حضور روانشناسان در فضای مجازی، چه دغدغه‌هایی به همراه دارد؟

عطنا - با گسترش استفاده از شبکه‌های اجتماعی، افراد در حرفه های گوناگون بیش از پیش به انتشار اطلاعات مختلف می‌پردازند. این امر می‌تواند جوانب مطلوب و نامطلوبی را در پی داشته باشد. در سالهای اخیر شاهد فعالیت روانشناسان در فضای مجازی از جمله شبکۀ اجتماعی محبوب اینستاگرام بوده ایم. این امر سبب شده است که مسئولین حوزۀ سلامت روان، راهنمای اخلاقی در رابطه با فعالیت این قشر منتشر کنند. در ادامه به اصول اخلاقی اشاره خواهد شد که توسط سازمان نظام روانپزشکی آمریکا منتشر و راهنمای روانشناسان، پژوهشگران، اساتید و درمانگران است.

در ابتدا باید توجه داشته باشیم که روانشناسان مانند حرفه های دیگر می‌توانند از فضای مجازی به عنوان ابزاری برای بالا بردن آگاهی جامعه نسبت به مسائل سلامت روان استفاده کنند. این امر زمانی بیشتر اهمیت پیدا میکند که اگر گروهی از افراد دارای ناتوانی باشند یا امکان مراجعه و دریافت خدمات روانشناسی را نداشته باشند، با دسترسی به مطالب علمی و رایگان فرصت افزایش دانش خود در این زمینه را خواهند داشت . همین مسئله ایجاب می‌کند که افراد متخصص در این حوزه با آگاهی از اصول و دانش لازم اقدام به نشر اطلاعات روانشناختی کنند. یکی از مهمترین اصول اخلاقی، در رابطه با خودافشایی روانشناسان به خصوص درمانگران در صفحات عمومی است.

زمانی که درمانگر اطلاعاتی را با طیف وسیعی از مخاطبان به اشتراک میگذارد، باید توجه داشته باشد که مراجعین فعلی یا سابق او میتوانند به این اطلاعات دسترسی داشته باشند. بنابراین باید از اشتراک هر گونه فعالیت و عمل شخصی که مربوط به زندگی یا روابط درمانگر است، پرهیز شود. علت این اصل اخلاقی این است که مراجعین با دیدن چنین اطلاعاتی ممکن است پیش فرضهایی را در رابطه با درمانگر در ذهن خود ایجاد کنند که به رابطۀ درمانی لطمه وارد کند. در فضای درمان، عموما در رابطه با مسائل درمانجو صحبت می‌شود و اگر هم خودافشایی ( در رابطه با تجربه های شخصی) از سمت درمانگر اتفاق افتد، با توجه به اصول درمانی صورت  می‌گیرد. از طرفی روانشناسان امکان صحبت دربارۀ مراجعین فعلی یا سابق خود را در فضای مجازی ندارند. حتی بدون نام بردن اسم فرد هم ممکن است خود آن مراجع نیز در صفحۀ مجازی روانشناس حضور داشته باشد .

صحبت از مراجعین، تنها برای اهداف آموزشی آن هم بدون نام و تنها برای دانشجویان و متخصصین این رشته اخلاقی است. از دیگر اصول اخلاقی ، عدم انتشار اطلاعات آزمودنیها در پژوهشهای روانشناسی در فضای مجازی است. درواقع پژوهشگران میتوانند در صورتی که اطلاعات شرکت کنندگان محرمانه باقی بماند، نتایج تحقیقات خود را به صورت کلی یا در قالب مقاله های علمی به اشتراک بگذارند.

یکی دیگر از اصول اخلاق حرفه ای در روانشناسی، نداشتن رابطه های چندگانه با مراجع است؛ به این معنی که درمانجو و  درمانگر هیچ رابطۀ دوستی، خانوادگی، شغلی و ... با یکدیگر نداشته باشند. همین اصل در فضای مجازی هم صدق می‌کند یعنی روانشناسی که در شبکه های اجتماعی با فردی در ارتباط است، امکان درمان آن فرد را ندارد. از طرف دیگر اگر مراجع در فضای مجازی تمایل به ارتباط برقرار کردن با درمانگر خود را داشته باشد، اصول اخلاقی ایجاب میکند درمانگر از پاسخگویی در این فضا بپرهیزد و نهایتا در فضای درمانی در مورد این مسئله صحبت کند. 

از دیگر اصل هایی که روانشناسان ملزم به رعایت آن هستند، عدم ترغیب مراجع به گذاشتن نظر مثبت در فضای مجازی یا هرگونه ارزیابی اینترنتی از عملکردشان است. این کار میتواند مراجع را تحت فشار قرار دهد. همان طور که اشاره شد، رابطۀ درمانگر با مراجع باید محدود به اتاق درمان باشد. در همین راستا درمانگر نباید درمورد مراجع خود از فضای مجازی اطلاعاتی به دست بیاورد. به عبارتی دنبال کردن مراجع در شبکه های اجتماعی یا جستجوی نام مراجع در اینترنت در تضاد با اخلاق حرفه ای است؛ چرا که به رابطۀ درمانی صدمه میزند. علت این امر آن است که زمان بازگو کردن مطلب توسط مراجع در درمان مفهوم دارد و اگر روانشناس قبل از آن خودش به اطلاعاتی دست پیدا کند چه بسا باعث سوگیری در درمان شود. علاوه بر این ممکن است مواردی باشد که مراجع تمایل گفتن آنها را به روانشناس نداشته باشد و این حق برای مراجعین محفوظ است.

اخرین مطلب درمورد اطلاعات حرفه‌ای و شغلی روانشناسان است؛ متخصصین این رشته باید بکوشند در مورد تحصیلات و  تخصص خود اطلاعات را به صورت کاملا دقیق و صادقانه در فضای مجازی منتشر کنند. حتی پیشنهاد میشود عکسی که از 
روانشناس در اینترنت وجود دارد، بروز باشد . تمامی این اصول نه تنها راهنمایی برای درمانگران است، بلکه برای سایر متخصصین فعال در روانشناسی نیز صدق میکند. مانند رابطۀ روانشناس صنعتی-سازمانی با کارمندان یک سازمان، گرچه در حیطۀ درمان از اهمیت بیشتری برخوردار است. 

نویسنده: نگار تشکری، کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی دانشگاه علّامه طباطبایی

ماهنامه دوپامین l شمارۀ یازدهم l سال سوم lخرداد 1401

عطنا را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید:

اینستاگرام                                              تلگرام