباطی و رسانه اي راهپیمایی اربعین پرداخت و گفت: راهپیمایی اربعین یکی از بزرگترين آیین های مذهبی جهان است که سالانه میلیون ها نفر در آن مشارکت می کنند و افراد با ملیت های متفاوت و از گروه های اجتماعی مختلف حضور دارند. این آیین مذهبی از ابعاد متعددی قابلیت مطالعه دارد. یافته های یک پژوهش نشان می‌دهد که ارتباطات در راهپیمایی اربعین دارای دو بعد درونی و بیرونی است. ارتباطات میان فردی، ارتباطات سازمانی، ارتباطات رو در رو و ارتباطات سنتی که بخش غالب این ارتباطات در راهپیمایی است. فردی که در این مراسم شرکت می کند همانند فردی دیگر که در سایر مراسمات دینی شرکت می کند، از تجربه زیسته ای برخوردار می شود که می تواند آگاهی، شور دینی و همبستگی در او را ارتقا دهد. این تجربه تنها برای شرکت کنندگان در راهپیمایی اربعین حاصل می شود و برای کسانی که به واسطه رسانه های مختلف از جمله اخبار و رویدادهایی که در واقع منتشر می شود، از آن مطلع می شوند، قابل دریافت و درک نیست.

بُعد بیرونی مربوط می شود به ارتباطات جمعی و کسانی که اخبار و اطلاعات این راهپیمایی را از طریق رسانه های مختلف دریافت می کنند و به دو دسته ارتباطات رسمی و غیر رسمی تقسیم می شود. در ارتباطات رسمی مانند گزارش های خبری، تلویزیون و مطبوعات تلاش می شود تا آن شور دینی و همبستگی مردمی به نوعی برجسته و تبلیغ شود. در شرایط کنونی که بیماری کرونا، سلامت انسان ها را هدف قرار داده است و فراگیری و مبارزه با آن دغدغه اصلی ملت ها و دولت ها است و موضوع لزوم رعایت شرایط خاص بهداشتی بیش از گذشته مطرح است، این رسانه های رسمی به خصوص رادیو تلویزیون تلاش می‌کنند تا تعهد زائران را به این شرایط برجسته کنند‌. بنابراین از بعد ارتباطات رسمی بیرونی، می توان گفت تلاش می شود تا کسانی که خود موفق به شرکت در این مراسم نشده اند، با دریافت اخبار و تصاویر به نوعی در آن مشارکت کنند و از آن تأثیر پذیرند. همچنین با نمایش برخی از آداب و رسوم و انجام مصاحبه هایی با شرکت کنندگان، حال روحانی و عرفانی آن برای مخاطبان برجسته می شود تا شوق سفر برای آن ها برانگیخته شود‌.

در ارتباطات غیر رسمی که بیش تر از طریق شبکه های اجتماعی اتفاق می افتد، دو دسته اطلاع رسانی با دو انگیزه متفاوت وجود دارد. دسته اول با ماهیت اطلاع رسانی رسانه های رسمی هم نوا است و در جهت تأیید آن است. اما دسته دوم اطلاع رسانی هایی است که از جانب افراد و گروه های غیر رسمی صورت می گیرد‌ که دیدگاه هایی متفاوت با دیدگاه های رسمی دارند.  فضای راهپیمایی اربعین مملو از گفتگوها است. ارتباط کلامی موجود در راهپیمایی اربعین فراتر از یک ارتباط ساده و از فرآیندی چند لایه برخوردار است و بسیار بزرگتر از یک فراگرد معمولی ارتباطی است.

مخاطبان راهپیمایی اربعین دارای ویژگی های مختلفی هستند که بر اساس یافته ها، می توان به ویژگی اصلی آن ها به عنوان مخاطبان آیینی اشاره کرد. در این راستا الگوی مخاطبان در قالب مدل های مراوده ای و تعاملی شناخته شده و چند دسته مخاطب شناسایی شده است که به طور کلی می توان به مخاطب درونی که درون راهپیمایی حضور دارد و مخاطب بیرونی که در خارج از راهپیمایی وجود دارد، اشاره کرد‌. هر دو این مخاطبان به عنوان گیرنده و فرستنده، دارای وجوه اشتراک بالا هستند. ریشه بسیاری از این موئلفه ها انسانی و دینی است. افکار افراد در این نوع از ارتباط، خلاف ویژگی های مادی‌گرایانه است و افراد درخدمت به دیگران به دنبال منفعت نیستند و بیشتر از روی محبت این کار را انجام می دهند. مخاطبین فراملی و بُعد رسانه ای راهپیمایی اربعین، به صورت روز افزون درحال گسترش است و بعد رسانه ای آن، فراملی و جهانی قلمداد می شود. فضای راهپیمایی اربعین شامل دوره های شفاهی، کتبی و الکترونیک است و در این فضا ارتباطات شفاهی و سنتی میان شرکت کنندگان فضای غالب راهپیمایی را دارد.

حسن صدیقیان نیز در ارائه خود با تاکید بر اینکه اربعین بستري براي رفع نیازهاي هویتی جهان معاصر است، تصریح کرد: زمانی که انقلاب اسلامی ایران اتفاق افتاد،  میشل فوکو موضوعی را مطرح کرد که انقلاب اسلامی ایران روحی در جهان بی روح بود‌. بعد از انقلاب اسلامی نیز یک روح معنوی در کل منطقه به ویژه جهان اسلام شکل گرفت. بحث ما تأثیر این انقلاب و هویت نوین معنوی است که شکل گرفته است. درخصوص جامعه علوی منطقه، به ویژه ترکیه و اروپا که درطی سال های اخیر که این تاثیرگزاری اتفاق افتاد و این جامعه ای که دچار یک فرآیند استحال گرایی شده بودند، با انقلاب اسلامی ایران به این هویت بازگشتند. در جامعه ای که به شدت به سمت سکولاریسم و لیبرالیسم کشیده شده بود، جمع کثیری از رهبران علوی به هویت راستین خودشان آگاهی پیدا کردند و با هویت اصلی خود که مکتب اهل بیت بوده و ریشه اش درایران است، ارتباط برقرار کردند. پس نیروی جدیدی با رخدادن رویداد اربعین به هویتی که درجامعه علوی شکل گرفته بود، اضافه شد. این جامعه و حتی کشورهای اروپایی با بحث اربعین و کربلا مجددا آشنا شدند. به عنوان مثال دیدیم که در شهری در استانبول، علویان پیاده روی اربعین انجام می دهند. اربعین در واقع نقطه عطفی در تاریخ علویان ترکی است.

خطر بسیار جدی ای که این هویت را تهدید می کند بحث روایت های جدیدی است که از این هویت دارد شکل می گیرد و به ویژه در کشورهای اروپایی این اتفاق می افتد و سعی می کنند مدل سومی را از علوی گری به رسمیت بشناسند. این اتفاق در برخی از کشورها نظیر انگلیس، اتریش و آلمان اتفاق افتاده و این هویت را به رسمیت شناخته اند که در قالب سکولاریسم و لیبرالیسم است. این هویت تهدیدزا است و ما باید بتوانیم با معرفی اربعین و ويژگی های مکتب کربلا و عاشورا جلوی این هویت سازی نوین که در کشورهای اروپایی مشاهده می کنیم را بگیریم که البته تا حدودی این اتفاق افتاده است.