اخبارجعلی و شبکه های اجتماعی

عطنا - در زمان‌های گذشته که هنوز رسانه‌های جمعی یکی پس از دیگری پا به عرصه وجود نگذاشته بودند، اخبار و اطلاعات بوسیله دهان و گوش دامنه می‌گرفت و ماهها طول می‌کشید تا خبر یا اطلاعات گسترش عمومی پیدا کند و در نتیجه خود بخود از اثر می‌افتاد و به جای آنکه مانند گلوله برفی در مسیر خود حجم یابد، آب می‌شد بنابراین تأثیر خبر جز در محیط‌های بسته مانند روستا و بازار و محله و طبقه که در آنها ارتباطات سریعاً برقرار می‌شد تجسم نمی‌یافت. افراد می‌بایست از خانه‌های خود خارج می‌شدند و با دوستان و آشنایان در محله و قهوه‌خانه و سرگذر تماس حاصل می‌کردند تا در جریان وقایع چند روز گذشته که خبر آن تازه به محل آنها رسیده بود قرار می‌گرفتند.

با ظهور رسانه‌های گروهی، اخبار از طریق آن رسانه‌ها به خانه‌ها راه یافت و در یک لحظه اخبار در اختیار همه مردم شهر بلکه کشور و جهان گذاشته می‌شد. این رسانه‌ها توانستند زمان و مکان را تسخیر کنند و مرزهای اجتماعی و سیاسی و ملی را در نوردند و افکار عمومی سرنوشت خودر را به دست رسانه‌های جدید سپردند. از این پس این رسانه‌ها بودند که نقش منعکس کننده، تقویت کننده و حتی خاموش کننده اخبار را دارا بودند. مجهز بودن رسانه‌های گروهی و دستگاه‌های تبلیغاتی به تکنیک‌های قوی و موثر و کارآمد به آنها امکان می‌داد تا در راه تشکیل، هدایت و نیز به اسارت کشیدن افکار عمومی فعالیت کنند.

رسانه‌های گروهی قادر شوند، جنگ را در گوشه‌ای از جهان، زلزله را در ناحیه‌ای از کره زمین، کشف علمی را در آزمایشگاهی در نقطه‌ای از دنیا به همه مردم جهان اطلاع رسانی نمایند و بدین ترتیب مرز بین اخبار این قشر و آن طبقه، وقایع داخلی و خارجی رفته رفته از میان برداشته شد و رسانه‌های گروهی دائماً در جهت وحدت بخشیدن به افکار عمومی در سطح جهانی گام برداشت و تصور دهکده جهانی، در ذهن مک لوهان تشکل گرفت.

در جوامع امروز، رسانه‌های گروهی باورود به عرصه زندگی و اشاعه سریع اخبار و انتشار رخدادهای اجتماعی از طریق مطبوعات، رادیو تلویزیون، سینما و تئاتر، پوستر، کاست و ویدئو افکار عمومی را شکل می‌دهد، امروزه سرعت توزیع و اشاعه اخبار و اطلاعات مدیون رسانه‌های گروهی است. مراکز رادیوئی، تلویزیونی و مطبوعاتی، فرستنده‌هایی هستند که از نظر خبری افراد را به منزله گیرندگان خبری بی‌وقفه تغذیه می‌کند.

این سوال مطرح است که ماهیت تولید خبر و انتشار اطلاعات در بین مردم صرفاً به منابع تولید اخبار یا رسانه وابسته است؟ عموم مردم می‌توانند خود به یک رسانه گروهی بدل شوند:

آنچه به نظر می‌رسد، رسانه‌ها می‌توانند نقش غالب را در فرهنگ جامعه بازی کنند و این بازی را نه فقط با باتاب دادن فرهنگ بلکه با شرکت در فرهنگ‌سازی به اجرا می‌گذارند. گیتلین می‌نویسد: "ساختارهای رسانه‌ای، جهان را هم برای خبرنگاران که تشریح و توصیف آن را به عهده دارند و هم برای ما که به گزارش‌های آنها چشم دوخته و به آنها اعتماد می‌کنیم، سازمان می‌دهند."

شبکه‌های اجتماعی، نسل جدیدی از رسانه است که با مشارکت خبر گیرنده و خبر رساننده، ماهیت تولید خبر و انتشار را تغییر داده است. شبکه اجتماعی، رسانه‌ای است که امکان دستیابی به شکل جدیدی از برقراری ارتباط و به اشتراک‌گذاری محتوا را فراهم آورده است. شبکه اجتماعی امکان برقراری ارتباط بین افراد و گروه‌های یک اجتماع با افراد و گروه‌های جوامع دیگر را مهیا کرده است، هر روزه شهروندان جوامع مختلف می‌توانند عقاید، نظرات و اطلاعات خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند و از این رهگذر به خلق قلمرو عمومی جهانی بپردازند.

شبکه‌های اجتماعی اهداف و کارکردهایی دارد که آنرا از سایر انواع رسانه متمایز می‌سازد.

1- سازماندهی انواع گروه‌های اجتماعی مجازی: همانگونه که فلسفه وجودی شبکه‌های اجتماعی واقعی، تشکیل و پیوند گروه‌های اجتماعی بر محور مشترکات اعتقادی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی است، شبکه‌های اجتماعی مجازی نیز به سازماندهی گروه‌ها با تکیه بر اشتراکات مختلف می‌پردازد.

2- توسعه مشارکت‌های اجتماعی: در شبکه‌های اجتماعی مجازی، همواره اعضای شبکه به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به شرکت در فعالیت‌های واقعی در زندگی اجتماعی تشویق می‌شوند و میزان و کیفیت مشارکت های اجتماعی در جوامع مختلف بوسیله شبکه‌های اجتماعی مجازی افزایش یافته است.

3- به اشتراک گذاشتن علاقمندی‌ها توسط اعضا: رویکرد اصلی شبکه‌های اجتماعی، به اشتراک گذاشتن علاقمندی‌های کاربران شبکه با یکدیگر است و بدون آن شبکه اجتماعی معنا نخواهد داشت.

4- ایجاد محتوا توسط اعضا: بر خلاف سایر رسانه‌هاکه مخاطبین، چندان تعاملی در تولید محتوا و انتخاب محتوای دلخواه خود ندارند، شبکه‌های اجتمای این فرصت را فراهم نموده‌اند تا مخاطبین تولید‌کننده، تأثیر گذارنده، دارای قدرت انتخاب و بهره‌برداری از تنوع بیشتری  باشند، با توجه به این موضوع شبکه‌های اجتماعی بیش از هر رسانه دیگری قادر خواهند بود با پیشرفت و توسعه جوامع به برتری‌های سایر رسانه‌ها نظیر تلویزیون که از قوه شنیداری و دیداری به خوبی بهره می‌برد خاتمه دهد.

5- انتشار سریع و آزادانه اخبار و اطلاعات، افزایش قدرت تحلیل و تقویت روحیه انتقادی:
اخبار در شبکه‌های اجتماعی بدون سانسور منتشر می‌شوند و این می‌تواند یک مزیت تلقی شود، هر چند امکان تکثیر اطلاعات نادرست هم در اين شبكه‌ها بيش از ساير رسانه‌هاست اما امكان مقايسه و تحليل اطلاعات برای مخاطبین وجود دارد، تحلیل اخبار که در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود، قدرت نقد و نگاه عمیق‌تر به مسائل اجتماعی را فراهم می‌کند. این رسانه به مخاطبین فرصت می‌دهد تا از تبعیت کورکورانه فاصله گرفته و در دراز مدت به خرد نقادانه روی آورد.

6- امکان عبور از مرزهای جغرافیائی و آشنایی با افراد و جوامع و فرهنگ‌های مختلف:
امروزه شبکه‌های اجتماعی مهد تمدن‌ها و فرهنگ‌های مختلف بشری است. وجود زبان‌های مختلف در رسانه‌های اجتماعی، امکان حضور تمام افراد جامعه را فراهم می‌کند و می‌توانند فرهنگ‌های مختلف در معرض دید بگذارد.

7- امکان شکل‌گیری خرد جمعی:
یک از شاخصه‌های شبکه‌های اجتماعی مجازی، پدیدار شدن خردجمعی است. خردجمعی به جریان سیال و پویای قوه تفکر و ذهن کاربران حاضر در چنین محیط هایی اطلاق می‌شود که به مثابه یک پردازشگر عظیم، اطلاعات را پردازش و پایش می‌کند.

همانند دنیای ابر کامپیوتر‌ها که قدرت پردازشی آنها، از ترکیب چندین پردازشگر منفرد حاصل می‌شود، نیروی تفکر و ذهن کاربران شبکه‌های اجتماعی، به مدد تعاملات اجتماعی و بهره‌گیری از ابزار‌های اینترنتی با یکدیگر ترکیب و همراه می‌شوند و نیروی عظیم با قدرت پردازشی بالا پدید می‌آورند.

8- امکان بیان ایده‌ها بصورت آزادانه:  شبکه‌های اجتماعی مرز و خط کشی بین رسانه و مخاطب را از بین برده است. شبکه‌های اجتماعی برای مشارکت اعضاء و دریافت بازخورد، باز هستند. آنها رای دادن، كامنت گذاشتن و به اشتراک‌گذاری اطلاعات و اخبار را تشویق می‌کنند. رسانه‌های سنتی محتوا را برای مخاطب ارسال می‌کنند اما رسانه‌های جدید فضایی برای گفتگو دو طرف وجود دارد و جریان ارتباطی از حالت یک سو به دو سویه تغییر پیدا کرده است.

9- یکپارچه‌سازی بسیار از امکانات اینترنتی: مزيت اصلی شبکه‌های اجتماعی یکپارچه‌سازی امکانات پایگاه‌های مختلف است. امکاناتی از قبیل ایجاد صفحات و پروفایل‌های شخصی، ساخت وبلاگ‌ها، جستجوی اینترنتی، اطلاع از اخبار و رویدادها و شرکت در فضاهای گفتگو (چت‌روم‌ها و فروم‌ها) و فضای برای آپلود فایل‌ها که تا پیش از این کاربران برای استفاده از هرکدام از آنها باید عضو سایتی می‌شدند، اکنون تنها از طريق یک عضویت ساده در شبکه اجتماعی امکان‌پذیر است.

10- توسعه مشارکت‌های اجتماعی: ایجاد انسجام اجتماعی در بین مردم و تسریع در سازماندهی فعالیت‌های سیاسی اجتماعی از دیگر اهداف شبکه‌های اجتماعی است.

11- افزایش اعتماد، صمیمیت و صداقت در فضای مجازی: پیش از این در استفاده از فضای تعاملی مانند چت، کاربران کمتر شخصیت و هویت خود را به درستی اعلام می‌کردند اما با شکل‌گیری شبکه‌های اجتماعی مردم از لذت استفاده از علم و صداقت دریافتن دوستان قدیمی به همراه اعتماد واقعی را بدست آوردند.

12- برخی از تأثیرات منفی شبکه‌های اجتماعی نظیر:
-شکل‌گیری و ترویج شایعات و اخبار کذب
-تبلیغ و ترویج باورهای خاص با اهداف از پیش تعیین شده
-نقض حریم خصوصی افراد
-انزوا از محیط‌های واقعی اجتماعی نیز قابل تصور است .
نویسنده: دکتر علی اصغر کیا استاد روزنامه نگاری و رییس دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی

عطنا را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:

اینستاگرام                                              تلگرام